Woord vooraf / 17
Redactie en auteurs / 19
Lijst van afkortingen / 21
1 Algemene inleiding successiewetgeving / 23
Mr. P. Blokland
1.1 Algemeen / 23
1.2 Het belastbare feit voor de erf- en schenkbelasting / 23
1.3 Waar woont erflater/schenker? / 24
1.4 Aftrek van schulden / 25
1.5 Fictiebepalingen / 26
1.5.1 De fictiebepalingen: het grote kat- en muisspel / 26
1.5.2 Art. 7 SW (algemene regels voor fictiebepalingen) / 27
1.5.3 Art. 8 SW (roerende goederen in bezit van de overledene) / 30
1.5.4 Art. 9 SW (bestrijding van de uitholling van het vermogen van de langstlevende partner door ‘bovenmatige’ rente) / 31
1.5.5 Art. 10 SW (overdracht onder voorbehoud van vruchtgebruik en omzetten van vermogen in vruchtgebruik) / 34
1.5.6 Art. 11 SW (verblijvings- en overnemingsbedingen, schuldigerkenning onder voorwaarde van overleven en ongelijke verdeling huwelijksgoederengemeenschap) / 54
1.5.7 Art. 12 SW (schenkingen kort voor het overlijden); postume schenkingen / 57
1.5.8 Art. 13 SW (uitkeringen krachtens levensverzekering en derdenbedingen) / 60
1.5.9 Art. 13a SW (de waardestijging van aandelen in een pensioenvennootschap door het overlijden van de pensioengerechtigde) / 66
1.5.10 Art. 15 SW (renteloze, direct opeisbare lening leidt tot fictieve schenking aan de schuldenaar) / 67
1.6 Waardering / 71
1.6.1 Waardering algemeen / 71
1.6.2 Enkele speciale waarderingsregels / 71
1.6.3 Waardering vordering uit hoofde van de wettelijke verdeling / 77
1.6.4 Waardering van vruchtgebruik / 79
1.6.5 Waardering ondernemingsvermogen / 82
1.7 Bepaling verschuldigde belasting / 84
1.7.1 Tarieven en vrijstellingen / 84
1.7.2 Extra verhoogde schenkingsvrijstelling voor de eigen woning (art. 33, onderdelen 50 en 70 SW jo. art. 33a SW) / 86
1.7.3 Fiscale positie samenwoners (art. 1a SW) / 90
1.7.4 Pensioenimputatie / 92
1.7.5 Gelijkstelling aanverwanten aan bloedverwanten en andere gelijkstellingen (art. 19 SW) / 92
1.7.6 Samentelling verkrijgingen door partners en schenkingen door ouders / 94
1.7.7 Bedrijfsopvolgingsfaciliteiten / 95
2 Estate planning voor samenwoners / 99
Mr. P. Blokland
2.1 Algemeen; geen civielrechtelijke, wel fiscale gevolgen / 99
2.2 Samenwoners en eigen woning / 108
2.2.1 Welke eigendomsverhouding wordt aangehouden? / 108
2.2.2 Aftrek eigenwoningrente; fiscaal partnerschap / 109
2.2.3 Verrekening waardemutaties tussen de samenwoners / 109
2.3 Verblijving of testamentaire verkrijging? / 115
2.3.1 Verblijvingsbeding civielrechtelijk / 116
2.3.2 Verblijvingsbeding fiscaal / 119
2.3.3 Testament civielrechtelijk / 120
2.3.4 Testament fiscaal / 120
2.3.5 Verblijvingsbeding of testament? / 121
2.4 Testamenten voor samenwoners met kinderen / 123
2.4.1 Langstlevende erft alles / 125
2.4.2 Tweetrapstestament / 127
2.4.3 ‘Pseudo-ouderlijke boedelverdeling’ / 132
2.4.4 Vruchtgebruiktestament / 134
2.4.5 Conclusie: welke testamentsvorm is de beste? / 137
3 Huwelijksvermogensrecht / 139
Prof. mr. A.H.N. Stollenwerck
3.1 Inleiding / 139
3.2 Huwelijksgemeenschap / 143
3.2.1 Boedelmenging / 143
