Nemo tenetur in belastingzaken

Voorwoord / V
Lijst van gebruikte afkortingen / XXV

Hoofdstuk 1
Inleiding / 1
1.1 Inleiding / 1
1.2 Plan van behandeling / 1
1.3 Historische context nemo tenetur / 2
1.4 Hedendaagse erkenning / 3
1.5 Grondslagen / 6
1.5.1 Algemeen / 6
1.5.2 Systematische grondslagen / 6
1.5.3 Persoonlijke grondslagen / 7
1.6 Controverses / 8
1.7 Doorwerking in de Nederlandse rechtsorde / 9
1.7.1 (Commuun) strafrecht / 9
1.7.1.1 Verklaringsvrijheid / 9
1.7.1.2 Bericht uit Straatsburg / 10
1.7.2 Bestuursstrafrecht / 11
1.7.3 Versmalling naar het belastingrecht / 12
1.8 Samenloopproblematiek / 13
1.8.1 Medewerking onder sanctiedreiging / 13
1.8.2 Krachtmeting zonder eenduidige uitkomst / 15
1.8.3 T wee dimensies / 15
1.8.4 Vragen betreffende de aard en omvang van nemo tenetur-bescherming / 17
1.9 Deze studie / 17
1.9.1 Motief en doel / 17
1.9.2 Onderzoeksvraag / 18
1.9.3 Nadere afbakening van het onderwerp / 18
1.9.4 Onderzoeksmethode / 19
1.10 Plan van behandeling / 20

Deel I Straatsburg

Hoofdstuk 2
EVRM-corpus / 23
2.1 Opzet van dit deel / 23
2.2 Plan van behandeling van dit hoofdstuk / 24
2.3 EVRM / 24
2.3.1 Historie en ontwikkeling / 24
2.3.2 Enkele rechten en vrijheden / 25
2.3.3 De gebondenheid van verdragsstaten aan het Verdrag / 25
2.3.3.1 Algemeen / 25
2.3.3.2 De realisatie van verdragsrechten in de nationale rechtsorde / 26
2.4 EHRM / 27
2.4.1 Functie; rechtsherstel in individuele gevallen / 27
2.4.2 Organisatie / 27
2.4.3 Klachtrecht / 28
2.4.4 Procedure / 29
2.4.4.1 Inleiding / 29
2.4.4.2 Ontvankelijkheid / 29
2.4.4.3 Inhoudelijke beoordeling / 30
2.4.4.4 Uitspraken / 30
2.5 De uitleg en toepassing van verdragsvoorschriften door het EHRM / 31
2.5.1 Algemeen / 31
2.5.2 Interpretatie / 32
2.5.2.1 Algemeen / 32
2.5.2.2 Enkele typische interpretatiemethoden / 32
2.5.2.2.1 Inleiding; teleologische benadering / 32
2.5.2.2.2 Het effectiviteitsbeginsel / 33
2.5.2.2.3 Autonome uitleg / 33
2.5.2.2.4 Evolutieve uitleg / 33
2.5.3 De toetsing van een klacht over schending van het EVRM / 34
2.5.3.1 Concrete toetsing / 34
2.5.3.2 De zaakoverstijgende waarde van uitspraken / 35
2.5.3.3 Enkele typische karakteristieken van de toetsing aan verdragsrechten / 37
2.5.3.3.1 Inleiding / 37
2.5.3.3.2 Beoordelingsruimte (‘margin of appreciation’) / 37
2.5.3.3.3 Globale toetsing / 40
2.5.3.3.4 Praktische en effectieve rechten / 41
2.6 Samenvatting en conclusies / 41

Hoofdstuk 3
Het recht op een behoorlijk strafproces / 43
3.1 Inleiding / 43
3.2 Plan van behandeling / 45
3.3 Het toepassingsbereik van art. 6 EVRM / 45
3.3.1 ‘Criminal charge’ / 45
3.3.2 Autonoom begrip / 45
3.3.2.1 Inleiding / 45
3.3.2.2 ‘Criminal’-begrip / 46
3.3.2.3 ‘Charge’-begrip / 48
3.3.3 Belastingzaken / 49
3.3.3.1 Geen afwijkende uitleg / 49
3.3.3.2 Samenhang met de boeteprocedure / 49
3.3.3.2.1 Inleiding / 49
3.3.3.2.2 Opwaartse nivellering / 50
3.3.3.2.3 Neerwaartse nivellering / 50
3.3.3.2.4 Differentiatie beschermingsniveau art. 6 EVRM / 50
3.3.4 Vooronderzoek / 51
3.3.4.1 De betekenis van art. 6 EVRM voor het strafgeding / 51
3.3.4.2 De wijze waarop art. 6 EVRM op het vooronderzoek moet worden toegepast / 53
3.3.4.3 Geen veroordeling in de nationale strafprocedure / 53
3.4 Essentiële kenmerken van een behoorlijk strafproces / 54
3.4.1 Inleiding / 54
3.4.2 Adversair proces / 54
3.4.3 Gelijke middelen / 55
3.5 Beperkingen tijdens de strafprocedure / 55
3.5.1 Relatief karakter / 55
3.5.2 Criteria voor de toelaatbaarheid van een beperking van art. 6 EVRM / 56
3.5.2.1 Inleiding / 56
3.5.2.2 Legitiem doel en proportionaliteit / 56
3.5.2.3 Overeenstemming met het nationale recht niet noodzakelijk / 57
3.6 De toelaatbaarheid van bewijs in strafzaken; beperkte toetsing / 58
3.7 Samenvatting en conclusies / 60

