Gedragskundige rapportage in het strafrecht

UITGEBREIDE INHOUDSOPGAVE
Lijst van afkortingen XLIII

DEEL I – Algemene beschouwingen 1
Hoofdstuk 1 – Algemene inleiding; de dialoog tussen gedragskundige en jurist als visie en grondslag
H.J.C. van Marle, P.A.M. Mevis, S.J. Roza & M.J.F. van der Wolf 3
1 Inleiding 3
1.1 Afbakening: forensische gedragskunde, de gedragskundige in foro, gedragskundige rapportage; ‘ein weites Feld’; een steeds breder veld 4
1.2 Gedragskundige rapportage centraal gesteld 7
1.3 ‘Après moi le juge’ 11
1.4 Terminologie: ‘gedragskundige’, ‘deskundige’, ‘jurist’ 13
2 Gedragskundige rapportage: communicatie tussen de disciplines 15
3 Rol en taak van jurist en gedragskundige; de ethiek van de gedrags - kundige rapportage 19
4 Afsluiting en voorbeschouwing op wat er volgt 20

Hoofdstuk 2 – Enige algemene beschouwingen vanuit juridisch en
gedragskundig perspectief; algemeen overzicht van het juridisch en
gedragskundig kader
H.J.C. van Marle, P.A.M. Mevis, S.J. Roza & M.J.F. van der Wolf 23
1 Inleiding 23
2 Beschouwingen vanuit juridisch perspectief 24
2.1 Algemene beschouwingen 24
2.1.1 Strafrechtelijke rechtshandhaving; een samenhangend geheel van opsporing, vervolging, berechting en tenuitvoerlegging 24
2.1.2 Over een – voorlopig – afgesloten, omvangrijke wetgevingsoperatie 27
2.1.3 De verbinding tussen de verschillende fasen in het systeem van strafrechtelijke rechtshandhaving in een concrete zaak en de consequentie voor de gedragskundige rapportage c.q. rapporteur 29
2.1.4 Tendens in de regeling en toepassing van het bestaande en komende strafprocesrecht: (meer)
nadruk op hetgeen partijen verdeeld houdt en de ‘beweging naar voren’; consequenties voor de positie van de (gedrags)deskundige in het algemeen. 31
2.1.5 Extrapolatie van het strafrechtelijk systeem richting de ggz: de mogelijkheden en reikwijdte van artikel 2.3 Wfz 33
2.2 Enige algemene aspecten van de regeling van de positie van de deskundige in het Wetboek van Strafvordering 38
2.2.1 De wettelijke regeling 38
2.3 De keuze voor en inrichting van forensische zorg als ‘traject’ in een door diversificatie gekenmerkte
strafrechtspleging; consequenties voor de plaats, reikwijdte en inhoud van (tijdige) gedragsdeskundige
rapportage. 44
2.3.1 Inleiding 44
2.3.2 Welk traject?; strafrecht of niet?; indicatiestelling forensische zorg; adolescentenstrafrecht 45
2.3.3 Indicatiestelling forensische zorg 46
2.3.4 Diversificatie van sancties eist voorbereiding 47
2.3.5 Adolescentenstrafrecht 48
2.3.6 Strafrecht of ggz?; helemaal niet beginnen met strafrecht 49
2.4 De gestoorde verdachte als ‘kwetsbare’ verdachte en diens processuele positie: raadsman bij het politieverhoor van de kwetsbare verdachte; de procesbekwaamheid van de kwetsbare verdachte; ‘fit to stand trial?’ 53
2.4.1 Raadsman bij het politieverhoor van de kwetsbare verdachte 53
2.4.2 Procesbekwaamheid van de kwetsbare verdachte; compensatie van kwetsbaarheid 55
2.5 Twee aspecten van pro justitia rapportage in de voorbereiding van de berechting van de gestoorde verdachte; de verhouding tussen RC en OvJ; de toepassing van artikel 196-198 Sv 63
2.5.1 Veranderde verhouding tussen OvJ en RC 63
2.5.2 Het bevel als bedoeld in artikel 196 Sv 64
2.6 Enige procedurele beslissingen in verband met de inrichting en het verloop van het onderzoek ter terechtzitting 66
2.7 Enige gedragskundige relevante aspecten betreffende de inhoud van de rechterlijke beslissingen van artikel 350 Sv over bewijs en schulduitsluitingsgronden 71
2.7.1 De beslissing over het bewijs van opzet en schuld 71
2.7.2 Het gebruik van mededelingen van personen met een psychische stoornis voor het bewijs; van een bijzondere naar een algemene regeling 74
2.7.3 De beslissing over strafuitsluitingsgronden; artikel 39 onder het nieuwe criterium 75
2.8 De sanctietoemetingsbeslissing 77
2.8.1 Wettelijk vereiste rapportages 77
2.8.2 Niet wettelijk voorgeschreven rapportage 79
2.8.3 Beslissen en motiveren 81
2.8.4 De sanctionerende rechter heeft geen zeggenschap over de tenuitvoerlegging 86
2.8.5 Ter afsluiting: gedragskundig en sanctietoemetingsbeslissing; waarborg voor inhoudelijk juiste beslissing; naar een presumptie van ongevaarlijkheid?
