De Spier bundel

Michael Faure en Ton Hartlief
1. Inleiding 1

1. Afscheid van een reus 1
2. De agenda van het aansprakelijkheidsrecht 2
3. Structuur 3
4. Herijking van het aansprakelijkheidsrecht 4
5. Causaliteit, toerekening en onzekerheid 6
6. Aansprakelijkheidsrecht en crises 7
7. Klimaatverandering 8
8. De activistische rechter 9
9. Verzekering 10
10. Afsluiting 11

DEEL I Herijking van het aansprakelijkheidsrecht? 13

Ton Hartlief
2. De agenda van het aansprakelijkheidsrecht: herijking of betere wereld? 15

1. Trefwoorden in het werk van de jubilaris 15
2. Wie mag zich aangesproken voelen? 16
3. Niets is wat het was 18
4. Een sombere tussenbalans en een lichtend voorbeeld 20
5. Kenmerkende conclusies 22
6. Zicht op een (verborgen) agenda 24
7. Een gemakkelijke man 30
8. Een betere wereld 31

Ivo Giesen
3. Van Tilburg via Wenen naar Oslo: de Oslo Principles en de impact van ‘softe’ reguleringsinitiatieven in het aansprakelijkheidsrecht 35

1. Inleiding 35
2. Via Tilburg naar Wenen: de PETL 37
3. … en door naar Oslo 42
4. Uitleiding 48

Elbert de Jong
4. De alles overziende rechter? 51

1. Introductie 51
2. Macro-effecten van rechterlijke beslissingen 52
3. Behoefte aan informatie over de potentiële macro-effecten 55
4. Een gebrek aan informatie over de macro-effecten 57
5. Oplossingsrichtingen 60
6. Conclusie 66

Anne Keirse
5. Een aansprakelijkheidsrecht dat ubuntu ademt 69

1. Introductie: oog voor preventie met inspiratie uit Zuid-Afrika 69
2. Universele grondbeginselen van het (aansprakelijkheids)recht 70
3. How to turn human wrongs into human rights? 73
4. Ubuntu wijst de weg 75
5. Inkleuring 78
6. Afronding 80

Anneke Bolt
6. De uitdijende reikwijdte van de aansprakelijkheid uit onrechtmatige daad, 20 jaar later: enkele opmerkingen over de aansprakelijkheid van de overheid als toezichthouder 81
1. Inleiding 81
2. De situatie in de jaren ’90 82
3. Overheidsaansprakelijkheid, terughoudendheid troef? 82
4. De overheid als toezichthouder 83
5. Uitdijing van de aansprakelijkheid? 87

DEEL II Vooruitgang in het privaatrecht? 89

Arno Akkermans
7. Requiem voor het Jeffrey-arrest 91

1. Inleiding 91
2. Het arrest AIG Europe/M 92
3. Geopperde bezwaren tegen de ‘blote verklaring voor recht’ 93
4. Scheiding van aansprakelijkheidsvraag en schadekwestie is schering en inslag 95
5. De praktische betekenis van het Jeffrey-arrest 98
6. De principiële betekenis van het Jeffrey-arrest 99
7. Hoe ver kan de erkenning van niet-financiële belangen gaan? 102

F.F. Langemeijer
8. Angst en onzekerheid als schadefactor 103

1. Angst en onzekerheid 103
2. Spanning en frustratie 105
3. Immateriële schade als gevolg van angst of onzekerheid 106
4. Materiële schade als gevolg van angst of onzekerheid 110
5. Afsluiting 111

Jaap Hijma
9. Schadevergoeding bij dwaling 113

1. Inleiding 113
2. Onrechtmatige daad 114
3. Cattier/Waanders 115
4. Latere arresten 116
5. Versmolten normen 117
6. Wanprestatie en verzuim 118
7. Rechtstreekse vergoedingsverbintenis? 119
8. Contractuele verbintenissen 120
9. Precontractuele verbintenissen 120
10. Tussenbalans 121
11. Vernietigde garanties 122
12. Draft Common Frame of Reference (1) 123
13. Draft Common Frame of Reference (2) 125
14. Besluit 126
15. Nawoord 126

Reinout Vriesendorp
10. (Schade)claims jegens de curator q.q.; op trustachtige wijze veiliggesteld? 127

1. Inleiding 127
2. Analyse 130
3. De boedelschuldeisers de pineut bij een lege boedel: terecht? 134
4. Aansluiten bij de wettelijke rangregeling vóór faillietverklaring versus de bijzondere positie van de curator c.q. boedel 135
5. Mogelijke grondslagen voor een voorrang van B en D boven de curator 137
6. Complicaties en dilemma’s 145
7. Tot besluit 147

Luc Strikwerda
11. Een zwakke stee in ‘Rome II’: de conflictregel voor aansprakelijkheid wegens milieuschade 149
1. Inleiding 149
2. Uitgangspunt: lex loci delicti 149
3. Relativering van de lex loci delicti-regel 150
4. Verordening ‘Rome II’ 151
5. Bijzondere conflictregel voor milieuschade: art. 7 Rome II 153
6. Wat te verstaan onder de lex loci damni in de zin van art. 7? 154
7. Eenzijdige rechtskeuze: wanneer en hoe? 155
8. Civielrechtelijke gevolgen van een milieuvergunning 155
9. Eerste geval: vergunning verleend onder de lex fori 156
10. Tweede geval: vergunning verleend onder de lex causae 157
11. Derde geval: vergunning verleend onder het recht van een derde land 158
12. Forumshopping loont 158
13. Slot 159