Hoofdstuk 4
Nemo tenetur-rechtspraak EHRM / 63
4.1 Inleiding / 63
4.2 Casuïstiek / 64
4.2.1 Funke t. Frankrijk (1993) / 64
4.2.2 John Murray t. Verenigd Koninkrijk (1996) / 65
4.2.3 Saunders t. Verenigd Koninkrijk (1996) / 66
4.2.4 Serves t. Frankrijk (1997) / 67
4.2.5 Heaney en McGuinness t. Verenigd Koninkrijk (2000) / 68
4.2.6 Quinn t. Ierland (2000) / 68
4.2.7 J.B. t. Zwitserland (2001) / 69
4.2.8 Allen t. Verenigd Koninkrijk (2002) / 70
4.2.9 Allan t. Verenigd Koninkrijk (2002) / 70
4.2.10 Weh t. Oostenrijk (2004) / 71
4.2.11 Shannon t. Verenigd Koninkrijk (2005) / 71
4.2.12 Jalloh t. Duitsland (2006) / 72
4.2.13 O’Halloran en Francis t. Verenigd Koninkrijk (2007) / 72
4.2.14 Chambaz t. Zwitserland (2012) / 73
4.2.15 Van Weerelt t. Nederland (2015) / 74
4.3 Eerste verkenning / 74

Hoofdstuk 5
Grondslagen van het recht tegen gedwongen zelfbelasting / 77
5.1 Inleiding / 77
5.2 Plan van behandeling / 78
5.3 Betrouwbaarheid verklaringen en ander bewijs / 78
5.3.1 Algemeen / 78
5.3.2 Dwang tast betrouwbaarheid bewijs aan / 79
5.3.2.1 Algemeen / 79
5.3.2.2 Betrouwbaarheid wordt niet alleen bepaald door dwang / 80
5.3.3 Verklaringen en ander bewijs; wilsproblematiek / 81
5.3.3.1 Betrouwbaarheid betreft enkel wilsafhankelijk bewijs; Saunders-criterium / 81
5.3.3.2 Wils(on)afhankelijkheid materiaal / 82
5.3.3.2.1 Inleiding / 82
5.3.3.2.2 Verschillende uitleg Saunders-criterium / 82
5.3.3.2.3 Bestaand materiaal: betrouwbaarheid als grondslag is niet in het geding / 84
5.4 Menselijke waardigheid en procesautonomie / 85
5.4.1 Inleiding / 85
5.4.2 Integriteit van het onderzoek / 85
5.4.3 Menselijke waardigheid en autonomie is als grondslag weinig concreet / 86
5.4.4 Verhouding met de betrouwbaarheid van het bewijs / 87
5.5 Geïnformeerde keuzevrijheid / 88
5.5.1 Algemeen / 88
5.5.2 Keuzevrijheid als derde grondslag? Twijfelpunten / 88
5.5.3 Verklaringen afgelegd zonder dwang / 89
5.5.3.1 Spontaan verklaren raakt niet aan nemo tenetur / 89
5.5.3.2 Onderscheid spontaan en gedwongen verklaren is casusspecifiek / 90
5.6 Mogelijke andere grondslagen in de toekomst / 90
5.7 Samenvatting en conclusies / 91

Hoofdstuk 6
Toepassingsbereik zwijgrecht / 93
6.1 Inleiding / 93
6.2 Plan van behandeling / 95
6.3 Dwang als toepasselijkheidscriterium / 95
6.3.1 Inleiding / 95
6.3.2 Juridische sanctiedreiging / 97
6.3.3 Andere vormen van dwang / 98
6.4 Zelfbelasting als tweede toepasselijkheidscriterium / 100
6.4.1 Inleiding / 100
6.4.2 Verklaringen / 100
6.4.3 Potentiële zelfbelasting / 101
6.4.3.1 Algemeen / 101
6.4.3.2 Doel en strekking ruime notie van zelfbelasting / 103
6.4.4 Beperkingen / 103
6.4.4.1 Inleiding / 103
6.4.4.2 Beperkte antwoordplicht / 104
6.4.4.3 Onjuiste informatie die een criminal charge tot gevolg heeft / 105
6.5 Strafcontext als derde toepasselijkheidscriterium / 106
6.5.1 Inleiding / 106
6.5.2 T wee typen zaken / 107
6.5.3 ‘Criminal charge’: dilemma zou bepalend moeten zijn / 108
6.5.4 Extensieve uitleg strafcontext in Chambaz? / 109
6.5.5 Doel gevorderde medewerking / 110
6.5.5.1 Algemeen; belastende informatie in strafprocedures / 110
6.5.5.2 Mogelijk belastend gebruik / 111
6.5.5.2.1 Inleiding; niet doel maar mogelijkheid gebruik beslissend criterium / 111
6.5.5.2.2 T oezicht en vervolging in een hand; J.B. / 111
6.5.5.2.3 Gescheiden toezicht en vervolging; Shannon / 112
6.6 Samenvatting en conclusies / 114