3.2.2 Verknochtheid / 157
3.2.3 Uitsluitingsclausule bij de wettelijke algehele gemeenschap van goederen en de verrekenbedingen / 159
3.2.4 Overgang van uitsluiting naar gemeenschap / 162
3.2.5 Voorwaardelijke gemeenschap van goederen / 176
3.2.6 Huwelijksgemeenschap met aanbrengsten / 177
3.2.7 Huwelijksgemeenschap met ongelijke aandelen / 178
3.2.8 Herstel huwelijkse voorwaarden / 182
3.2.9 Premies van levensverzekeringen / 183
3.2.10 Schulden bij beide huwelijksgemeenschappen / 183
3.3 Huwelijkse voorwaarden / 185
3.3.1 Inleiding / 185
3.3.2 Niet met huwelijkse voorwaarden overeenstemmend gedrag / 186
3.4 Verrekenbedingen / 187
3.4.1 Algemeen / 187
3.4.2 Regelend recht / 188
3.4.3 Omvang verrekenplicht / 189
3.5 Periodiek verrekenbeding / 191
3.5.1 Algemeen / 191
3.5.2 Inkomsten / 192
3.5.3 Contractuele vervaltermijn / 196
3.5.4 Schenkbelasting / 197
3.6 Finaal verrekenbeding / 197
3.6.1 Algemeen / 197
3.6.2 Omvang verrekenplicht / 199
3.6.3 Variaties van het finaal verrekenbeding / 199
3.7 Ontbinding van het huwelijk / 203
3.7.1 Algemeen / 203
3.7.2 Overlijden / 203
3.7.3 Echtscheiding / 205
4 Schenking en gift / 207
Mr. P. Blokland en mr. dr. I.A. Koele
4.1 Inleiding / 207
4.2 Civielrechtelijke definities; begrippen schenking en gift / 207
4.3 Het fiscale schenkingsbegrip: gift en voldoening aan een natuurlijke
verbintenis / 211
4.4 Gift en huwelijksvermogensrecht / 212
4.5 Renteloze/laagrentende lening, ‘win-winlening’ en vervroegde aflossing van schulden / 218
4.5.1 Het verstrekken van een renteloze of laagrentende lening / 218
4.5.2 De ‘win-winlening’ / 220
4.5.3 Vervroegde aflossing van schulden / 222
4.6 Vormvereisten / 223
4.6.1 Notariële akte en bewijslastverdeling (art. 7:176 BW) / 224
4.6.2 De schenking ter zake des doods (art. 7:177 lid 1 BW) / 225
4.7 ‘Papieren’ schenking / 227
4.7.1 Schenking ter zake des doods? / 227
4.7.2 Hoe hoog moet de rente zijn? / 230
4.7.3 Hoe hoog mag de rente zijn? / 231
4.7.4 Overgangsrecht met betrekking tot de rente in ‘oude’ papieren schenkingen / 232
4.7.5 De rente moet jaarlijks daadwerkelijk betaald zijn / 232
4.7.6 De papieren schenking en de inkomstenbelasting / 235
4.8 Herroepelijke giften / 237
4.8.1 Herroeping en faillissement / 238
4.8.2 Wanneer eindigt de mogelijkheid om te herroepen? / 239
4.8.3 De herroeping als alternatief voor een bewind / 241
4.8.4 Herroepelijke schenking en uitsluitingsclausule / 242
4.8.5 Fiscale aspecten van de herroepelijke schenking: schenkbelasting / 242
4.8.6 Fiscale aspecten van de herroepelijke schenking; inkomstenbelasting / 244
4.8.7 Fiscale aspecten van de herroepelijke schenking; overdrachtsbelasting / 245
4.9 Schenking onder opschortende voorwaarde en tweetrapsschenking / 245
4.9.1 Twee- en meertrapsschenkingen / 247
4.9.2 Boerenplaatsje-arrest / 248
4.9.3 Voorbeelden fiscale gevolgen tweetrapsschenking in internationaal verband / 250
4.9.4 Art. 1 lid 9 SW en de ‘repeterende schenking’ / 251
4.10 De fictieve schenking van art. 11 lid 1 SW / 254
4.11 Schenking en bewind; certificering / 255
