Pensioen en de belangrijkste toekomstvoorzieningen

Voorwoord / 15
Lijst van afkortingen / 19

1 Wat is pensioen? Een inleidende zoektocht naar een definitie / 23
1.1 Inleiding / 23
1.2 Korte historische pensioenreis / 24
1.3 Mogelijke criteria / 25
1.3.1 Naamgeving / 25
1.3.2 Doelgroep en relatie met arbeid / 25
1.3.3 Vrijwillig of verplicht? / 26
1.3.4 Welke ‘risico’s’ worden gedekt? / 26
1.3.5 De looptijd / 27
1.3.6 Inhoud van de voorziening / 27
1.3.7 De instelling waar het pensioen is ondergebracht / 28
1.3.8 De wijze van financiering / 29
1.3.9 De zekerheid/onvoorwaardelijkheid van pensioenrechten / 29
1.4 Literatuur / 30
1.5 Wetgeving / 32
1.5.1 Pensioen- en spaarfondsenwet (PSW) / 32
1.5.2 Pensioenwet (PW) / 33
1.5.3 Algemene Ouderdomswet (AOW) / 34
1.5.4 Wet verevening pensioenrechten bij scheiding (WVPS) / 35
1.5.5 Wet verplichte deelneming in een bedrijfstakpensioenfonds 2000 (Wet Bpf 2000) / 36
1.5.6 Wet op de loonbelasting 1964 (Wet LB 1964) / 36
1.5.7 Wet inkomstenbelasting 2001 (Wet IB 2001) / 37
1.5.8 Burgerlijk Wetboek (BW) / 38
1.5.9 Wetgeving inzake gelijke behandeling / 38
1.6 Jurisprudentie / 38
1.6.1 Hoge Raad 27 februari 1998 / 39
1.6.2 Rechtbank Den Haag 28 augustus 2002 / 39
1.6.3 Hoge Raad 16 september 2005 / 40
1.7 Pensioenontwikkelingen / 40
1.7.1 Pensioenakkoord 2010 / 42
1.7.2 Uitwerkingsmemorandum / 44
1.7.3 Voorgestelde en weer ingetrokken fiscale wetsvoorstellen / 46
1.7.4 Tussentijdse ontwikkelingen / 49
1.7.5 Ontwikkelingen in 2013 en 2014 / 56
1.7.6 Wetgeving vanaf 1 januari 2015 / 58
1.7.7 Toekomst van het pensioenstelsel / 62
1.8 Conclusie / 69

2 AOW en Anw / 71
2.1 Inleiding / 71
2.2 Korte geschiedenis verhoging AOW-leeftijd / 73
2.3 Premieheffing / 78
2.3.1 Nationale regelgeving / 78
2.3.2 Vrijwillige verzekering / 88
2.3.3 Gemoedsbezwaarden / 91
2.3.4 KB 746 / 92
2.3.5 Europese regelgeving / 95
2.4 Uitkeringen / 98
2.4.1 AOW / 99
2.4.2 De uitkering / 101
2.4.3 In het buitenland wonende gerechtigden / 108
2.4.4 Anw / 110
2.4.5 De uitkering / 113
2.4.6 In het buitenland wonende gerechtigden / 113
2.5 Belastingheffing over de uitkeringen / 114