Hoofdstuk 7
Toepassingsbereik niet-meewerkrecht / 117
7.1 Inleiding / 117
7.2 Plan van behandeling / 119
7.3 Onderscheid Saunders-materiaal en ‘real evidence’ / 119
7.3.1 Inleiding; vragen opgeroepen door Saunders / 119
7.3.2 T egenstelling Funke, Saunders en J.B.? / 120
7.3.2.1 Algemeen / 120
7.3.2.2 Funke en J.B.: verkapte verklaringen / 121
7.3.3 ‘Real evidence’-begrip; Jalloh / 122
7.3.3.1 Algemeen / 122
7.3.3.2 ‘Real evidence’ betreft fysieke bewijsmiddelen / 123
7.3.3.3 Naast aard materiaal is verkrijgingswijze relevant criterium / 124
7.3.4 Betekenis verkrijgingswijze ‘real evidence’ / 124
7.3.4.1 Inleiding / 124
7.3.4.2 Funke en J.B.: ‘verklarende’ waarde of beschikbaarheid materiaal? / 125
7.3.4.3 Beschikbaarheid materiaal of mate van dwang tot zelfbelasting? Ruime lezing / 127
7.3.4.4 ‘Testimonial and communicative evidence’ in de Amerikaanse rechtspraak / 128
7.3.4.4.1 ‘Foregone conclusion’-doctrine / 128
7.3.4.4.2 Casuïstiek / 129
7.3.4.5 ‘Privilege’ versus ‘due process’ / 131
7.3.4.6 Gedwongen verkrijging van materiaal dat buiten de verdachte om beschikbaar is: nemo tenetur-bescherming? / 132
7.4 Aanvullende opmerkingen over de toepasselijkheidscriteria / 134
7.4.1 Inleiding / 134
7.4.2 Zelfbelasting en strafcontext / 135
7.4.3 Dwang als toepasselijkheidscriterium / 135
7.4.3.1 Inleiding / 135
7.4.3.2 Dwang heeft geen vat op duldplicht / 136
7.4.3.2.1 Dulden raakt niet aan nemo tenetur / 136
7.4.3.2.2 Belang en onderscheid actieve en passieve medewerking? / 137
7.4.3.3 Vereiste mate van dwang voor toepasselijkheid niet-meewerkrecht / 138
7.4.3.3.1 Ondergrens; (hoeveel) meer dan geringe dwang? / 138
7.4.3.3.2 Slotsom: toepassingsbereik niet-meewerkrecht is weinig duidelijk / 139
7.5 Vruchtenproblematiek / 139
7.6 Enkele bijzondere aspecten van documentair bewijs en gegevens / 141
7.6.1 Inleiding / 141
7.6.2 Documenten / 141
7.6.2.1 Status bestaande documenten: onduidelijk / 141
7.6.2.2 Verklaringen in documenten vervat / 143
7.6.3 Gegevens(verstrekking) / 145
7.6.3.1 Gegevens vastgelegd voor toezichtsdoeleinden / 145
7.6.3.2 Objectieve gegevens / 146
7.6.3.3 Verplichte gegevensverstrekking zonder voorafgaande vordering; meldplichten / 147
7.7 Samenvatting en conclusies / 147

Hoofdstuk 8
Bewijsverbod vanwege latente werking niet-meewerkrecht / 151
8.1 Inleiding / 151
8.2 Plan van behandeling / 153
8.3 Latente werking betreft verklaringen; ‘real evidence’? / 153
8.4 Enkele opmerkingen over de toepasselijkheidscriteria / 154
8.4.1 Dwang: niet als toepasselijkheidscriterium voor latente werking genoemd / 154
8.4.2 Zelfbelasting / 156
8.4.2.1 Gebruik van onder dwang verkregen verklaringen in strijd met het verbod / 156
8.4.2.2 Latente werking strekt zich niet uit tot startinformatie / 158
8.4.3 Latere strafcontext doet de latente werking aan het licht treden; bewijsverbod / 159
8.5 Onjuiste informatieverstrekking die op zichzelf een criminal charge tot gevolg heeft / 160
8.6 Samenvatting en conclusies / 161

Hoofdstuk 9
Ontoelaatbare dwang / 163
9.1 T oetsingskader voor schending / 163
9.2 Plan van behandeling / 165
9.3 Ontoelaatbare dwang (‘improper compulsion’) / 165
9.3.1 Wezenlijke aantasting nemo tenetur / 165
9.3.2 Onderscheid verklaringen en fysiek bewijs? / 166
9.4 Medewerking onder (juridische) sanctiedreiging / 167
9.4.1 Inleiding; plan van aanpak / 167
9.4.2 Sancties / 167
9.4.2.1 (On)geoorloofde mate van dwang door bedreiging geldboetes en gevangenisstraf / 167
9.4.2.2 Geoorloofde mate van dwang door processuele sancties: onduidelijk / 169
9.4.3 Het bestaan van een (wettelijke) meewerkplicht / 170
9.4.3.1 Geoorloofde mate van zelfbelasting: onduidelijk / 170
9.4.3.2 Potentiële zelfbelasting of gevorderde medewerking? / 171
9.5 Aantasting fysieke en psychische integriteit / 171
9.5.1 Inleiding / 171
9.5.2 Schending folterverbod in art. 3 EVRM heeft per definitie onbehoorlijk strafproces tot gevolg / 172
9.5.3 Schending art. 8 EVRM; geen absoluut karakter / 173
9.6 De persoon van de verdachte / 173
9.6.1 Dwang wordt subjectief ervaren / 173
9.6.2 Objectieve en subjectieve factoren / 174
9.7 Beïnvloeding van (de mate van) dwang tot zelfbelasting / 175
9.7.1 Inleiding / 175
9.7.2 Beïnvloeding door de verdachte / 175
9.7.2.1 Bewijs dat de verdachte heeft verborgen of verhuld / 175
9.7.2.2 Medewerking verdachte van afnemend belang / 176
9.7.3 Beïnvloeding door de autoriteiten / 177
9.7.4 Beïnvloeding speelt geen zichtbare rol van betekenis in Straatsburg / 178
9.8 Samenvatting en conclusies / 178