2.9 De rechter heeft gesproken: tenuitvoerlegging, tenzij …; gedragskundige rapportage in het kader van het buitengewoon rechtsmiddel van herziening 88
2.10 Enige juridische aspecten van en beslissingen over de inrichting van de tenuitvoerlegging 91
2.10.1 De nieuwe regeling van Boek 6 Sv; Wet uitbreiding slachtofferrechten 91
2.10.2 Opschorting van de tenuitvoerlegging 94
2.10.3 Gedragskundige bijdrage aan de beslissing tot tenuitvoerlegging van de maatregel van artikel 38z Sr 96
2.10.4 De jongste loot aan de stam: pro justitia rapportage in de tenuitvoerlegging en heroverweging van
levenslange gevangenisstraf 97
2.10.5 Gedragskunde en (voorwaardelijke) gratie 99
2.10.6 Gedragskundige inbreng in de tenuitvoerlegging; afsluiting; een inzichtelijk geheel van mogelijkheden van plaatsing, overplaatsing, door- en uitstroming ontbreekt. 100
2.11 Afsluiting juridisch deel; opmaat naar het gedragskundig deel 101
3 Beschouwingen vanuit gedragskundig perspectief 102
3.1 Nadere plaatsbepaling van de verschillende ‘gedragsdeskundigen’ binnen het strafrecht 104
3.2 De inbreng van gedrags(des)kundigen tijdens de fase van opsporing en vervolging, in het bijzonder rondom arrestatie, inverzekeringstelling en voorlopige hechtenis 105
3.2.1 Het verlenen van medische en psychische zorg aan potentiële verdachten van een strafbaar feit 105
3.2.2 Het verlenen van medische en psychische zorg aan arrestanten 106
3.2.3 Informatieverstrekking door zorg- en hulpverleners rondom arrestatie 107
3.2.4 Informatievoorziening door onafhankelijk deskundigen bij de voorgeleiding aan de RC 109
3.2.5 Het verlenen van (onvrijwillige) medische en psychische zorg aan preventief gehechten 110
3.2.6 Informatieverstrekking door zorg- en hulpverleners aan procespartijen tijdens preventieve hechtenis 113
3.3 De inbreng van gedrags(des)kundigen ter voorbereiding van verschillende sancties: klassieke pro justitia rapportage en enige andere bijzondere thema’s 116
3.3.1 De zorgmachtiging Wvggz en de rechtelijke machtiging Wzd via 2.3 WFZ 116
3.3.2 Gedragskundige overwegingen bij het opleggen van behandeling als bijzondere voorwaarde(n) bij een voorwaardelijke straf 119
3.3.3 Gedragskundige overwegingen in het kader van de maatregel van opname in een inrichting voor stelselmatige daders (ISD) 121
3.3.4 De gedragsbeïnvloedende en vrijheidsbeperkende maatregel (GVM) 122
3.3.5 De terbeschikkingstelling 124
3.3.6 Jeugdmodaliteiten 126
3.4 De inbreng van gedrags(des)kundigen betreffende enige aspecten tijdens de fase van berechting: gedragskundige beschouwing over de procesbekwaamheid en enige andere onderwerpen 128
3.4.1 Gedragskundige beschouwing in het kader van artikel 16 Sv en artikel 509a Sv: procesbekwaamheid 129
3.4.2 Nog enige bijzondere thema’s in verband met de berechting 130
3.5 Het gebruik van gedrags(des)kundige rapportage tijdens de fase van berechting voor andere dan gebruikelijke doeleinden; gebruik voor het bewijs, gebruik als medische verklaring voor de toepassing van artikel 2.3 Wfz 132
3.6 De inbreng van gedrags(des)kundigen tijdens de fase van tenuitvoerlegging 134
3.6.1 Het verlenen van medische en psychische zorg aan gedetineerden 134
3.6.2 Risicomanagement door zorg- en hulpverleners tijdens detentie 134
3.6.3 Het verlenen van forensische zorg aan veroordeelden (klinisch en ambulant, verschillende
beveiligingsniveaus, verschillende forensische zorgtitels, indicatiestelling forensische zorg) 135
3.6.4 Informatieverstrekking door zorg- en hulpverleners aan juridische beslissers 136
3.6.5 Gedragskundige rapportage over de buitenkant van de sanctie 136
4 Overzicht wettelijke regelingen plaatsing en overplaatsing 138
4.1 Inleiding 138
4.2 De drie zuilen: gevangeniswezen, forensische zorginstellingen en reguliere zorginstellingen 138
4.3 Overplaatsing vanuit gevangeniswezen naar forensische zorg en reguliere zorg 141
4.4 Overplaatsing vanuit gevangeniswezen naar tbs-klinieken 143
4.5 Overplaatsing vanuit de tbs-klinieken naar de forensische en reguliere ggz 144
4.6 Overplaatsing vanuit de forensische of reguliere zorg naar het gevangeniswezen 145
5 Afsluiting 145