3 Driehoeksverhouding in de Pensioenwet / 117
3.1 Inleiding / 117
3.2 Inleiding pensioenwetgeving: korte uiteenzetting van de Pensioenwet en andere wetten die gerelateerd zijn aan pensioen / 117
3.3 Beknopte beschrijving van hoofdstuk 1 t/m 8 PW / 118
3.3.1 Doel Pensioenwet / 131
3.4 Pensioenovereenkomst tussen werkgever en werknemer / 132
3.4.1 Aanbod, aanvaarding, verwerping / 133
3.4.2 Bepalingen in de pensioenovereenkomst / 137
3.4.2.1 Karakter pensioenovereenkomst / 137
3.4.2.2 Betalingsvoorbehoud werkgever / 139
3.4.2.3 Toeslagverlening en ambitievoorwaarden / 140
3.4.2.4 Beperking onderscheid naar leeftijd bij verwerving en aanbod / 141
3.4.2.5 Tijdsevenredige verwerving pensioenaanspraken / 142
3.5 Informatieverstrekking aan de deelnemer / 143
3.5.1 Pensioen 1-2-3 / 144
3.6 Uitvoeringsovereenkomst tussen werkgever en pensioenuitvoerder / 146
3.6.1 De onderbrengingsplicht / 146
3.6.2 Bepalingen in de uitvoeringsovereenkomst / 150
3.7 Pensioenreglement tussen werknemer en pensioenuitvoerder / 151
3.7.1 Opstellen pensioenreglement / 151
3.7.2 Inhoud pensioenreglement / 151
3.8 Bestuursmodellen, communicatie- en informatieverplichtingen / 153
3.9 Het nieuwe pensioencontract: verschuiving risico en aansprakelijkheid / 155
3.9.1 Noodzaak herziening pensioenstelsel / 155
3.9.2 Financieel Toetsingskader / 157

4 Pension Fund Governance: besturen van pensioenfondsen / 161
4.1 Inleiding / 161
4.2 Algemeen kader / 162
4.2.1 Onderbrengingsplicht van de werkgever / 162
4.2.2 Belanghebbenden bij een pensioenfonds / 162
4.2.3 Taken van een pensioenfonds bij de uitvoering van een pensioenregeling / 163
4.2.4 Ontwikkelingen rondom de Wet versterking bestuur pensioenfondsen / 164
4.2.5 De Wet versterking bestuur pensioenfondsen / 167
4.3 Inrichting van een pensioenfonds / 168
4.3.1 Ondernemingspensioenfonds en bedrijfstakpensioenfonds / 168
4.3.2 De bestuursmodellen / 169
4.3.2.1 Bestuur / 169
4.3.2.2 Taken en verantwoordelijkheden van en eisen aan het bestuur / 176
4.3.2.3 Intern toezicht bij het paritaire model en onafhankelijke model (art. 103 jo. 104 PW) / 181
4.3.2.4 Verantwoording en medezeggenschap / 186
4.3.3 Schematisch overzicht van de organen in de bestuursmodellen conform de Wet versterking bestuur pensioenfondsen / 191
4.3.4 Hoe kies je een bestuursmodel? / 197
4.4 Evaluatie Wet versterking bestuur pensioenfondsen / 200
4.5 Actuele ontwikkelingen / 210

5. Werknemerspensioen in de loonsfeer, beroepspensioen en nettopensioen / 213
5.1 Inleiding / 213
5.2 Is pensioen loon? / 213
5.2.1 Omkeerregel (art. 10 en 11 Wet LB 1964) / 214
5.3 Pensioenregeling (art. 18 Wet LB 1964) / 216
5.3.1 Pensioenvormen / 217
5.3.1.1 Ouderdomspensioen / 217
5.3.1.2 Nabestaandenpensioen / 224
5.3.1.3 Arbeidsongeschiktheidspensioen / 225
5.3.2 Erkende verzekeraar (art. 19a Wet LB 1964) / 226
5.4 Pensioensystemen / 228
5.4.1 Eindloonregeling / 230
5.4.2 Middelloonregeling / 231
5.4.3 Vastebedragenregeling / 232
5.4.4 Kapitaalovereenkomst / 232
5.4.5 Beschikbarepremieregeling / 233
5.4.6 Combinaties / 235
5.4.6.1 Hybride pensioenregelingen / 235
5.5 Pensioengevend loon en diensttijd / 238
5.5.1 Diensttijd / 238
5.5.2 Pensioengevend loon met aftoppingsgrens / 242
5.6 Toelaatbare overschrijdingen pensioennormen / 244
5.7 Toetsing pensioenregeling / 248
5.8 Onregelmatige afwikkeling van een pensioenregeling / 249
5.9 Witteveenkader voor beroepspensioen / 251
5.9.1 Pensioengrondslag en begrenzing / 252
5.9.2 Fiscale behandeling van vrijwillige pensioenpremies / 255
5.9.3 Uitkeringen en bovenmatige pensioengrondslag / 255
5.10 Nettopensioen / 257

