Acute medische zorg

Voorwoord 15
Lijst met afkortingen 19

Deel I Geschiedenis 25

1 De historie van acute geneeskunde en daarbinnen de rampengeneeskunde: Voortschrijdend inzicht of achterhaalde feiten? 27
R.R.R. Huijsman-Rubingh
1.1 Inleiding 27
1.2 Historische ontwikkeling reguliere acute hulpverlening 28
1.2.1 Huisartsen 28
1.2.2 Ambulancezorg 29
1.2.3 Centrale Post Ambulancevervoer 34
1.2.4 Medische teams buiten het ziekenhuis 35
1.2.5 Ziekenhuizen 36
1.2.6 Progressie in de spoedeisende ketenzorg 38
1.2.7 Knelpunten in de afstemming tussen de acute zorgverlenende instanties 39
1.2.8 Repatriëring van slachtoffers van ongevallen in het buitenland 43
1.3 Historische ontwikkeling acute zorgverlening tijdens rampen 44
1.3.1 Bescherming bevolking 45
1.3.2 Ziekenhuisorganisatie in buitengewone omstandigheden 45
1.3.3 Het Nederlandse Rode Kruis en het Korps Mobiele Kolonne 46
1.3.4 Wetgeving van de rampenbestrijding 48
1.3.5 Van reguliere ambulancezorg naar GHOR 53
1.3.6 Voorbereiding op de GHOR 55
1.3.7 Projecten 58
1.3.8 Geneeskundige inspectie en geneeskundige hulpverlening bij ongevallen en rampen 61
1.3.9 Bestuurlijke aspecten 64
1.4 Grootschalige ongevallen en rampen vanaf 1990 67
1.4.1 Van ongeval tot ramp 67
1.4.2 Vliegramp Bijlmermeer 68
1.4.3 Wateroverlast in 1995 en 1996 72
1.4.4 Twee vliegrampen in 1996: Hercules bij Eindhoven en Dakota bij Den Helder 72
1.4.5 Grootschalige ongevallen in dichte mist in 1997 74
1.4.6 Vuurwerkramp Enschede 13 mei 2000 74
1.4.7 Cafébrand Volendam 1 januari 2001 85
1.5 Kennisinstituten en academische inbedding 92
1.5.1 Nederlandse Vereniging voor Spoedeisende en Rampengeneeskunde 92
1.5.2 Nederlands Instituut Voor Urgentiegeneeskunde 92
1.5.3 Landelijk Kenniscentrum Psychosociale Zorg na Rampen 93
1.5.4 Centrum voor Gezondheidsonderzoek bij Rampen 94
1.5.5 Leerstoel rampengeneeskunde en urgentiegeneeskunde 95
1.5.6 Proefschriften 97
1.6 Enkele nabeschouwingen 98

Deel II Organisatie acute medische zorg 103

2 De acute zorg in Nederland georganiseerd 105
K.W.J. Damen-Koolen en A.J.M. Reusken
2.1 De acute zorg in Nederland 105
2.1.1 Wat is acute zorg? 106
2.1.2 Acute zorg: vraag en aanbod 108
2.2 De acute zorg in Nederland in historisch perspectief 115
2.2.1 De basis van de organisatie in de acute zorg 115
2.2.2 Verbeteringen in de organisatie van de acute zorg 117
2.2.3 Marktwerking en introductie van het Regionaal Overleg Acute Zorgketen 119
2.2.4 Verbeteringen in de voorbereiding op hulpverlening bij rampen en crises 121
2.3 Stand van zaken in de acute zorg 123
2.3.1 Stand van zaken in de traumazorg 123
2.3.2 Stand van zaken in de acute zorg 126
2.3.3 Stand van zaken voorbereiding op geneeskundige hulpverlening bij rampen en crises 131
2.4 Toekomstige ontwikkelingen; de juiste zorg op de juiste plaats 133
2.4.1 Verbeteringen in de traumazorg 133
2.4.2 Voorbereiding op rampen en crises in samenwerking met de veiligheidsregio’s 135
2.4.3 Keuzen in de acute zorgketen 135
2.4.4 Het ROAZ in positie 138
3 Ministeries en acute medische zorg 139
E. de Hamer
3.1 Inleiding 139