4.11.1 Certificering van vermogen / 255
4.11.2 Bewind en certificering legitiemeproof? / 257
4.12 Civiele en fiscale aspecten van rente-overeenkomsten / 257
4.12.1 Civielrechtelijke kwalificatie / 258
4.12.2 Fiscale gevolgen / 259
4.12.3 Fiscale gevolgen: de situatie voor 1 januari 2010 / 264
4.13 Gift en uitsluitingsclausule / 268
4.14 Gift en erfrecht / 271
4.14.1 Legitieme portie / 272
4.14.2 Quasilegaten: art. 4:126 BW / 272
4.14.3 Inbreng / 274
4.15 Levensverzekering / 274
4.16 Gedeeld Geven / 275
4.16.1 Achtergrond / 275
4.16.2 Gedeeld Geven: de techniek / 277
5 Doelvermogens met maatschappelijk nut / 285
J.E. van Oostenbrugge MSc
5.1 Inleiding / 285
5.2 Civiele aspecten van stichtingen en verenigingen / 285
5.3 Definitie algemene nut beogende instelling (ANBI) / 286
5.3.1 Wat is ‘algemeen nut’? / 287
5.3.2 Commerciële activiteiten / 289
5.3.3 Jurisprudentie / 292
5.3.4 Aanmerken als ANBI (rangschikking) / 295
5.4 Voorwaarden Uitvoeringsregeling AWR / 296
5.4.1 Voorwaarden / 296
5.4.2 Praktische gang van zaken / 301
5.5 Vestigingsplaats / 304
5.6 Definitie culturele instelling / 304
5.7 Definitie sociaal belang behartigende instelling / 305
5.8 Definitie Steunstichting SBBI / 306
5.9 Faciliteiten Wet inkomstenbelasting 2001 / 306
5.9.1 Periodieke giften / 307
5.9.2 Andere giften / 311
5.9.3 Giften in natura / 312
5.10 Faciliteiten vennootschapsbelasting / 313
5.10.1 Keuze voor integrale belastingplicht / 314
5.10.2 Subjectieve vrijstellingen / 314
5.10.3 Aftrek fictieve vrijwilligerskosten / 316
5.10.4 Fondswerversaftrek / 316
5.10.5 Bestedingsreserve / 317
5.10.6 Giftenaftrek / 317
5.10.7 Giften als kosten van de onderneming / 319
5.11 Faciliteiten Successiewet 1956 / 319
5.11.1 Vrijstelling van erfbelasting voor erfrechtelijke verkrijging / 319
5.11.2 Vrijstelling van schenkbelasting voor schenking verkregen door een doelvermogen met maatschappelijk nut / 319
5.11.3 Vrijstelling van schenkbelasting voor verkrijging van ANBI / 320
5.12 Teruggaaf energiebelasting / 320
5.13 Estateplanningsmogelijkheden / 321
5.13.1 ‘Eigen’ ANBI als intermediair / 321
5.13.2 Splitsing gift in bloot eigendom/vruchtgebruik / 322
5.13.3 ANBI als lastbevoordeelde / 323
5.14 Toekomstperspectief voor doelvermogens met een maatschappelijk nut / 323
6 Erfrecht algemeen / 325
Mr. dr. G.G.B. Boelens
6.1 De wettelijke verdeling / 325
6.2 Beperkingen van de vrijheid van de erflater: de andere wettelijke rechten / 325
6.2.1 Inleiding / 326
6.2.2 Het recht op voortgezette bewoning en gebruik van inboedel (art. 4:28 BW) / 326
6.2.3 Het vruchtgebruik van de woning en de inboedel (art. 4:29 BW) / 327
6.2.4 Het vruchtgebruik van andere goederen van de nalatenschap (art. 4:30 BW) / 330
6.2.5 De sommen ineens (art. 4:35 en 4:36 BW) / 332
6.2.6 Overdracht van beroeps- of bedrijfsvermogen of aandelen (art. 4:38) / 334
6.3 Beperkingen van de vrijheid van de erflater: de legitieme portie / 336
6.3.1 Wie is legitimaris en hoe groot is zijn recht? / 337
6.3.2 De legitimaire massa / 339