Hoofdstuk 3 – Gedragskundige rapportage in historisch perspectief
M.J.F. van der Wolf 147
1 Inleiding: ‘uit de waarneming van het bijzondere’ 147
2 Daniel M’Naghten: omgang met krankzinnige daders vóór de twintigste eeuw 148
3 Frans Rosier: omgang met grensgevallen begin twintigste eeuw 153
4 De Zwarte Ruiter: omgang met de terbeschikkingstelling midden twintigste eeuw 160
5 Pieter Menten: omgang met gestoorden in het strafproces eindtwintigste eeuw 166
6 Juliën C.: omgang met risico’s en weigerende observandi na de twintigste eeuw 170
7 Uitleiding: ‘inzicht in het algemeene’ 178

Hoofdstuk 4 – Justitieel beleid forensische zorg
M.J. Labree 181
1 Inleiding 181
2 Het stelsel van forensische zorg 182
3 Beleidsontwikkelingen 2005-2019 185
3.1 Financiering forensische zorg naar Justitie en Veiligheid (2005-2007) 185
3.2 Rapport Commissie Visser (2006) 186
3.3 Plan van aanpak tbs en forensische zorg (2006-2009) 187
3.5 De Wet forensische zorg (2010-2019) 189
4 Recente beleidsontwikkelingen 191
4.1 Verbetering aansluiting forensische zorg en reguliere zorg 192
4.2 Aanpak weigerende observandi 196
4.3 Risicomanagement bij forensische zorg gedurende detentie 200
4.4 Veiligheid en kwaliteit van de forensische zorg 202
5 Ter afsluiting 204