Hoofdstuk 10
Procedurele waarborgen / 181
10.1 Inleiding / 181
10.2 Plan van behandeling / 181
10.3 Compensatie door middel van procedurele waarborgen / 181
10.3.1 Algemeen / 181
10.3.2 T wee denklijnen / 182
10.3.3 Gevolgen dwang worden gematigd door procedurele waarborgen / 183
10.4 Enkele typische waarborgen / 184
10.4.1 Inleiding / 184
10.4.2 Bewijsgaring / 185
10.4.2.1 Bijstand advocaat / 185
10.4.2.1.1 Betekenis rechtsbijstand / 185
10.4.2.1.2 Vrijheidsbeperkende maatregelen / 186
10.4.2.1.3 Consultatie vooraf of aanwezigheid bij verhoor? / 187
10.4.2.1.4 Compenserende werking van bijstand advocaat / 189
10.4.2.2 Cautieplicht / 190
10.4.2.2.1 Algemeen / 190
10.4.2.2.2 Relatie met het recht op rechtsbijstand / 192
10.4.3 Waarborgen betreffende het strafgeding zelf; bewijsgebruik / 192
10.4.3.1 Rechterlijk toezicht; adversair strafgeding / 192
10.4.3.2 Bewijsuitsluiting / 194
10.4.3.2.1 Accent verschuift van weigeringsgrond voor medewerking naar bewijsuitsluiting / 194
10.4.3.2.2 Sporen van bewijsuitsluiting in Straatsburgse nemo tenetur-rechtspraak / 194
10.4.3.2.3 Uitsluiten van elk belastend gebruik voor de criminal charge? / 196
10.4.3.2.4 T wijfelpunten; vormt bewijsuitsluiting compensatie voor een aantasting? / 197
10.4.3.2.5 Vereisten waaraan een bewijsuitsluitingsregel moet voldoen / 199
10.4.3.2.6 Niet-gebruik door vervolgende autoriteiten / 201
10.4.3.2.7 Geheimhoudingsplicht als alternatief / 201
10.5 Samenvatting en conclusies / 202

Hoofdstuk 11
Belastend gebruik afgedwongen medewerking / 205
11.1 Inleiding / 205
11.2 Plan van behandeling / 206
11.3 Het gebruik van de afgedwongen medewerking als toetsingsfactor voor schending / 206
11.3.1 Algemeen / 206
11.3.2 Medewerking aan de bewijsgaring verleend / 207
11.3.2.1 Inleiding / 207
11.3.2.2 Belastend gebruik afgedwongen medewerking onderdeel van globale toetsing / 208
11.3.2.3 Schending art. 3 en 8 EVRM / 208
11.3.3 Medewerking aan bewijsgaring geweigerd / 209
11.3.3.1 Algemeen / 209
11.3.3.2 Weigeren medewerking is niet altijd gunstig voor de verdachte / 210
11.4 Enkele nadere opmerkingen over bewijs / 211
11.4.1 Bewijsvermoedens niet in strijd met EVRM / 211
11.4.2 Noopt onbehoorlijk overheidsoptreden tot bewijsuitsluiting op grond van art. 6 EVRM? / 212
11.5 Samenvatting en conclusies / 214

Hoofdstuk 12
Het publieke belang van de opsporing en bestraffing van overtredingen / 215
12.1 Inleiding / 215
12.2 Plan van behandeling / 216
12.3 Ontwikkeling van het publieke belang in nemo tenetur rechtspraak / 216
12.4 Bijzonder regime in verkeerszaken / 218
12.4.1 Inleiding / 218
12.4.2 Nieuw criterium? / 218
12.5 Lichter regime in fiscale boetezaken(?) / 220
12.5.1 Inleiding / 220
12.5.2 Intermezzo: differentiatie rechtsbescherming / 221
12.6 Samenvatting en conclusies / 223

Deel II Nationaal

Hoofdstuk 13
Informatieverstrekking ten dienste van de belastingheffing / 227
13.1 Inleiding / 227
13.2 Opzet van dit deel / 228
13.3 Plan van behandeling van dit hoofdstuk / 229
13.4 Handhavingsregie en -middelen in belastingzaken / 229
13.5 Fiscaal toezicht op naleving / 230
13.6 Verticaal toezicht / 232
13.6.1 Korte karakterisering / 232
13.6.2 Informatieverplichtingen komen bij de verplichting tot het doen van belastingaangifte / 232
13.6.3 Inlichtingen- en inzageplicht / 235
13.6.3.1 Inleiding / 235
13.6.3.2 De verstrekking van inlichtingen en gegevens / 235
13.6.3.3 Het voor raadpleging ter inzage geven van boeken, bescheiden en andere gegevensdragers / 237
13.6.4 T oegangverlening / 239
13.6.5 Administratie- en bewaarplicht / 240
13.6.6 Identificatieplichten / 242
13.6.7 Derdenonderzoek / 242
13.6.7.1 Verplichtingen ten dienste van de belastingheffing van derden / 242
13.6.7.2 Beperkte(re) meewerkplicht ‘klassieke’ geheimhouders / 244
13.6.8 Informatieverstrekking in bezwaar en beroep / 245
13.7 Meldplichten betreffende onjuistheden in de aangifte of verstrekte informatie / 246
13.7.1 Inleiding / 246
13.7.2 Correctiebericht loonbelasting / 246
13.7.3 Mededelingsplicht / 247
13.8 Horizontaal toezicht / 248
13.8.1 Korte karakterisering / 248
13.8.2 Samenloop met verticaal toezicht / 248
13.9 Samenvatting en conclusies / 249