6 Dga: civiele en fiscale aspecten / 267
6.1 Inleiding / 267
6.2 De dga en de PW / 267
6.2.1 Definitie dga / 267
6.2.2 Gevolgen niet van toepassing zijn Pensioenwet / 268
6.2.2.1 Afkoopverbod / 268
6.2.2.2 Waardeoverdracht / 269
6.2.2.3 Bescherming in geval van ontslag / 269
6.2.2.4 Positie partner dga / 269
6.3 De dga en de Wet LB 1964 (tot 1 juli 2017) / 270
6.3.1 Pensioenopbouw in eigen beheer / 270
6.3.2 Pensioenopbouw en gangbaarheidstoets / 271
6.3.2.1 Art. 10c Uitv.besl. LB 1965 / 271
6.3.2.2 Loonbestanddelen in natura / 272
6.3.2.3 De eigen bijdrage / 272
6.3.2.4 AOW-inbouw / 272
6.3.2.5 Onbepaalde partner / 273
6.3.3 Overige aandachtspunten bij pensioenopbouw in eigen beheer / 274
6.3.3.1 Gebruikelijkloonregeling / 274
6.3.3.2 Prijsgeven van pensioenaanspraken / 275
6.4 Winstbepaling pensioen in eigen beheer / 277
6.4.1 Algemeen / 277
6.4.2 De waardering van pensioenverplichtingen op de fiscale vermogensopstelling / 277
6.5 Emigratie en conserverende aanslag / 280
6.5.1 Verplaatsing feitelijke leiding bv / 280
6.6 Afschaffing van het pensioen in eigen beheer / 281
6.6.1 Inleiding / 281
6.6.2 Problemen pensioen in eigen beheer / 281
6.6.3 Fiscaal gunstige afkoopregeling / 283
6.6.4 Oudedagsverplichting / 286
6.6.5 Niets doen / 288

7. Fiscale aspecten van vervroegde uittreding, langer doorwerken en flexibilisering / 291
7.1 Inleiding / 291
7.2 Ontwikkelingen Witteveen-wetgeving / 292
7.2.1 Wet fiscale behandeling van pensioenen / 292
7.2.1.1 Bepalingen pre-Witteveen / 292
7.2.1.2 Witteveen-regime / 293
7.2.2 Vervroeging ouderdomspensioen / 293
7.2.2.1 Dienstjarenkorting / 293
7.2.2.2 Actuariële korting / 293
7.2.2.3 Gemis aan AOW / 295
7.2.2.4 Partnerpensioen / 295
7.2.2.5 Doorwerken en pensioenvervroeging / 296
7.2.3 Vormen van vroegpensioen / 297
7.2.3.1 Overbruggingspensioen / 297
7.2.3.2 VUT / 298
7.2.3.3 Prepensioen / 300
7.3 Wet VPL / 301
7.3.1 Wet aanpassing fiscale behandeling VUT/prepensioen en introductie levensloopregeling / 301
7.3.2 Gevolgen invoering Wet VPL voor vroegpensioen / 303
7.3.2.1 Overbruggingspensioen en prepensioen / 303
7.3.2.2 VUT-regelingen / 303
7.3.3 Overgangsrecht / 303
7.3.3.1 Bestaande regeling voor VUT, prepensioen en overbruggingspensioen / 303
7.3.3.2 Werknemers geboren vóór 1950 / 304
7.3.3.3 Bestaande aanspraken op vroegpensioen / 304
7.3.3.4 Afkoop prepensioen / 305
7.3.3.5 Arbeidsongeschiktheid en Wet VPL / 305
7.4 40-deelnemingsjarenpensioen / 306
7.4.1 Toepassing 40-deelnemingsjarenpensioen / 306
7.4.2 Voorwaarden toekenning 40-deelnemingsjarenpensioen / 307
7.4.3 Verhoging: 40-deelnemingsjarenpensioen / 307
7.5 Regeling voor vervroegde uittreding (RVU) / 308
7.5.1 Eindheffing / 308
7.5.2 Kwalificatie als VUT-regeling / 309
7.5.2.1 Besluit van 8 december 2005: kwalitatieve toets / 311
7.5.2.2 Besluit van 26 mei 2005 / 312
7.5.3 Eenmalige ontslaguitkeringen / 314
7.5.4 Seniorenregelingen / 314
7.6 Levensloopregeling / 315
7.6.1 Algemene aspecten / 316
7.6.2 Voorwaarden levensloopregeling / 317
7.6.3 Opbouw van levenslooptegoed / 317
7.6.3.1 Sparen door de werknemer / 317
7.6.3.2 Bijdrage van de werkgever / 317
7.6.3.3 Toetsing aan maxima / 318
7.6.3.4 Overgangsbepalingen oudere werknemers / 318
7.6.4 Opname van levenslooptegoed / 318
7.6.5 Overgangsrecht levensloopregeling / 319
7.7 Wet verhoging AOW- en pensioenrichtleeftijd / 320
7.8 Witteveenkader 2015 / 321
7.8.1 Gevolgen diverse verlagingen / 322
7.8.2 Nettosparen / 323
7.9 Vitaliteitssparen / 324
7.10 Flexibilisering / 324
7.10.1 Wet uitbetaling in pensioeneenheden / 325
7.10.2 Wet variabele pensioenuitkering / 327
7.10.3 Wet verbeterde premieregeling / 328
7.10.3.1 Keuzemogelijkheden / 331
7.10.3.2 Pensioenuitvoerders / 331
7.10.3.3 Fiscale aspecten / 332