Hoofdstuk 5 – Forensisch psychiatrische ziekteleer
H.J.C. van Marle, S.J. Roza & M.J.F. van der Wolf 207
1 Inleiding 207
2 Forensische psychiatrie: plaatsbepaling van het vakgebied 208
2.1 Psychiatrie en neurologie 208
2.2 Psychiatrie en psychologie 209
2.3 Opleiding en specialisatie van forensisch gedragskundigen 210
2.4 Forensische psychiatrie 212
3 Diagnostiek 214
3.1 ‘Neuroscience’ 214
3.2 Afwijkend en ziek 217
3.3 Van stoornis naar delict 220
3.4 Persoonlijkheidsdiagnostiek 225
3.5 Het ordenen van stoornissen (nosologie) 227
3.6 De totstandkoming van de DSM-5 230
3.7 Beperkingen van de DSM-classificatie 231
4 Psychische stoornissen 234
4.1 Een overzicht 234
4.2 Stoornissen in de neurobiologische ontwikkeling en in het gedrag 237
4.3 Neurocognitieve stoornissen of psychogeriatrische aandoeningen 240
4.4 Schizofrenie en andere psychotische stoornissen 243
4.5 Stemmingsstoornissen 246
4.6 Trauma- en stressorgerelateerde stoornissen 248
4.7 Obsessieve-compulsieve en verwante stoornissen 249
4.8 Dissociatieve stoornissen 249
4.9 Stoornissen in de seksualiteit 252
4.10 Stoornissen in de impulscontrole 254
4.11 Middelgerelateerde- en verslavingsstoornissen 255
4.12 Persoonlijkheidsstoornissen 256
5 Tot besluit 260

DEEL II – Uitwerking van begrippen 261
Hoofdstuk 6 – Het stoornisbegrip in het strafrecht en de pro justitia rapportage
M.J.F. van der Wolf & J. Bijlsma 263
1 Inleiding: positie en definitie van de stoornis in ontwikkeling 263
2 Stand van zaken van het stoornisbegrip: context, achtergrond en definities 264
2.1 Context van het (straf)recht 264
2.2 Achtergrond van verschillende definities van stoornis in het (straf)recht 266
2.3 Gedragskundige vaststelling versus rechterlijke vaststelling 267
2.4 Gebrekkige ontwikkeling of ziekelijke stoornis van
de geestvermogens 271
2.4.1 Achtergrond en onderscheid 271
2.4.2 Inhoud in het strafrecht 272
2.4.3 Inhoud in het civiele recht (oud) 275
2.3 Psychische stoornis, psychogeriatrische aandoening of verstandelijke handicap 277
3 Lopende discussies 280
3.1 Het stoornisvereiste voor ontoerekenbaarheid 281
3.2 Het stoornisvereiste voor tbs-oplegging 282
3.3 De stoornis en de (PRIO) pro justitia rapportage 283
4 Tot slot 285

Hoofdstuk 7 – Toerekeningsvatbaa rheid en gevaar. Een beschouwing vanuit gedragskundig perspectief
G. Meynen & H.J.C. van Marle 287
1 Inleiding 287
2 De vragen aan de deskundige 288
3 Het toerekenen door de rechter 291
4 De kwestie van ‘de vrije wil’ 293
5 Toerekenen en de taak van de gedragsdeskundige 297
6 Het forensisch gedragskundig onderzoek in perspectief 300
7 Het voorspellen van gevaar 302
8 Tot slot 306

Hoofdstuk 8 – Risicotaxatie in het strafrecht
E. Blaauw & V. de Vogel 307
1 Inleiding 307
2 Gevaarscriterium 308
3 Gevaarsdefinitie in de praktijk 309
4 Manieren van risicotaxatie 311
5 Veelgebruikte instrumenten in Nederland 315
5.1 Algemene risicotaxatie-instrumenten 318
5.2 Risicotaxatie bij specifieke groepen 320
6 Gebruik in de praktijk 325
7 Communicatie over risico’s 327
8 Ten slotte 329

Hoofdstuk 9 – Beperkingen in het onderzoek (ontkennen, amnesie, weigeren)
R.J. Verkes & M.J.F. van der Wolf 335
1 Inleiding 335
2 Probleemanalyse 336
2.1 Ontkennende verdachten 336
2.2 Verdachten die delict-amnesie claimen 338
2.2.1 Amnesie door intoxicatie 338
2.2.2 Amnesie door een somatische aandoening 339
2.2.3 Amnesie door een psychische aandoening 340
2.2.4 Malingering 341
2.3 Weigerende verdachten 342
3 Gedragskundige mogelijkheden 344
3.1 Ontkennende verdachten 344
3.2 Verdachten die delict-amnesie claimen 346
3.3 Weigerende verdachten 346
4 Juridische mogelijkheden 348
4.1 Ontkenning en delict-amnesie 348
4.2 Weigerende verdachten 350
4.2.1 Reeds bestaande mogelijkheden verruimd en verduidelijkt 350
4.2.2 Regeling weigerende observandi 353
5 Slotbeschouwing 358

