Recht en efficiëntie

VOORWOORD BIJ DE ZESDE DRUK / V
LIJST VAN AFKORTINGEN / XIII

HOOFDSTUK 1 INLEIDING / 1

HOOFDSTUK 2 WELVAART, MARKTEN EN OVERHEID / 7
2.1 Inleiding / 7
2.2 Nutsmaximaliserend gedrag / 7
2.2.1 Voorkeuren / 8
2.2.2 Keuzemogelijkheden / 12
2.2.3 De optimale keuze / 13
2.3 Wederzijds voordelige ruil en het Pareto-criterium / 14
2.4 Interpersonele nutsvergelijking / 20
2.5 Het Hicks-Kaldor-criterium / 22
2.6 Markten en welvaart / 25
2.6.1 Specialisatie / 26
2.6.2 Transactiekosten / 27
2.6.3 Volledige mededinging / 30
2.6.4 Volledige mededinging en welvaart / 42
2.7 Marktfalen en overheidsingrijpen / 45
2.7.1 Externe effecten / 45
2.7.2 Collectieve goederen / 49
2.7.3 Onvolledige mededinging / 52
2.7.4 Onzekerheid en informatiegebreken / 53
2.8 Samenvatting / 58

HOOFDSTUK 3 EIGENDOMSRECHTEN / 61
3.1 Inleiding / 61
3.2 Eigendom en eigendomsrechten / 64
3.3 De oorsprong van private eigendomsrechten / 67
3.3.1 Het recht van de sterkste en het sociaal contract / 68
3.3.2 De ‘tragedy of the commons’ en overgebruik / 70
3.3.3 Collectieve eigendom / 81
3.4 Baten en kosten van private eigendomsrechten / 82
3.4.1 Private eigendomsrechten / 82
3.4.2 Het Coase-theorema / 85
3.4.3 Afweging van baten en kosten van private eigendomsrechten / 87
3.5 Waarborging private eigendomsrechten / 90
3.5.1 Waarborging tegen particuliere interventie / 90
3.5.2 Waarborging tegen overheidsinterventie / 92
3.6 Grenzen aan uitoefening private eigendomsrechten / 94
3.7 Intellectuele eigendom / 97
3.7.1 Intellectuele eigendom in het algemeen / 98
3.7.2 Octrooien / 101
3.7.3 Auteursrecht / 103
3.7.4 Merknamen / 106
3.8 Samenvatting / 108

HOOFDSTUK 4 OVEREENKOMSTEN / 111
4.1 Inleiding / 111
4.2 Overeenkomstenrecht en maatschappelijke welvaart / 114
4.2.1 Wederzijds voordelige ruil / 114
4.2.2 Afdwingbaarheid / 115
4.2.3 Transactiekosten en onvolledige overeenkomsten / 117
4.2.4 Conclusie / 119
4.3 De totstandkoming van een overeenkomst / 119
4.3.1 Nutsmaximaliserend gedrag / 119
4.3.2 Onvolmaaktheden bij de totstandkoming / 120
4.4 De inhoud van de overeenkomst / 123
4.4.1 Beperkende werking van het recht / 123
4.4.2 Aanvullende werking van het recht / 126
4.5 Onzekerheid en niet-nakoming / 126
4.5.1 Tekortkoming in de nakoming / 127
4.5.2 Rechten van de schuldeiser / 130
4.5.3 Efficiënte contractbreuk / 131
4.5.4 Schadevergoeding en (niet-)nakoming / 133
4.5.5 Schadevergoeding en voorbereidingsinvesteringen / 139
4.5.6 Recht op (verlate) nakoming / 143
4.5.7 Naar een efficiënte aanpak / 144
4.5.8 Transactiekosten / 146
4.5.9 Boeteclausules / 147
4.6 Samenvatting / 147

HOOFDSTUK 5 ONRECHTMATIGE DAAD / 151
5.1 Inleiding / 151
5.2 Onrechtmatige daad / 153
5.2.1 Onrechtmatigheid / 154
5.2.2 Causaliteit / 156
5.2.3 Schade / 157
5.2.4 Toerekening / 158
5.2.5 Relativiteit / 161
5.3 Naar een economische analyse van aansprakelijkheid / 162
5.3.1 Aansprakelijkheidssystemen / 163
5.3.2 Mate van zorg en aantal activiteiten / 164
5.4 Aansprakelijkheidssystemen vergeleken: unilaterale ongevallen / 165
5.4.1 De mate van zorg: een voorbeeld / 166
5.4.2 Een algemener analyse van de mate van zorg / 170
5.4.3 Het aantal activiteiten / 176
5.4.4 Conclusies / 181
5.5 Aansprakelijkheidssystemen vergeleken: bilaterale ongevallen / 181
5.5.1 De mate van zorg / 183
5.5.2 Het aantal activiteiten / 191
5.5.3 Conclusies / 192
5.6 Aansprakelijkheid van producenten / 193
5.6.1 Aansprakelijkheid van producenten voor schade van niet-klanten / 194
5.6.2 Aansprakelijkheid van producenten voor schade van klanten / 196
5.6.3 De Nederlandse wetgeving / 199
5.7 Samenvatting / 200