8 Civiele en fiscale aspecten van pensioendeling / 335
8.1 Inleiding / 335
8.2 Huwelijksvermogensrecht en WVPS / 335
8.2.1 Art. 1:94 en art. 1:155 Burgerlijk Wetboek / 335
8.2.2 Reikwijdte WVPS / 337
8.3 WVPS / 341
8.3.1 Vereveningsmethodes / 341
8.3.2 Conversie / 346
8.3.3 Voornemens wijziging WVPS naar aanleiding van evaluatie van de wet / 349
8.3.4 Fiscale consequenties van vereveningsmethodes / 350
8.4 Partnerpensioen en echtscheiding / 353
8.4.1 Behoud aanspraak partnerpensioen in geval van scheiding / 353
8.5 Uitsluiting WVPS / 356
8.5.1 Herleving van huwelijksvermogensrecht? / 356
8.5.2 Fiscale consequenties van uitsluiting WVPS en/of pensioenverrekening / 357
8.5.2.1 Bijzonder partnerpensioen / 358
8.6 Boon/Van Loon-regime / 359
8.6.1 Voorgeschiedenis / 359
8.6.2 Boon/Van Loon-arrest / 360
8.6.3 Verrekeningsmethodes van deze tijd en fiscale consequenties / 361
8.6.4 Verrekeningsmethodes niet-WVPS-pensioen en fiscale consequenties / 366
8.7 Dga en pensioendeling bij echtscheiding (opgebouwd tot 1 april 2017) / 367
8.7.1 Samenhang Pensioenwet en WVPS / 367
8.7.2 Afstortingsverplichting m.b.t. pensioen opgebouwd tot 1 april 2017? / 369

9 Belastingen en pensioenen in EU-context / 377
9.1 Inleiding / 377
9.2 EET, TEE, ETT, TTE, ET en TTT / 377
9.3 EU-pensioenbelastingwetgeving onwaarschijnlijk / 379
9.4 Grote verschillen tussen de lidstaten / 379
9.5 Grensoverschrijdende premiebetalingen / 380
9.6 Grensoverschrijdende overdracht van pensioenkapitaal / 382
9.6.1 Nederlands afkoopverbod internationaal houdbaar? / 382
9.7 Discriminerende belastingheffing van beleggingsresultaten / 384
9.8 De uitkeringsfase / 390
9.9 Pan-Europese pensioenfondsen in de praktijk / 390
9.10 Pan-Europese pensioeninstelling voor onderzoekers / 391
9.11 Levensverzekeraars / 392
9.12 PEPP-verordening / 394
9.13 Conclusie / 395