6.3.3 De legitimaire aanspraak; imputatie; het legitimaire tekort / 341
6.3.4 Het geldend maken van de legitieme portie en de opeisbaarheid van de vordering / 344
6.3.5 Inkorting van makingen / 345
6.3.6 Inkorting van giften / 347
6.3.7 Inkorting bij stiefkinderen / 348
6.4 Enkele veelgebruikte uiterste wilsbeschikkingen / 348
6.4.1 Gesloten stelsel; delegatie / 348
6.4.2 De erfstelling / 349
6.4.3 Het legaat / 350
6.4.4 De testamentaire last / 351
6.4.5 Executele / 352
6.4.6 Afwikkelingsbewind / 357
7 Wettelijke verdeling en alternatieve regelingen / 361
Mr. dr. G.G.B. Boelens
7.1 De wettelijke verdeling / 361
7.1.1 Verdeling door de wet / 361
7.1.2 De geldvordering van het kind / 362
7.1.3 De wilsrechten en het wilsrechtenvruchtgebruik / 366
7.1.4 De ongedaanmaking van de wettelijke verdeling / 370
7.1.5 Stiefkinderen / 371
7.1.6 De wettelijke verdeling en estate planning / 372
7.2 De quasiwettelijke verdeling en de facultatieve wettelijke verdeling / 378
7.3 De tweetrapsmaking / 382
7.4 De (handmatige) ventieltechniek / 386
7.5 Het opvul- en het afvullegaat / 390
8 Overige testamentsvormen / 393
Prof. mr. T.J. Mellema-Kranenburg
8.1 Vruchtgebruik / 393
8.1.1 Vruchtgebruik algemeen / 393
8.1.2 Soorten vruchtgebruiklegaat / 394
8.1.3 Vestiging vruchtgebruik / 396
8.1.4 Moment waarop het vruchtgebruik ontstaat / 396
8.1.5 Duur van het vruchtgebruik / 397
8.1.6 Vruchtgebruik ten behoeve van twee of meer personen / 397
8.1.7 De bevoegdheden van de vruchtgebruiker / 399
8.1.8 Zaaksvervanging / 402
8.1.9 Recht van gebruik en bewoning (art. 3:226 BW) / 403
8.1.10 Vruchtgebruik op aandelen / 404
8.1.11 Vruchtgebruik en bewind / 406
8.1.12 Tenietgaan van het recht van vruchtgebruik / 407
8.1.13 Fiscale behandeling vruchtgebruiktestament / 408
8.1.14 Het vruchtgebruik en legitimarissen / 410
8.2 Vergelijking tweetrapsmaking met vruchtgebruiktestament / 412
8.2.1 Afwijkingen van en overeenkomsten met tweetrapsmaking / 412
8.3 Varianten op het vruchtgebruiklegaat / 414
8.3.1 Combinatie vruchtgebruik en legaten / 414
8.3.2 Het (super)turbotestament / 415
8.3.3 Het activumvruchtgebruik / 417
8.3.4 Het ik-vader-testament / 418
8.3.5 Het ik-opa-testament en varianten daarop / 419
8.3.6 De ik-oom/tante-clausule / 423
8.4 Het ouderlijke boedelverdeling plustestament / 423
8.4.1 Inleiding / 424
8.4.2 Mogelijke aanpassingen / 424
8.4.3 Fiscale consequenties van de aangepaste obv / 424
9 Fiscale aspecten van boedelafwikkeling / 427
Prof. dr. F. Sonneveldt
9.1 Inleiding / 427
9.2 Omvang en samenstelling nalatenschap / 427
9.2.1 Invloed huwelijksvermogensrecht / 427
9.2.2 De turboverdeling / 430
9.2.3 Schulden van de nalatenschap / 440
9.3 Overlevingsclausule / 442
9.4 Verwerping / 445
9.5 Overlijden en inkomstenbelasting / 446
9.5.1 Toerekening inkomens- en vermogensbestanddelen / 446
9.5.2 Verliesverrekening / 447
9.5.3 Loon van executeur en bewindvoerder / 449
9.5.4 Eigen woning / 450
9.6 Fiscale aspecten van de wettelijke verdeling / 456
9.6.1 Inleiding / 456
9.6.2 Fiscale aspecten vordering, schuld en rente / 457