Hoofdstuk 14
Sanctiedreiging en -oplegging en medewerking aan het sanctieonderzoek in belastingzaken / 251
14.1 Inleiding / 251
14.2 Plan van behandeling / 252
14.3 Sanctiedreiging in belastingzaken / 252
14.3.1 Inleiding / 252
14.3.2 Bestuurlijke sancties / 253
14.3.2.1 Omkering en verzwaring bewijslast / 253
14.3.2.1.1 Algemeen / 253
14.3.2.1.2 Informatiebeschikking / 253
14.3.2.1.3 Omkering en verzwaring / 254
14.3.2.1.4 Relatie met de boeteoplegging / 256
14.3.2.2 Bestuurlijke boetes / 257
14.3.2.2.1 Algemeen / 257
14.3.2.2.2 Beboetbare overtredingen AWR / 257
14.3.3 Strafrechtelijke sancties / 259
14.3.3.1 Algemeen / 259
14.3.3.2 Bijzondere strafbepalingen AWR; schulddelicten / 260
14.3.3.3 Bijzondere strafbepalingen AWR; opzetdelicten / 260
14.4 Medewerking aan het fiscaal boeteonderzoek / 261
14.4.1 Inleiding / 261
14.4.2 Korte schets fiscale boeteprocedure / 261
14.4.2.1 Algemeen / 261
14.4.2.2 Onderzoek / 261
14.4.2.3 Voorbereiding van de boetebeschikking / 262
14.4.2.4 Boeteoplegging en rechtsmiddelen tegen de boetebeschikking / 263
14.4.2.5 Einde boeteprocedure; onherroepelijk worden boetebeschikking / 263
14.4.3 Gedwongen medewerking boeteling / 264
14.4.3.1 Algemeen / 264
14.4.3.2 Wettelijke grondslag boeteonderzoek is niet duidelijk / 264
14.4.3.3 Parallelle toepassing art. 47 e.v. is meest waarschijnlijk / 265
14.4.3.4 Sanctiedreiging / 266
14.5 Medewerking aan het fiscaal opsporingsonderzoek / 266
14.5.1 Inleiding / 266
14.5.2 Korte schets fiscale opsporing / 267
14.5.2.1 Algemeen / 267
14.5.2.2 Aanmelding vermoedens van een strafbaar feit / 268
14.5.2.3 Afstemmingsoverleg / 269
14.5.2.4 Opsporingsonderzoek / 269
14.5.2.5 Vervolgen in belastingzaken / 269
14.5.2.5.1 Afdoeningsmodaliteiten OM / 269
14.5.2.5.2 Uitvaardigen strafbeschikking door Bestuur van ‘s Rijksbelastingen / 270
14.5.3 Gedwongen medewerking in de fiscaal-strafvorderlijke sfeer / 271
14.5.3.1 Inleiding / 271
14.5.3.2 Commune dwangmiddelen in Sv / 271
14.5.3.3 Bijzondere dwangmiddelen in AWR / 272
14.5.3.4 Strafbaarstelling opzettelijk niet voldoen aan bevel of vordering ambtenaar / 273
14.6 Samenloop van heffings- en sanctiesfeer / 274
14.6.1 Inleiding / 274
14.6.2 Beginpunt; vermoeden beboetbare of strafbare gedraging / 275
14.6.3 Opvolging; sfeerovergang en -cumulatie / 275
14.6.4 Samenloop toezichts- en boeteonderzoek / 275
14.6.4.1 Procedureel onderscheid heffing en beboeting / 275
14.6.4.2 Procedureel onderscheid is niet goed kenbaar voor boeteling / 276
14.6.5 Samenloop toezichts- en opsporingsonderzoek / 277
14.6.5.1 Inleiding / 277
14.6.5.2 Uitoefening toezichtsbevoegdheden voor strafvorderlijke doeleinden / 278
14.6.5.3 Uitoefening strafvorderlijke bevoegdheden voor toezichtsdoeleinden / 279
14.7 Samenvatting en conclusies / 280

Hoofdstuk 15
De strafaanklacht in Nederlandse punitieve belastingzaken / 283
15.1 Inleiding / 283
15.2 Plan van behandeling / 284
15.3 Het ‘criminal’-begrip in Nederlandse punitieve belastingzaken / 284
15.3.1 Strafkarakter – ‘criminal’; punitief – sanctie is voorwaarde voor ‘criminal charge’ / 284
15.3.1.1 Procedure waarin punitieve sanctie wordt vastgesteld / 284
15.3.1.2 Punitieve en herstelsancties / 285
15.3.2 Boete- en strafoplegging / 285
15.3.3 Omkering en verzwaring bewijslast / 286
15.3.3.1 Belastingkamer HR: omkering is administratief dwangmiddel betreffende aangifte / 286
15.3.3.2 T wijfel over niet-bestraffend karakter omkering / 287
15.3.3.3 Belang ‘criminal’ karakter omkering? / 288
15.3.3.4 T oepasselijkheid art. 6 EVRM op de belastingheffing / 288
15.4 Het ‘charge’-begrip in Nederlandse punitieve belastingzaken / 289
15.4.1 Aanvangsmoment criminal charge / 289
15.4.2 De redelijke verwachting omtrent bestraffing; jurisprudentieel criterium / 290
15.4.2.1 Strafrechtelijke oorsprong / 290
15.4.2.2 Navolging in fiscale boetezaken / 291
15.4.2.3 Verhouding verwachtingscriterium met het beïnvloedingscriterium / 293
15.4.2.3.1 Inleiding / 293
15.4.2.3.2 Subjectivering van de verwachting omtrent bestraffing / 293
15.4.2.3.3 Handeling van de autoriteiten / 298
15.4.3 Het eerste verhoor; wettelijk criterium in (fiscale) boetezaken / 299
15.4.3.1 Inleiding / 299
15.4.3.2 Voorontwerp Awb / 300
15.4.3.3 Huidige formulering / 301
15.4.3.4 Verhoorsituaties / 302
15.4.3.4.1 Algemeen; vragen in voorbereiding op boetebesluit / 302
15.4.3.4.2 Formeel en feitelijk verhoor / 302
15.4.3.5 Formalisering verhoorbegrip in fiscale uitvoeringssfeer? / 304
15.4.3.6 Aanvullende werking verwachtingscriterium in fiscale boetezaken / 305
15.4.3.7 Uitstelproblematiek / 305
15.4.3.8 Het verhoor als gefixeerde handeling / 307
15.4.4 Het redelijk vermoeden van schuld in (fiscale) strafzaken (art. 27 Sv) / 308
15.4.4.1 Algemeen / 308
15.4.4.2 Verhouding met de ‘person charged’ / 309
15.5 De ‘person charged’ in Nederlandse punitieve belastingzaken / 309
15.5.1 Natuurlijke personen en lichamen; vertegenwoordiging / 309
15.5.2 Overheidsinstanties ex art. 55 AWR / 310
15.6 Samenvatting en conclusies / 311