HOOFDSTUK 6 GESCHILBESLECHTING / 203
6.1 Inleiding / 203
6.2 Schade, rechtszaak en schikking / 206
6.2.1 De beslissingsboom / 206
6.2.2 Vraag 1: kan B geloofwaardig dreigen? / 210
6.2.3 Vraag 2: schikking of rechtszaak? / 211
6.2.4 Vraag 3: doen of niet doen? / 213
6.2.5 De uitkomst van de interactie tussen A en B / 214
6.2.6 Cijfervoorbeeld: de invloed van de kansinschattingen van partijen / 216
6.2.7 Invloed van de kansinschattingen van partijen: conclusies / 220
6.2.8 Invloed van de proceskosten / 224
6.3 Geschilbeslechting en efficiëntie / 226
6.3.1 Efficiëntie / 226
6.3.2 Generalisatie / 228
6.4 Gesubsidieerde rechtsbijstand / 232
6.5 Geschilbeslechting in Nederland / 234
6.6 Samenvatting / 237

HOOFDSTUK 7 ONVOLLEDIGE MEDEDINGING / 241
7.1 Inleiding / 241
7.2 Monopolie / 242
7.2.1 Vormen van monopolie / 242
7.2.2 Winstmaximaliserend gedrag / 243
7.2.3 Welvaartseffecten / 249
7.2.4 Prijsdiscriminatie / 254
7.2.5 Corrigerend overheidsingrijpen: marginalekostenregel / 255
7.2.6 Natuurlijk monopolie / 257
7.3 Oligopolie en kartelvorming / 261
7.3.1 Duopolie / 262
7.3.2 Welvaartseffecten van het duopolie / 266
7.3.3 Kartelvorming / 268
7.3.4 Welvaartsbeoordeling van het oligopolie in breder perspectief / 269
7.4 Onvolledige mededinging en mededingingsbeleid / 270
7.4.1 Afbakening van de relevante markt / 271
7.4.2 Verbod op mededingingsafspraken / 273
7.4.3 Verbod op misbruik van economische machtsposities / 276
7.4.4 Concentratietoezicht / 277
7.5 Samenvatting / 278

HOOFDSTUK 8 MILIEURECHT / 281
8.1 Inleiding / 281
8.2 Milieuschade en de rol van transactiekosten / 282
8.2.1 Milieuschade als negatief extern effect / 282
8.2.2 Efficiënte uitkomst bij het ontbreken van transactiekosten / 286
8.2.3 Milieuschade en transactiekosten / 291
8.2.4 Milieurecht en transactiekosten / 293
8.3 Lage transactiekosten: privaatrecht / 294
8.4 Hoge transactiekosten: privaat- en publiekrecht / 296
8.4.1 Privaatrecht / 296
8.4.2 Publiekrecht / 299
8.4.3 Heffingen / 300
8.4.4 Regulering via algemene regels en vergunningen / 306
8.4.5 Verhandelbare emissierechten / 310
8.5 Samenvatting / 314

HOOFDSTUK 9 SOCIALE ZEKERHEID / 317
9.1 Inleiding / 317
9.2 De markt voor verzekeringen / 319
9.2.1 De vraag naar verzekeringen / 319
9.2.2 Het aanbod van verzekeringen / 323
9.2.3 Evenwicht op de verzekeringsmarkt / 325
9.3 Efficiëntie en falen van de verzekeringsmarkt / 327
9.4 Falende verzekeringsmarkten en de overheid / 335
9.4.1 Selectief overheidsingrijpen / 335
9.4.2 Het stelsel van sociale zekerheid in Nederland / 338
9.4.3 De overheid en de voorziening van bestaanszekerheid / 340
9.4.4 Overheidsinterventie en efficiëntie / 348
9.4.5 Uitvoeringskosten en moreel risico / 350
9.5 Falende overheidsinterventie / 352
9.6 Samenvatting / 356

HOOFDSTUK 10 MISDAAD EN STRAF / 359
10.1 Inleiding / 359
10.2 Het begrip strafbaar feit / 360
10.3 Wanneer strafrecht? / 363
10.3.1 Schade / 363
10.3.2 Plaats en functie van het strafrecht / 365
10.3.3 Naar een efficiënt strafrechtelijk systeem / 370
10.4 Een economisch model van crimineel gedrag / 371
10.4.1 Persoonlijk gewin van de dader / 373
10.4.2 Strafrisico / 374
10.4.3 Lonende wetsovertredingen / 376
10.4.4 Invloed van de risicohouding / 377
10.4.5 Maatschappelijke omvang van de criminaliteit / 382
10.5 Efficiënte aanpak criminaliteitsbestrijding / 383
10.5.1 Kosten van het strafrechtelijke systeem / 385
10.5.2 Keuze van de strafsoort / 386
10.5.3 Hoogte en samenstelling van het strafrisico, de basisredenering / 387
10.5.4 Hoogte en samenstelling van het strafrisico nader bekeken / 390
10.5.5 Rechtvaardigheid / 393
10.6 Misdaad en straf in Nederland / 395
10.7 Legalisering van drugs? / 400
10.8 Faire procesvoering / 405
10.9 Samenvatting / 408

HOOFDSTUK 11 EPILOOG / 411

LITERATUURSUGGESTIES / 415
TREFWOORDENREGISTER / 417