3.2 Ministeries en ministeriële verantwoordelijkheid 139
3.3 Minister van Defensie 141
3.4 Minister van Veiligheid en Justitie 145
3.5 Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) 152
3.6 Samenwerking tussen de ministeries 157
3.7 Ten slotte 158
4 De veiligheidsregio 161
P.L.J. Bos, R.J.L. Linck en R.J. Schouwerwou
4.1 Inleiding 161
4.2 Achtergrond en wettelijke context van de veiligheidsregio 162
4.2.1 Achtergrond en kader 162
4.2.2 Historische context 165
4.2.3 Wetgevingstraject en ontwikkeling van veiligheidsregio’s 167
4.3 Besturing en inrichting 168
4.3.1 Bestuur van de veiligheidsregio en verantwoordelijkheden in de responsfase 168
4.3.2 Verantwoordelijkheden belegd 171
4.3.3 Veiligheidsregio’s zijn verschillend ingericht 174
4.3.4 Functies van de veiligheidsregio 174
4.3.5 Partners 176
4.4 Preventie 180
4.4.1 Risicobeheersing vraagt samenwerking van vele partijen 180
4.4.2 Versterken van risicogerichtheid 181
4.5 Voorbereiding 182
4.5.1 (Evaluatie)onderzoek en kennisontwikkeling 182
4.5.2 Planvorming en beleidsontwikkeling 182
4.5.3 Leren en ontwikkelen 184
4.6 Respons 185
4.6.1 Opschaling en organisatiewijze 185
4.6.2 Gezagsstructuur 187
4.6.3 Bron- en effectmanagement 188
4.7 Acute zorg en veiligheid 190
4.7.1 Preventie in de acute zorg 191
4.7.2 Voorbereiding door de acute zorg 194
4.7.3 Respons door de acute zorg 197
4.8 Tot slot 198
5 GHOR en GGD 201
C.A.J.M. Zonneveld, F.V.A. Pot, W.J.A. van Roessel en M. de Vries
5.1 Inleiding 201
5.2 Geneeskundige hulp bij crises en rampen 202
5.2.1 De geneeskundige keten 202
5.2.2 Rampenopvangplannen 203
5.3 Ontstaan en aansturing van GHOR en GGD 204
5.3.1 Geschiedenis 204
5.3.2 Directeur Publieke Gezondheid (DPG): aansturing reguliere en opgeschaalde publieke gezondheidszorg in één hand 205
5.4 De GHOR 206
5.4.1 GHOR: geneeskundige hulpverleningsorganisatie in de regio 206
5.4.2 GHOR als onderdeel van de veiligheidsregio 206
5.4.3 GHOR als schakel tussen openbaar bestuur, gezondheidszorg en veiligheid 207
5.4.4 Taken en werkveld van de GHOR 208
5.4.5 De GHOR in de koude en warme fase 209
5.5 De GGD 215
5.5.1 Publieke gezondheidszorg en Wet publieke gezondheidszorg (Wpg) 215
5.5.2 Benaming GGD 215
5.5.3 Taken en expertise GGD 216
5.5.4 25 GGD’S 217
5.5.5 GGD bij crises en rampen 217
5.5.6 Het GGD-rampenopvangplan (GROP) 220
5.5.7 Hoe werkt de GGD bij crises en rampen? 220
5.6 GGD GHOR Nederland 223
5.7 Vakinhoudelijke ontwikkeling van GHOR en GGD 223
5.8 De toekomst 226
6 De ambulancezorg in Nederland 229
Th. Gras
6.1 Inleiding 229
6.2 Ambulancezorg in historisch perspectief 229
6.2.1 GGD 230
6.2.2 Verkeersongevallen 231
6.2.3 Professionalisering 232
6.3 De organisatie van de ambulancezorg 233
6.3.1 Financiering 235
6.4 Juridische aspecten 236
6.4.1 De Tijdelijke wet ambulancezorg 236
6.4.2 De Wet op de veiligheidsregio’s 237
6.4.3 De Wet beroepen individuele gezondheidszorg (Wet BIG) 237
6.4.4 De Kwaliteitswet zorginstellingen 238
6.4.5 De Wet geneeskundige behandelingsovereenkomst 239