9.6.3 Inkomstenbelastingaspecten: vordering, schuld en rente / 472
9.6.4 Voorschieten erfbelasting door de langstlevende / 474
9.6.5 Onverplichte aflossing van de vordering en de rente / 476
9.6.6 Ongedaanmaking van de wettelijke verdeling / 479
9.6.7 Wilsrechten / 484
9.7 Fiscale aspecten van makingen onder tijdsbepaling en makingen onder voorwaarde / 493
10 Schenken en vererven van ondernemingsvermogen / 497
Mr. R.L.M.C. Janssen
10.1 Inleiding / 497
10.2 Algemeen / 505
10.2.1 Certificering / 506
10.2.2 Blokkeringsregeling en huwelijksvermogens- en/of erfrecht / 510
10.2.3 Herkapitalisatie / 514
10.3 Overdracht ondernemingsvermogen bij leven / 517
10.3.1 Overdracht box 1-onderneming bij leven / 517
10.3.2 Overdracht tbs-vermogen bij leven / 522
10.3.3 Overdracht box 2-onderneming bij leven / 523
10.4 Ontbinding huwelijk en ondernemingsvermogen / 538
10.4.1 Algemeen / 538
10.4.2 Huwelijksvermogensrechtelijke gemeenschap (‘verdelen’) / 539
10.4.3 Verrekenbedingen in huwelijkse voorwaarden (‘verrekenen’) / 548
10.5 Overgang ondernemingsvermogen bij overlijden / 552
10.5.1 Algemeen / 552
10.5.2 Overgang box 1-onderneming bij overlijden / 559
10.5.3 Overgang tbs-vermogen bij overlijden / 564
10.5.4 Overgang box 2-onderneming bij overlijden / 564
11 Bedrijfsopvolgingsfaciliteiten / 579
Mr. J.C.L. Zuiderwijk
11.1 Inleiding / 579
11.2 Bedrijfsopvolgingsregeling SW / 580
11.2.1 Basis voor bedrijfsopvolgingsregeling / 580
11.2.2 Kwalificerend ondernemingsvermogen / 588
11.2.3 Bezitseis / 647
11.2.4 Voortzettingseis / 656
11.2.5 Verdelingsaspecten / 667
11.2.6 Formele aspecten / 669
11.2.7 Wetgeving ter kwaliteitsverbetering/vereenvoudiging bij reële bedrijfsopvolging / 669
11.3 Bedrijfsopvolgingsregeling box 1 Wet IB 2001 en IW 1990 / 672
11.3.1 Stakingsfictie en faciliteiten / 672
11.3.2 Terbeschikkingstellingsregeling / 673
11.4 Bedrijfsopvolgingsregeling box 2 Wet IB 2001 en IW 1990 / 674
11.4.1 Fictieve vervreemding / 674
11.4.2 Doorschuifregeling / 674
11.4.3 Toerekening en omzetting aanmerkelijk belangverlies bij overlijden / 683
11.5 Conclusie / 684
12 Internationale aspecten van estate planning / 685
Prof. dr. F. Sonneveldt
12.1 Inleiding / 685
12.2 Grondslagen voor de belastingplicht / 686
12.2.1 Woonplaatsbeginsel / 686
12.2.2 Uitbreiding woonplaatsbeginsel: de éénjaarregeling / 691
12.2.3 Nationaliteitsbeginsel: de tien-jarenregeling / 692
12.3 Internationale dubbele belasting / 696
12.3.1 Algemeen / 696
12.3.2 Oorzaken van internationale dubbele belasting / 697
12.3.3 Regelingen ter voorkoming van internationale dubbele belasting / 698
12.4 Afgezonderde particuliere vermogens / 705
12.4.1 Inleiding / 705
12.4.2 De behandeling van afgezonderde particuliere vermogens in de Wet Inkomstenbelasting 2001 en de Successiewet 1956 / 706
12.5 Europese ontwikkelingen / 707
12.5.1 De Erfrechtverordening / 707
12.5.2 De aanbeveling van de Europese Commissie / 708
12.5.3 Rapport van de expert group / 712
12.5.4 Ontwikkelingen op het gebied van de Europese rechtspraak / 714