Hoofdstuk 16
Geen doorwerking nemo tenetur in de heffingssfeer / 313
16.1 Inleiding / 313
16.2 Plan van behandeling / 315
16.3 Doel fiscale aangifteplicht en bijkomende (informatie)verplichtingen / 315
16.4 Procedurele scheiding heffing en sanctieoplegging / 316
16.4.1 Inleiding / 316
16.4.2 Rechtspraak belastingkamer en civiele kamer HR / 316
16.4.3 Procedurele scheiding contrasteert met rechtspraak EHRM / 324
16.4.3.1 Inleiding / 324
16.4.3.2 ‘Substantive’ benadering EHRM; ruime notie van zelfbelasting / 324
16.4.3.3 Doelbinding bevoegdheden; détournement de pouvoir / 327
16.5 Weigeringsgrond voor medewerking of bewijsuitsluitingsregel? / 329
16.6 Samenvatting en conclusies / 329

Hoofdstuk 17
Rechten en waarborgen tegen gedwongen zelfbelasting in de fiscale boetesfeer / 331
17.1 Inleiding / 331
17.2 Plan van behandeling / 331
17.3 Boeterechtelijk zwijgrecht en cautieplicht / 332
17.3.1 Boeterechtelijk zwijgrecht / 332
17.3.1.1 Inleiding / 332
17.3.1.2 Enkele opmerkingen over art. 47 e.v. AWR in relatie tot het verhoor in boetezaken / 333
17.3.1.2.1 ‘Verklaringen omtrent de overtreding’: ook gegevens ex art. 47, lid 1, onder a AWR? / 333
17.3.1.2.2 Verplichtend karakter vordering zonder wettelijke grondslag? / 333
17.3.1.2.3 Andere verplichtingen dan de inlichtingenplicht leveren geen verhoorsituatie op / 334
17.3.1.3 Verschillende werkingssfeer boeterechtelijk zwijgrecht en EVRM-zwijgrecht / 335
17.3.1.3.1 Zuivere boetevragen / 335
17.3.1.3.2 Beperking tot zuivere boetevragen contrasteert met ruime notie van zelfbelasting EHRM / 336
17.3.1.4 Enkele bijzonderheden betreffende het verhoor na boeteoplegging / 337
17.3.1.4.1 Inleiding / 337
17.3.1.4.2 Bezwaarfase / 337
17.3.1.4.3 Beroepsfase / 338
17.3.2 Cautieplicht / 339
17.3.2.1 Inleiding / 339
17.3.2.2 Schriftelijke vragen / 340
17.3.2.3 Relatie met de Straatsburgse rechtspraak over cautieplicht / 340
17.3.3 Schending boeterechtelijk zwijgrecht en/of cautieplicht; boetesfeer / 341
17.3.3.1 Inleiding / 341
17.3.3.2 Leidend criterium buiten belastingzaken: wezenlijke aantasting belangen / 341
17.3.3.3 Relatie met de toetsingsfactoren voor schending van het recht tegen gedwongen zelfbelasting / 342
17.4 Bewijsuitsluiting van verklaringen ex art. 47, lid 1, onder a AWR; heffingsbelang / 343
17.4.1 Inleiding / 343
17.4.2 Rechtspraak belastingkamer HR / 343
17.4.3 Houdbaarheid bewijsuitsluitingsregel voor verklaringen / 344
17.4.3.1 Bestaande opvattingen / 344
17.4.3.2 Toetsing bewijsuitsluitingsregel belastingkamer HR aan de rechtspraak EHRM / 346
17.4.3.2.1 Inleiding / 346
17.4.3.2.2 Toepassingsbereik bewijsuitsluitingsregel / 347
17.4.3.2.3 Kenbaarheid bewijsuitsluitingsregel / 348
17.4.3.2.4 Gebiedend karakter bewijsuitsluitingsregel / 349
17.4.3.3 Enkele aanvullende opmerkingen over bewijsuitsluiting / 350
17.4.3.3.1 Precieze grondslag bewijsuitsluitingsregel belastingkamer HR is onduidelijk / 350
17.4.3.3.2 Inwisselbaarheid zwijgen en bewijsuitsluiting / 351
17.5 Gebruik in fiscale boetezaken van verklaringen uit de strafvorderlijke sfeer / 352
17.5.1 Inleiding / 352
17.5.2 Eigen toetsingskader belastingkamer HR voor strafrechtelijk onrechtmatig verkregen bewijs; tenzij art. 6 EVRM noopt tot bewijsuitsluiting / 352
17.5.3 Voorlopige slotsom: EVRM-zwijgrecht komt in fiscale boetezaken voldoende tot gelding / 354
17.6 Bewijsuitsluiting van wilsafhankelijke bescheiden ex art. 47, lid 1, onder b AWR / 355
17.6.1 Inleiding / 355
17.6.2 Rechtspraak civiele kamer en belastingkamer HR over wilsafhankelijk materiaal / 355
17.6.2.1 Algemeen / 355
17.6.2.2 HR 21 maart 2008, nr. 34 050; impliciete erkenning niet-meewerkrecht? / 356
17.6.2.3 HR 16 november 2012, nr. 12/00967; bevestiging Saunders-criterium na Chambaz / 358
17.6.2.4 HR 12 juli 2013, nr. 12/01880; erkenning niet-meewerkrecht door civiele kamer / 358
17.6.2.5 HR 8 augustus 2014, nr. 13/00933; erkenning niet-meewerkrecht door belastingkamer / 359
17.6.2.6 HR 24 april 2015, nr. 14/02414; (niet-)bestaand fysiek materiaal / 360
17.6.2.6.1 Inleiding / 360
17.6.2.6.2 Welke rechter bepaalt welk bewijs wilsafhankelijk is (en onder de restrictie valt)? / 361
17.6.2.6.3 Staat moet bestaan en beschikbaarheid materiaal aannemelijk maken / 363
17.6.2.7 HR 29 mei 2015, nr. 14/00584; bevestiging HR 21 maart 2008, nr. 43 050 / 366
17.6.2.8 Voorlopige slotsom: niet-meewerkrecht komt in fiscale boetezaken (nog) niet voldoende tot gelding / 368
17.6.3 Mogelijke betekenis niet-meewerkrecht voor de inzageplicht / 368
17.6.3.1 Inleiding / 368
17.6.3.2 T oepasselijkheid niet-meewerkrecht in de ruime lezing / 369
17.6.3.3 Schending niet-meewerkrecht / 370
17.6.3.4 Afronding / 372
17.7 Betekenis nemo tenetur voor toegangverlening, administratie- en identificatieplicht / 372
17.7.1 Inleiding / 372
17.7.2 T oegangverlening gebouwen en gronden / 372
17.7.3 Administreren en bewaren van gegevens / 373
17.7.4 Identificeren / 374
17.8 Non-betekenis omkering bewijslast voor de samenloopproblematiek / 375
17.8.1 Inleiding / 375
17.8.2 Omkering werkt niet nadelig door in de boeteprocedure / 376
17.8.2.1 HR 27 juni 2001, nr. 35 889; aan weigering mag geen nadelig gevolg voor de boete worden verbonden / 376
17.8.2.2 HR 16 september 2005, nr. 38 156; elementen waarop onbruikbaarheid ziet / 377
17.8.2.3 HR 18 januari 2008, nr. 41 832; geheven belasting is boetegrondslag / 378
17.8.3 Redelijke schatting van de verschuldigde belasting impliceert geen ‘coercion or oppression’ / 379
17.9 Bewijsvermoedens en nemo tenetur / 380
17.9.1 Inleiding / 380
17.9.2 Onschuldpresumptie legt gebruik bewijsvermoedens aan banden / 380
17.9.3 Punitief gebruik bewijsvermoedens in het licht van het recht tegen gedwongen zelfbelasting / 382
17.10 Samenvatting en conclusies / 384