6.4.6 De Wegenverkeerswet (WVW) en het reglement verkeersregels en verkeerstekens (RVV) 239
6.5 De organisatie van de sector ambulancezorg 240
6.5.1 Sectororganisatie: Ambulancezorg Nederland (AZN) 240
6.5.2 Beroepsverenigingen: V&VN en NVMMA 241
6.5.3 De vakbonden: FNV en CNV 241
6.6 De praktijk van de ambulancezorg 242
6.6.1 Star of Life, het symbool van de ambulancezorg 242
6.6.2 Soorten urgenties: A1, A2 en B 243
6.6.3 Soorten ambulancezorg 244
6.7 Opgeschaalde ambulancezorg 246
6.7.1 Eerst aangekomen eenheden 246
6.7.2 OVDG 246
6.7.3 Ambulancebijstand 247
6.7.4 Ambu-team en andere eenheden 247
6.7.5 Backoffice GHOR 248
6.8 De plaats van de ambulancezorg in de keten 249
6.8.1 Traumacentra en ziekenhuizen 249
6.8.2 Huisarts 250
6.8.3 Verloskundigen en zorg voor pasgeborenen 250
6.8.4 Acute psychiatrische zorg 250
6.8.5 Andere ketenpartners 251
6.9 Opleidingen binnen de ambulancezorg 252
6.9.1 SOSA 252
6.9.2 Ambulance Academie 253
6.9.3 Bachelor Medische Hulpverlening 253
6.9.4 Lokale opleidingsactiviteiten 254
6.10 Tot slot 255
7 De meldkamers in de acute zorg 257
Th. Gras
7.1 Inleiding 257
7.2 De ontwikkeling van het meldwezen 258
7.3 De eerste meldkamer voor ambulancehulp 258
7.4 Van lokaal naar regionaal 259
7.5 De Wet ambulancevervoer en de CPA 261
7.6 De situatie in 1985 263
7.7 Van CPA tot MKA 265
7.8 De ontwikkeling van de huisartsenpost 267
7.9 Veiligheidsregio’s en Landelijke Meldkamer Organisatie 268
7.10 Waar wordt de MKA ondergebracht? 269
7.11 Welke centralisten bemensen de MKA? 270
7.12 Welk uitvraagsysteem hanteert de MKA? 271
7.13 Tot slot 274
8 Acute zorg in ziekenhuizen: De dagelijkse praktijk van de spoedeisende hulp 275
J. Postma en T. Zuiderent-Jerak
8.1 Introductie 275
8.2 Spoedzorg in Nederland 277
8.2.1 Spoedzorg in ziekenhuizen 277
8.2.2 Discussie over aanrijtijden en kwaliteit van zorg 279
8.3 Kwaliteitsvisie Spoedeisende Zorg 280
8.4 Spoedeisende zorg in de praktijk 283
8.4.1 Onderzoeksmethoden 283
8.4.2 Resultaten: vier repertoires van spoedzorg 284
8.5 Het organiseren van spoedzorg 292
8.5.1 De goede professional 293
8.5.2 Stuurbaarheid van spoedzorg 293
8.6 Implicaties 296
9 De Inspectie voor de Gezondheidszorg 299
E.M. Boer en J.K. van Wijngaarden
9.1 Inleiding 299
9.2 De Inspectie voor de Gezondheidszorg: toen en nu 299
9.3 Relevante wet- en regelgeving 301
9.4 Toezichtmethodieken Inspectie voor de Gezondheidszorg 305
9.5 De rol van IGZ bij rampenbestrijding en crisisbeheersing 306
9.5.1 Voorbereiding van zorginstellingen op een ramp of crisis 307
9.5.2 De rol van de IGZ tijdens een ramp of crisis: de rijksheer 310
9.5.3 Evaluatieonderzoek na een ramp of crisis 312
9.6 Onderzoeksrapporten 312
9.6.1 De organisatie van de geneeskundige hulpverlening bij ongevallen en rampen (2009) 313
9.6.2 De Poldercrash (2009) 314
9.6.3 Koninginnedag Apeldoorn (2009) 316
9.6.4 GHOR-bureaus tijdens Mexicaanse griep onvoldoende zichtbaar voor de zorgpartners (2011) 318
9.6.5 Treinbotsing Amsterdam (2012) 319
9.6.6 Stand van zaken van terugkerende knelpunten bij slachtofferregistratie (2013/2014) 321
9.7 Ten slotte 323