Willem van Boom
12. Van trappende paarden, overwaarde-arrangementen en regresvorderingen 161

1. Hoofdelijkheid revisited 161
2. Via een trappend paard... 163
3. En een overwaarde-arrangement… 166
4. …tot een enkele beschouwing over regres bij hoofdelijkheid 171

DEEL III Causaliteit, toerekening en onzekerheid 175

Siewert Lindenbergh
13. Zwolsche Algemeene/De Greef 177

Carla Klaassen
14. Enkele opmerkingen en keuzes wat betreft het bewijs van het functioneel verband bij beroepsziekten en de rol van A-G Spier in dit verband 187

1. Inleiding 187
2. Het uitgangspunt en de toepassing daarvan in de praktijk 188
3. Een zijpad voor het perspectief 190
4. Terug naar de aansprakelijkheid voor beroepsziekten: tegemoetkomingen in de bewijslast 192
5. Afronding 202

Henk Snijders
15. Bewijsvermoedens nader beschouwd, mede in het licht van de actuele discussie over vergoeding van mijnbouwschade 205

1. Inleiding 205
2. Stel- en bewijslastverdeling en bewijsvermoedens in het algemeen 207
3. Rechtelijke causaliteitsvermoedens in het aansprakelijkheidsrecht 212
4. Het eventuele wettelijk vermoeden van causaliteit bij mijnbouwschade 215

DEEL IV Met recht tegen klimaatverandering 221

Ewoud Hondius
16. Naar een agenda van het recht 223

1. Inleiding 223
2. Begin van een overzicht 223
3. De zaak Urgenda 224
4. Weging 225
5. Nationale wetenschapsagenda 225
6. Besluit 226

Pieter Kuipers
17. Klimaat, bevel, toezicht, relativiteit, (on)geduld en de euro 227

1. Intro 227
2. Preventie in plaats van schadevergoeding 227
3. Urgenda: bevel aan de overheid 229
4. CMI-brand Rotterdam: overheid aansprakelijk 229
5. Vuurwerkramp Enschede: overheid niet aansprakelijk 230
6. EHRM-zaak Öneryildiz/Turkije: reëel en direct gevaar 230
7. Alphens schietincident 231
8. Geen schadevergoeding, wel bevel 231
9. De Vie d’Or-methode 232
10. Urgenda: enorme maar diffuse belangen 233
11. Nogmaals Öneryildiz 235
12. Voldoende concreet rechterlijk bevel 235
13. De reële dreiging in (enige) bevelsjurisprudentie 236
14. Relativiteitsvereiste 237
15. Hoe dan wel? 239
16. Het bedrijfsleven; zorgplicht van de concernleiding 241
17. Slot 243

Willem Hengeveld
18. Van Coca Cola tot CO2 245

Chris van Dijk
19. Een opgewarmde gepassioneerde Jaap Spier is een factor van belang, ook in de klimaatdiscussie 261

1. Inleiding 261
2. Uitgangspunten 262
3. De voortrekkersrol van Jaap Spier 265
4. Het vonnis en enig commentaar 267
5. Afronding 272

Toon Huydecoper
20. It’s easy to blame the weather 273

1. A great problem; and a great man to address it 273
2. The Urgenda-decision of the District Court of The Hague 275
3. The individual duty with respect to harm caused by collective individual actions 280
4. Damage and causation 282
5. Am I my brother’s keeper? 283

Michael Faure
21. Aansprakelijkheid voor CCS 285

1. Inleiding 285
2. CCS: potentie, risico’s en schade 287
3. Aansprakelijkheid voor CCS: doel en beperkingen 290
4. Aansprakelijkheidsbeperking in de tijd 292
5. Aansprakelijkheidslimiet? 294
6. Slot 296

DEEL V Aansprakelijkheid & Verzekering 299

Han Wansink
22. Assurance oblige 301

1. Inleiding 301
2. HR 11 november 1983 (De Meppelse ree) 301
3. HR 8 oktober 2010 (Hangmat) 303
4. HR 30 maart 2012 (behoorlijke werkgeversverzekering) 305
5. HR 19 december 2014 (buitenwettelijk zorgpakket) 308
6. Afronding 311

Theo Kremer
23. Vergoeding van letselschade anno 2016: staan we op een kruispunt, een keerpunt of een doodlopende weg? 313

1. Inleiding 313
2. Is er anno 2016 sprake van een claimcultuur? 314
3. Spier en (aansprakelijkheids)verzekeraars 315
4. Het alternatief: first party verzekering 317
5. Letselschade in het verkeer 318
6. Letselschade op het werk 320
7. Letselschade als gevolg van medisch handelen 321
8. De voordelen van een first party stelsel 323
9. Afronding 324