Hoofdstuk 18
Rechten en waarborgen tegen zelfbelasting in de fiscaal-strafvorderlijke sfeer / 387
18.1 Inleiding / 387
18.2 Plan van behandeling / 388
18.3 Strafrechtelijk zwijgrecht en cautieplicht / 388
18.3.1 Zwijgrecht / 388
18.3.1.1 Doel en strekking zwijgrecht / 388
18.3.1.2 Geen historisch verband met art. 6 EVRM / 388
18.3.1.3 Toepassingsbereik; verhoor-begrip / 389
18.3.1.3.1 Algemeen / 389
18.3.1.3.2 Strafrechtelijk verhoor wegens vermoed (fiscaal) delict / 390
18.3.1.4 Samenloop met wettelijke informatieplicht / 391
18.3.1.4.1 Informatieplicht wijkt voor strafrechtelijk zwijgrecht / 391
18.3.1.4.2 Heffingsvragen van FIOD-ambtenaren tijdens verhoor / 392
18.3.1.4.3 Boetevragen van FIOD-ambtenaren tijdens strafrechtelijk verhoor? / 393
18.3.1.5 Uitoefening fiscale toezichtsbevoegdheden voor strafvorderlijke doeleinden / 393
18.3.1.5.1 Inleiding / 393
18.3.1.5.2 Inlichtingenvordering uitsluitend voor strafvorderlijke doeleinden / 394
18.3.1.5.3 Inlichtingenvordering met een gemengd heffings- en strafvorderlijk belang / 395
18.3.1.6 Voortzetting (reëel) toezichtsonderzoek na verdenking; doorgifte verklaringen aan OM / 396
18.3.2 Cautieplicht / 397
18.3.3 Schending zwijgrecht en cautieplicht / 398
18.3.3.1 Zwijgrecht / 398
18.3.3.2 Cautieverzuim / 399
18.4 Recht op rechtsbijstand bij verhoor / 400
18.4.1 Algemeen / 400
18.4.2 Betekenis art. 6, lid 3, onderdeel c EVRM voor nemo tenetur / 400
18.4.3 Implementatie Richtlijn 2013/48/EU; FIOD-verhoor / 402
18.4.4 Schending recht op bijstand bij verhoor / 402
18.5 Betekenis nemo tenetur voor bijzondere dwangmiddelen AWR / 402
18.5.1 Inleiding / 402
18.5.2 Uitleveringsbevoegdheid ex art. 81 AWR / 403
18.5.2.1 Inleiding / 403
18.5.2.2 Bevel uitlevering aan de verdachte / 403
18.5.2.3 Bevel uitlevering aan de ‘person charged’ / 404
18.5.2.4 Mogelijke betekenis niet-meewerkrecht / 408
18.5.2.4.1 Bestaande opvattingen / 408
18.5.2.4.2 Gebruik wilsafhankelijk materiaal: ontoelaatbaar? / 409
18.5.2.4.3 Eigen opvatting: vordering uitlevering impliceert ontoelaatbare dwang; invloed procedurele waarborgen en publiek belang / 410
18.5.3 Binnentredingsbevoegdheid ex art. 83 AWR / 410
18.6 Samenvatting en conclusies / 411