Hoofdstuk 10 – Het culturele perspectief
M.H. Braakman & L.E. van Oploo 361
1 Inleiding 361
2 Cultuur 362
3 Cultuur en het strafrecht 363
4 Cultuur en de mate van toerekenen 366
5 Culturele delictanalyse 367
6 De rapporteur pro justitia en cultuur 368
6.1 Culturele getuige-deskundigen: de antropoloog als expert 368
6.2 Culturele getuige-deskundigen: psychiater als expert 370
7 Cultuur en psychische stoornis 372
8 Cultuur en psychologische testdiagnostiek 373
9 Risicotaxatie en etniciteit 374
10 Vertaling naar rapportage en vraagstelling 377
11 Ter afsluiting 378

Hoofdstuk 11 – Middelengebruik, verslaving en culpa in causa
R.J. Verkes & E. Fechner 379
1 Inleiding 379
2 Gedragskundig perspectief: middelengebruik en agressief gedrag 380
2.1 Inleiding 380
2.2 Directe effecten – intoxicatie 380
2.3 Indirecte effecten – psychische stoornis door een middel 381
2.4 Effecten van abrupt staken van een middel na langdurig gebruik 384
2.5 Relatie tussen het ten laste gelegde en het middelengebruik 385
3 Juridisch perspectief: culpa in causa 386
3.1 Inleiding en begripsbepaling 386
3.2 Toepassing bij beroep op strafuitsluitingsgronden in het algemeen 388
3.3 Culpa in causa bij ontoerekeningsvatbaarheid: middelengebruik 389
3.3.1 Ontoerekeningsvatbaarheid: algemeen 389
3.3.2 Toepassing van culpa in causa op een beroep op ontoerekeningsvatbaarheid 390
3.3.3 Grijze gebieden/discussiepunten 392
4 Ter afsluiting 397

DEEL III – Interventieadvies en modaliteiten 399
Hoofdstuk 12 – Artikel 2.3 Wfz, toepassing van verplichte zorg
(Wvggz en Wzd) in het strafrecht
B.J. Berton & J.F.C. Janssen 401
1 Inleiding 401
2 Artikel 2.3 Wfz 402
2.1 Achtergrond artikel 2.3 Wfz 402
2.2 Strafrechtelijke handhaving 404
2.3 Procedures waarin artikel 2.3 Wfz aan de orde kan zijn 405
2.4 “Verschil” ten opzichte van reguliere machtigingen 407
2.5 Aanvullende opmerkingen 409
3 Belangrijke begrippen, uitgangspunten en criteria Wvggz 410
3.1 Uitgangspunten Wvggz 411
3.2 Verplichte zorg 413
3.3 De criteria voor verplichte zorg 414
3.4 Psychische stoornis 415
3.5 Het doel van verplichte zorg 415
3.6 Ernstig nadeel; causaal verband met stoornis 416
3.7 Samenvatting onderdeel 3: 418
4 Wat is een zorgmachtiging? 418
4.1 Definitie 418
4.2 Samenvatting onderdeel 4 421
5 Procedure Wvggz: voorbereiding zorgmachtiging 421
5.1 Inleiding op procedure 421
5.2 Proces van voorbereiding zorgmachtiging op hoofdlijnen 421
5.3 Aanvraag 422
5.4 Aanwijzing geneesheer-directeur 423
5.5 Eigen plan van aanpak: ook bij 2.3 Wfz 424
5.6 Zorgplan en zorgkaart 425
5.7 De medische verklaring 425
5.8 Stukken geneesheer-directeur 425
5.9 Samenvatting onderdeel 5 426
6 Artikel 2.3 Wfz en de Wzd 427
6.1 Wzd 427
6.2 Begrippen 428
6.3 Criteria voor onvrijwillige opname 429
6.4 Procedure 429
6.5 Samenvatting onderdeel 6 431
7 Ambtshalve afgeven van een zorgmachtiging 431
8 Tenuitvoerlegging 435
9 Inrichting bij het OM 436
10 Terugblik op 2020-2021 438
10.1 Schokgolf in de juridische wereld en de zorgwereld 438
10.2 Essentiële verschillen civiele zorg en forensische zorg 438
10.3 Nadere duiding artikel 2.3 Wfz vanuit de praktijk 440
10.4 Spanning in het zorgveld 443
10.5 Samenvatting onderdeel 10 443
11 Casuïstiek 444
11.1 Casus Y. 444
11.2 Casus I. 446
11.3 Casus B. 447
12 Adviezen aan gedragskundig rapporteurs: Bezint eer ge begint 448