10. Belastingheffing over pensioenuitkeringen in grensoverschrijdende situaties / 397
10.1 Inleiding / 397
10.2 Verdeling heffingsrechten tussen de staten op basis van belastingverdrag / 397
10.3 Belastingheffing over particulier pensioen / 399
10.3.1 Nederlands verdragsbeleid / 399
10.3.2 OESO-Modelverdrag / 400
10.4 Belastingheffing over overheidspensioen / 401
10.4.1 Nederlands verdragsbeleid / 401
10.4.1.1 Overheid in de zin van art. 19, lid 2 van veel van de door Nederland gesloten belastingverdragen / 402
10.4.1.2 Diensten bewezen aan de staat / 404
10.4.1.3 Publiekrechtelijk lichaam / 404
10.4.2 OESO-Modelverdrag / 406
10.4.3 Op winst gerichte overheidsbedrijven / 407
10.5 Samenloop van particulier pensioen en overheidspensioen / 408
10.5.1 Jurisprudentie / 408
10.5.2 OESO / 408
10.5.3 Pensioenen op risicoverzekerings-, omslag- en opbouwbasis / 409
10.5.4 Kwalificatieconflicten / 411
10.6 Enkele pensioenbepalingen in bilaterale verdragen / 412
10.6.1 België / 412
10.6.2 Canada / 413
10.6.3 Verenigd Koninkrijk / 413
10.6.4 Duitsland / 414
10.7 Verschil overheid en privaat nog te rechtvaardigen? / 415

11. Nationale waardeoverdracht, internationale waardeoverdracht en andere internationale aspecten / 419
11.1 Inleiding / 419
11.2 Vormen van waardeoverdracht / 419
11.3 Waardeoverdracht binnen Nederland / 420
11.3.1 Civiele vereisten voor waardeoverdracht / 426
11.3.1.1 Overdrachtswaarde en bijbetaling / 427
11.3.1.2 Procedure en termijnen / 430
11.4 Fiscale consequenties van waardeoverdracht binnen Nederland / 432
11.4.1 Dienstjaren / 433
11.5 Internationale waardeoverdracht / 434
11.5.1 Civiele vereisten voor internationale waardeoverdracht / 434
11.5.2 Toegestane buitenlandse pensioenuitvoerder / 438
11.6 Fiscale consequenties van internationale waardeoverdracht / 439
11.6.1 Internationale waardeoverdracht / 439
11.7 Conserverende aanslag voor pensioen / 442
11.7.1 Werking conserverende aanslag voor pensioen bij emigratie / 442
11.7.2 Houdbaarheid van conserverende aanslag / 444
11.7.3 Conserverende aanslag bij internationale waardeoverdracht / 449
11.7.4 Emigratie en internationale waardeoverdracht / 450
11.8 Voortzetting pensioenopbouw in ander land / 451
11.8.1 Werknemer komt naar Nederland, voortzetting in buitenland / 451
11.8.2 Werknemer gaat naar buitenland, voortzetting in Nederland / 453
11.9 Herziening IORP-richtlijn (Richtlijn 2003/41/EG) / 454
11.9.1 Achtergrond en kernbegrippen oorspronkelijke IORP-richtlijn / 454
11.9.2 Achtergrond herziening IORP-richtlijn en mobiliteitsrichtlijn / 455
11.9.3 IORP II / 458
11.9.4 Grensoverschrijdende werkzaamheden vanuit Nederland / 460