Deel III Thema’s acute medische zorg 325

10 Onderwijs en onderzoek: GHOR en opgeschaalde acute en publieke gezondheidszorg 327
C.M.M.G. Cools, M.G. Duyvis, S.I. Meulensteen, S.A. Stronkhorst en J.M. Timmermans
10.1 Inleiding 327
10.2 (Wettelijke) Kaders en regelgeving voor onderwijs voor de
GHOR en opgeschaalde acute en publieke gezondheidszorg 329
10.2.1 Relevante wetgeving 330
10.2.2 Relevante landelijke overeenkomsten, onderzoek en documenten 332
10.3 Theorie over en visie op onderwijs 334
10.3.1 Leerstijlencyclus van Kolb 335
10.3.2 Visie op onderwijs 336
10.4 Vakbekwaam worden en vakbekwaam blijven 338
10.4.1 Producten 339
10.4.2 Proces 340
10.5 Inrichting onderwijs GHOR en acute en publieke gezondheidszorg 341
10.5.1 GHOR-rollen 342
10.5.2 Sleutelfunctionarissen opgeschaalde acute en publieke gezondheidszorg 343
10.5.3 Inrichting onderwijs GHOR en opgeschaalde zorg 344
10.6 Aansluiting op onderwijs multidisciplinair 346
10.7 Onderzoek en onderwijs 346
10.7.1 Waarom onderzoek 347
10.7.2 Onderzoek GHOR en opgeschaalde zorg (huidige situatie) 349
10.7.3 Landelijke regie en coördinatie 353
10.7.4 Academisering van crisisbeheersing in de publieke gezondheid 354
10.8 Slotbeschouwing 356
11 Psychosociale hulp bij rampen en andere schokkende gebeurtenissen 359
M. Dückers, H. te Brake en B. Gersons
11.1 Inleiding 359
11.2 Over welke gebeurtenissen hebben we het? 359
11.3 Wat zijn de psychosociale gevolgen voor mens en samenleving? 362
11.4 Wat zijn risicofactoren? 367
11.5 Welke getroffenen zijn te onderscheiden? 368
11.6 Wat is de essentie van psychosociale hulp? 370
11.7 Betrokken partijen en hun positie: het kringenmodel 371
11.8 Ondersteuning en zorg: wat te doen en wat te laten? 374
11.9 Organisatorische context 380
12 Gezondheidsonderzoek na rampen 383
J. IJzermans, P. van der Velden, T. Claassen en C. Stom
12.1 Inleiding 383
12.2 Aspecten van gezondheidsonderzoek 384
12.3 Het wettelijk kader 385
12.4 Aanleiding voor gezondheidsonderzoek na rampen 387
12.5 Doelen van gezondheidsonderzoek na rampen 388
12.6 Gezondheidsonderzoek in de acute en in de nafase 389
12.7 De verschillende typen gezondheidsonderzoek 390
12.8 Gezondheidsonderzoek na rampen en incidenten in Nederland 396
12.9 Voorbereiden van een besluit over het al dan niet inzetten van GOR 399
12.10 Conclusies 405
13 Militaire acute medische zorg 407
J. de Graaf en A.P.C.C. Hopperus Buma
13.1 Inleiding 407
13.2 Doctrine: Combat Casualty Care 408
13.3 Organisatie acute zorg onder operationele omstandigheden 410
13.3.1 ‘Medical Treatment Facilities’ 410
13.3.2 Opzet afvoer en behandelketen 411
13.3.3 Tijdslimieten 412
13.4 BATLS (UK) 414
13.4.1 Care Under Fire 415
13.4.2 Tactical Field Care 415
13.4.3 Field Resuscitation 415
13.4.4 Advanced Resuscitation 416
13.5 Organisatie van de operationele zorg 416
13.5.1 Damage Control Resuscitation and Surgery 417
13.5.2 Transfusiebeleid 419
13.5.3 Toekomstige ontwikkeling 419
13.6 Nationale samenwerking en ondersteuning 419
13.6.1 Calamiteitenhospitaal 421
13.6.2 Een noodhospitaal voor tweedelijnsverzorging 423