Hoofdstuk 13 – Het ondergaan van behandeling als voorwaarde
F.W. Bleichrodt 449
1 Behandeling in het kader van voorwaardelijke modaliteiten in het strafrecht 449
2 De wettelijke grondslag 452
3 Vormen van behandeling 455
4 Betekenis rapportage 456
5 Behandeling in het kader van andere voorwaardelijke modaliteiten 458
5.1 Schorsing onder voorwaarden van de voorlopige hechtenis 458
5.2 Voorwaardelijke plaatsing in een inrichting voor stelselmatige daders 459
5.3 Tbs met voorwaarden 459
5.4 Overige voorwaardelijke modaliteiten 460
6 Slot 461

Hoofdstuk 14 – Rapportage, maatschappijbescherming en zorg(toeleiding) bij de ISD-maatregel
S. Struijk 463
1 Inleiding 463
2 Achtergrond, doelgroep en doelstelling ISD 464
2.1 Achtergrond en grondslag 464
2.2 Doelgroep en wettelijke inhoudelijke voorwaarden voor ISD-oplegging 466
2.3 Doelstelling 468
3 Voorbereiding van het opleggen van ISD 470
3.1 Identificatie, registratie en bestempeling van stelselmatige daders 470
3.2 Reclasseringsrapportage en -advies en verdiepingsdiagnostiek als voorwaarde voor het opleggen van ISD 472
3.2.1 Reclasseringsrapportage en -advies 473
3.2.2 Verdiepingsdiagnostiek en ISD-trajectconsult 474
4 De berechting 476
5 De tenuitvoerlegging 479
5.1 Voorwaardelijke ISD-maatregel 479
5.2 Onvoorwaardelijke ISD-maatregel 480
5.3 Beëindiging ISD-maatregel, zonder verlenging maar met continuïteit van zorg 486
6 Conclusie 490

Hoofdstuk 15 – Terbeschikkingstelling (tbs) met dwangverpleging
M.J.F. van der Wolf & B.C.M. Raes 493
1 Inleiding 493
1.1 Oplegging van de tbs-maatregel 493
1.2 Tenuitvoerlegging van tbs met dwangverpleging; een leeswijzer 496
2 Een kleine geschiedenis van de tenuitvoerlegging 498
2.1 Wet- en regelgeving en beleid 498
2.2 Uitgangspunten voor de verpleging en de behandeling 503
3 De inhoud van de dwangverpleging 506
3.1 Dwangverpleging versus (dwang)behandeling 507
3.2 De tbs-behandeling: ‘state of the art’ 511
3.3 Langdurig Forensisch Psychiatrische Zorg (LFPZ) 514
4 Specifieke rapportages betreffende de inhoud van de dwangverpleging 516
4.1 Verlofaanvragen 516
4.2 LFPZ-aanvragen en periodieke toets 520
5 Toezicht op de inhoud van de dwangverpleging 522
5.1 Bemiddeling, beklag en beroep 523
5.2 Andere vormen van toezicht 528
6 De duur van de tenuitvoerlegging 529
6.1 Het uitgangspunt? 530
6.2 De verlenging 533
6.3 Beroep tegen de verlenging, en de wijze van tenuitvoerlegging 540
6.4 De (voorwaardelijke) beëindiging en toezicht 547
7 Specifieke rapportages betreffende de duur van de tenuitvoerlegging 552
7.1 Verlengingsadviezen 552
7.2 Wettelijke aantekeningen 555
8 Toezicht op de duur van de tenuitvoerlegging 557
8.1 Contra-expertise 558
8.2 Vierjaarsadviezen 559
8.3 Nadere observatie 561
8.4 Gedragsdeskundigen in de penitentiaire kamer 562
9 Tot besluit 564