12 Lijfrenten / 463
12.1 Inleiding / 463
12.2 Belang derde pijler / 466
12.3 De wetgever / 469
12.4 De verzekeringslijfrente / 470
12.5 De lijfrentedefinitie / 472
12.6 De bancaire lijfrente / 475
12.7 De aftrekmogelijkheden / 478
12.8 Tijdstip van aftrek / 485
12.9 Toegelaten aanbieders / 486
12.10 Toegestane lijfrenten / 488
12.11 Combinaties van lijfrenten / 490
12.12 De nettolijfrente / 492
12.13 De uitkeringen / 495
12 Inhoudsopgave
12.13.1 Oud-regimelijfrenten / 497
12.14 Sanctiebepalingen bij niet-reguliere afwikkeling / 498
12.15 Emigratie / 501
12.16 Ongelijkheid tweede en derde pijler / 504
12.17 Het kan beter / 505
12.18 Tot slot / 506

13 Perikelen partnerpensioen / 509
13.1 Inleiding / 509
13.2 Historie / 510
13.2.1 De eerste pijler / 510
13.2.2 De tweede pijler / 512
13.2.3 Derde pijler / 513
13.3 Partnerpensioen in de Pensioenwet / 514
13.3.1 Begrip partner algemeen / 514
13.3.2 Samenwoners / 514
13.3.2.1 Uniformiteit definitie samenwoners / 516
13.3.3 Tijdelijk of levenslang / 518
13.3.4 Bijzonder partnerpensioen / 518
13.3.4.1 Samenwoners en bijzonder partnerpensioen / 519
13.3.5 Afkoop klein (bijzonder) partnerpensioen / 520
13.4 Partnerpensioen financieel / 521
13.4.1 Overeenkomst / 521
13.4.2 Opbouw- of risicobasis / 521
13.4.3 Pensioenopbouw en pensioengevend loon / 522
13.5 Partnervoorziening fiscaal / 523
13.5.1 Nabestaandenlijfrente / 523
13.5.1.1 Jaarruimte / 523
13.5.1.2 Jaarruimte en tekort partnerpensioen / 523
13.5.1.3 Jaarruimte en AOW-franchise / 524
13.5.1.4 Kring van gerechtigden / 524
13.5.2 Partnerpensioen / 525
13.5.2.1 Kring van gerechtigden / 525
13.5.2.2 Pensioenovereenkomst en fiscale grenzen / 527
13.5.2.3 Aanvullende opbouwmogelijkheden / 529
13.5.2.4 70%-grens / 530
13.5.2.5 Levenslang of tijdelijk / 530
13.5.2.6 Ingangsdatum / 530
13.6 Partnervoorziening en baanwisseling / 532
13.6.1 Uitruil ouderdomspensioen in partnerpensioen (art. 61 PW) / 533
13.6.1.1 Uitruil partnerpensioen voor ouderdomspensioen (art. 60 PW) / 535
13.6.2 Uitruil partnerpensioen bij einde deelneming / 535
13.6.3 Nabestaandenlijfrente / 536
13.7 Partnervoorziening en ontslag / 536
13.7.1 Vrijwillige voortzetting (art. 54 PW) / 537
13.7.1.1 Samenloop vrijwillige voortzetting en art. 61 PW / 538
13.7.2 Voortzetting tijdens WW-periode (art. 55 PW) / 538
13.7.2.1 Samenloop voorzetting tijdens WW-periode en vrijwillige voortzetting (art. 54 PW) / 539
13.7.2.2 Samenloop voortzetting tijdens WW-periode en uitruil (art. 61 PW) / 539
13.7.3 Nabestaandenlijfrente / 539
13.8 Partnervoorziening en echtscheiding / 540
13.8.1 Ex-partner / 540
13.8.1.1 Uitruil ouderdomspensioen (art. 61 PW) / 540
13.8.1.2 Pensioenverweer / 540
13.8.2 Opvolgende partner / 541
13.8.2.1 Nabestaandenlijfrente / 541
13.9 Afschaffen pensioen in eigen beheer / 541
13.10 Tot slot / 542

Literatuurlijst / 543
Trefwoordenregister / 569
Jurisprudentieregister / 585