Deel III Afronding

Hoofdstuk 19
Vooruitblik / 415
19.1 Inleiding / 415
19.2 Plan van behandeling / 416
19.3 Ontwikkelingen in de verhouding van het EHRM met de hoogste nationale gerechten / 416
19.3.1 Inleiding / 416
19.3.2 Recente discussie over positie EHRM / 416
19.3.3 Dialoog EHRM en (hoogste) nationale gerechten / 417
19.3.3.1 Pluralistische verhouding tussen het EHRM en de verdragsstaten / 417
19.3.3.2 ‘Advisory opinions’ / 418
19.4 Ontwikkelingen in de (repressieve) fiscale handhaving / 419
19.4.1 Inleiding / 419
19.4.2 Toenemende beschikbaarheid van informatie buiten de verdachte om / 419
19.4.2.1 Massale gegevensopslag en -verwerking; digitalisering / 419
19.4.2.2 Grensoverschrijdende informatieuitwisseling en samenwerking; globalisering / 420
19.4.3 Nieuwe en verbeterde (onderzoeks)methoden / 421
19.4.3.1 Inleiding / 421
19.4.3.2 Koppelen op afstand; ‘cloud computing’ / 421
19.4.3.3 Neuropsychologisch onderzoek / 422
19.4.3.4 Biometrische gegevens / 422
19.4.3.5 Afschermen potentieel belastende data door de verdachte / 423
19.4.4 Verschuiving zwaartepunt naar het recht op privacy? / 423
19.5 Toekomstige invulling van nemo tenetur in Nederlandse fiscale boetezaken / 426
19.5.1 Inleiding / 426
19.5.2 Bewijsgaring buiten de boeteling om / 427
19.5.2.1 Algemeen / 427
19.5.2.2 Gegevensverstrekking door andere overheidsinstanties; internationale bijstandsverlening / 428
19.5.2.3 Derdenonderzoek / 428
19.5.3 Bewijsgaring bij de boeteling zelf; grensverkenning / 429
19.5.3.1 Inleiding / 429
19.5.3.2 Gedwongen afgifte bescheiden / 430
19.5.3.3 Gedwongen afleggen van verklaringen blijft problematisch / 431
19.5.3.4 Toekennen strafvermindering bij volledige medewerking aan het boeteonderzoek / 431
19.5.3.5 Overschakelen naar strafvorderlijk scenario; bestuurlijke doorzoekingsbevoegdheid / 431
19.6 Verschillende geldingskracht nemo tenetur in Nederlandse fiscale boete- en strafzaken / 432
19.6.1 Inleiding / 432
19.6.2 Geringe strafrechtelijke connotatie fiscale boetezaken / 433
19.6.3 Gering risico onbetrouwbaar bewijs / 435
19.6.4 Procesautonomie in Nederlandse fiscale boetezaken / 436
19.6.5 Inbreuken op de fysieke of psychische integriteit / 436
19.7 Wanneer fiscale rechtshandhaving in het geding komt / 438
19.7.1 Inleiding / 438
19.7.2 Lichtere vormen van verwijtbaarheid; daadstrafrecht / 438
19.7.3 Ruimer gebruik bewijsvermoedens / 439
19.8 Afronding / 439
19.9 Samenvatting en conclusies / 441

Hoofdstuk 20
Samenvatting en conclusies / 443
20.1 Inleiding / 443
Deel I Straatsburg
20.2 EVRM-corpus / 444
20.3 Het recht op een behoorlijk strafproces / 445
20.4 Nemo tenetur-rechtspraak EHRM / 446
20.5 Grondslagen van het recht tegen gedwongen zelfbelasting / 447
20.6 Toepassingsbereik zwijgrecht / 448
20.7 Toepassingsbereik niet-meewerkrecht / 449
20.8 Latente werking niet-meewerkrecht; bewijsverbod / 451
20.9 Ontoelaatbare dwang / 452
20.10 Procedurele waarborgen / 454
20.11 Belastend gebruik afgedwongen medewerking / 454
20.12 Publiek belang / 455
Deel II Nationaal
20.13 Informatieverstrekking ten dienste van de belastingheffing / 456
20.14 Sanctiedreiging en –oplegging / 457
20.15 De criminal charge in punitieve belastingzaken / 458
20.16 Geen doorwerking nemo tenetur in de heffingssfeer / 459
20.17 Rechten en waarborgen tegen gedwongen zelfbelasting in de fiscale boetesfeer / 460
20.18 Rechten en waarborgen tegen zelfbelasting in de fiscaal-strafvorderlijke sfeer / 462
Deel III Afronding
20.19 Vooruitblik / 464

Summary / 467
Lijst van aangehaalde literatuur / 473
Jurisprudentieregister / 493
Trefwoordenregister / 513