13.6.3 Ziekenauto peloton 423
13.6.4 CBRN-expertise en -capaciteiten 424
13.6.5 Expertise 425
13.7 Afronding 425
14 Geneeskundige hulpverlening bij recente rampen: Een overzicht en observaties 427
M.J. van Duin
14.1 Inleiding 427
14.2 Medische missers bij rampen in Nederland: een korte inventarisatie 428
14.3 Observaties en patronen 434
14.3.1 Een nadere analyse van de registratie 439
14.4 En de toekomst 440
15 Lessen uit de bestrijding van infectieziektecrises 445
A. Timen en R. Coutinho
15.1 Inleiding 445
15.2 Het herkennen van een crisis 445
15.2.1 Een uitbraak: van vermoeden tot bevestiging 445
15.3 Lessen uit het verleden en toekomstige ontwikkelingen 448
15.4 De bestrijdingsmaatregelen: van advies, tot uitvoering 450
15.4.1 OMT-BAO 450
15.5 Dreigingen en bijzondere ontwikkelingen 455
15.6 Uitvoering van de maatregelen 456
15.6.1 De structuur voor uitbraakbestrijding 456
15.7 Internationale verplichtingen en samenwerking 458
15.8 Lessen uit het verleden en toekomstige ontwikkelingen 460
15.9 Een vooruitblik voorbij 2020 462
16 Gezondheidskundige advisering bij chemische risico’s in multidisciplinair verband 467
J.S. de Cock en A. Littooij
16.1 Inleiding 467
16.2 Samenwerking 469
16.3 Schaal van incidenten 471
16.4 Structuur voor grootschalig optreden 473
16.5 Advisering 475
16.5.1 Formulering gezondheidskundig advies 476
16.5.2 Proces van validatie 478
16.5.3 Samenwerking en bijstand 480
16.5.4 Adviesrol bij B- en RN-incidenten 485
16.6 Voorbeelden 486
16.7 Aandachtspunten voor de toekomst 489
17 Overstromingen 493
J.J.L.M. Bierens en B. Kolen
17.1 Inleiding 493
17.2 Overstromingen wereldwijd 494
17.3 De beheersbaarheid van overstromingen in Nederland 499
17.4 Evacuatie 505
17.5 Redding 514
17.6 Zelfredzaamheid 516
17.7 Medische problemen tijdens overstromingen 518
17.8 Preparatie op overstromingen door de gezondheidszorg 526
17.9 Conclusie 528
18 Calamiteiten en crises in de zorg: Een integrale, all hazard-aanpak 531
M. Zannoni
18.1 Inleiding 531
18.2 Een visie op crisismanagement in de zorg 532
18.3 Terugkerende uitdagingen bij crises in de zorg 535
18.4 Voorbereid zijn op crisis: een all hazard- en integrale aanpak 539
18.5 Tot slot: reflectie op de bestaande crisisvoorbereiding 545
19 Acute medische zorg in perspectief 547
E.R. Muller, J.J.L.M. Bierens, P.L. Meurs en C. Breederveld
19.1 De acute medische zorg is complex 548
19.2 Wisselwerking beschikbare financiën en inrichting acute medische zorg 550
19.3 De governance van de acute medische zorg is meervoudig 551
19.4 De verhouding publiek-privaat is in de acute medische zorg ingewikkeld 552
19.5 Zelfredzaamheid burgers steeds groter 553
19.6 Wisselwerking reguliere en acute zorg intensief 554
19.7 Gezamenlijke voorbereiding op rampen 555
19.8 Van acute medische zorg naar grote rol gezondheid tijdens crises 556
19.9 De acute medische zorg is incidentgevoelig 556
19.10 Acute medische zorg en rampengeneeskunde eigen terrein onderwijs en onderzoek 557

LITERATUURLIJST 559
AUTEURS 625
TREFWOORDENREGISTER 629
SERIE HANDBOEKEN VEILIGHEID 633