13 Levensverzekeringen / 719
Mr. R.E. van Boven en mr. dr. G.M.C.M. Staats
13.1 Inleiding / 719
13.2 Levensverzekeringen / 719
13.3 Schenk- en erfbelasting / 722
13.3.1 De wettelijke bepalingen / 722
13.3.2 Premiesplitsing / 723
13.3.3 De betalingsopdracht / 727
13.3.4 De werking van art. 13a SW / 728
13.4 Kapitaalverzekeringen / 728
13.4.1 De KEW/SEW / 728
13.4.2 Kapitaalverzekeringen in box 3 / 731
13.4.3 Overgangsrecht kapitaalverzekering / 732
13.5 Lijfrenteverzekeringen / 739
13.5.1 Lijfrenten in de Wet IB 2001 / 739
13.5.2 Lijfrenten in de periode 1992-2001: het BHW-regime / 749
13.5.3 Pre-bredeherwaarderingslijfrenten / 749
13.6 De oudedagsverplichting / 768
13.6.1 ODV bij leven / 768
13.6.2 ODV bij overlijden / 769
13.6.3 Conclusie / 775
13.7 Tot slot / 776
14 Internationaal privaatrechtelijke estate planning in het huwelijksvermogensrecht en het erfrecht / 777
Mr. dr. J.G. Knot
14.1 Inleiding / 777
14.2 Huwelijksvermogensrecht / 778
14.2.1 Conflictregelkalender / 778
14.2.2 Inleiding op de Huwelijksvermogensrechtverordening / 780
14.2.3 Rechtskeuze: art. 22-24 HuwVermVo / 783
14.2.4 Vorm huwelijkse voorwaarden: art. 25 HuwVermVo / 786
14.2.5 Objectief toepasselijk recht: art. 26 HuwVermVo / 787
14.2.6 Derden: art. 28 HuwVermVo / 790
14.2.7 Aanknopingsovermacht / 791
14.2.8 Pensioenverevening / 793
14.2.9 Haags Huwelijksvermogensverdrag 1978 / 794
14.3 Testamenten / 805
14.3.1 Algemeen / 805
14.3.2 Bekwaamheid / 806
14.3.3 Formele geldigheid / 807
14.3.4 Materiële geldigheid / 809
14.3.5 Overgangsrecht / 809
14.4 Erfrecht / 810
14.4.1 Algemeen / 810
14.4.2 Rechtskeuze / 815
14.4.3 Objectief toepasselijk recht / 819
14.4.4 Aanknopingsovermacht / 826
14.5 Samenloop huwelijksvermogensrecht en erfrecht / 828
15 Levenstestament en andere beschermingsmaatregelen in geval van wilsonbekwaamheid / 831
Mr. A.R. Autar en mr. D.J.P. Hoeks
15.1 Inleiding / 831
15.1.1 Handelings(on)bekwaam en wils(on)bekwaam / 832
15.1.2 De drie fasen / 833
15.2 Wilsonbekwaamheid / 834
15.2.1 Stappenplan KNB en VIA-arts; samenspel notaris en VIA-arts / 834
15.2.2 Wilsbekwaamheid en de ingang van het levenstestament / 837
15.3 Wettelijke beschermingsmaatregelen / 838
15.3.1 Algemeen / 838
15.3.2 De persoon van de bewindvoerder, mentor of curator en zijn dienstverlening / 839
15.3.3 Waar wringt de schoen? / 840
15.4 Het levenstestament / 842
15.4.1 Terugblik / 842
15.4.2 Wat is een levenstestament? / 843
15.4.3 Vorm / 844
15.4.4 Registratie / 845
15.4.5 Het levenstestament en estate planning / 845
15.4.6 Levenstestament: de inhoud / 846
15.4.7 Volmacht of lastgeving? / 847
15.4.8 Einde volmacht/lastgeving / 850
15.4.9 Toezichthouder/Rekening en verantwoording / 850
15.4.10 Naast het levenstestament zijn toch nog wettelijke beschermingsmaatregelen nodig? Bijten ze elkaar? / 852
15.4.11 Het levenstestament in internationaal perspectief / 854
15.4.12 Het levenstestament en de UBO / 855
15.4.13 Het levenstestament en change of control / 856
15.5 Tot slot / 856
Jurisprudentieregister / 859
Trefwoordenregister / 873