Hoofdstuk 16 – Behandelen tijdens de tenuitvoerlegging van de sanctie
P.C. Vegter 565
1 Inleiding 565
2 Afbakening van het onderwerp 566
3 Is er een (juridische) grondslag voor behandeling tijdens het ondergaan van de vrijheidsstraf? 567
4 Wat moet (hier) onder behandelen worden verstaan? 568
5 Indicatiestelling 570
6 Welke beslissingen tot forensische zorg tijdens het ondergaan van strafrechtelijke sancties zijn er? 571
7 Plaatsing in en overplaatsing naar een PPC 574
8 Deelname aan een PP met forensische zorg (artikel 6:6 Wfz jo. artikel 4 Pbw) 575
9 Overbrenging naar een ‘accommodatie’ (artikel 6:7 Wfz jo. artikel 15 lid 5 Pbw) 576
10 Overbrenging naar de daartoe bestemde plaats (artikel 6:8 Wfz jo. artikel 43 lid 4 Pbw) 577
11 Bijzondere regels bij toepassing van artikel 15 lid 5 en 43 lid 4 Pbw 580
12 Plaatsing van een veroordeelde tot gevangenisstraf in een instelling voor verpleging van terbeschikkinggestelden (artikel 6:2:8 Sv) 580
13 Slotopmerkingen 581

Hoofdstuk 17 – Rapporteren in jeugdstrafzaken
J. uit Beijerse & S. Salverda 583
1 Inleiding 583
2 De rol van de Raad voor de Kinderbescherming en de rapportage Pro Justitia 586
3 Het inbrengen van informatie in het ZSM-overleg 588
4 Het vroeghulprapport met het oog op de voorlopige hechtenis 591
5 Rapportages ten behoeve van het onderzoek ter terechtzitting 593
5.1 Rapportage van de Raad voor de Kinderbescherming en de Jeugdreclassering 593
5.2 Psychologische en psychiatrische rapporten 595
6 De voorwaardelijke sanctie 596
6.1 De oplegging van de voorwaardelijke sanctie 596
6.2 De tenuitvoerlegging van de voorwaardelijke sanctie 598
7 De gedragsbeïnvloedende maatregel (GBM) 599
7.1 De oplegging van de GBM 599
7.2 De tenuitvoerlegging van de GBM 601
8. De PIJ-maatregel 603
8.1 De oplegging van de PIJ-maatregel 603
8.2 De tenuitvoerlegging van de PIJ-maatregel 605

DEEL IV – De pro justitia rapportage in de verschillende fases van de strafrechtelijke afdoening 609
Hoofdstuk 18 – De indicatiestelling voor pro justitia rapportages
W.F. van Kordelaar, J.E.R. Osinga & A.G.M. Weenink 611
1 Over de ontwikkeling van de indicatiestelling pro justitia rapportage 611
1.1 Inleiding 611
1.2 De functionaliteiten van de gedragsdeskundige expertise pro justitia 613
1.3 Onderzoeksvarianten 616
1.4 Het deskundigheidsgebied FPPO in het Nederlands Register Gerechtelijk Deskundigen 619
1.5 Wie zijn, met welke rol, betrokken bij het besluit tot pro justitia onderzoek? 619
2 De parameters bij de indicatiestelling voor gedragsdeskundig onderzoek 621
2.1 De verdenking 621
2.2 Het ‘risico’-verleden 623
2.3 De delictcontext 623
2.4 De behoeften 624
3 De indicatiestelling in de praktijk 624
3.1 In welke zaken is er een pro justitia rapportage nodig? 624
3.2 Criteria voor een pro justitia rapportage 627
3.3 Een eerste terugblik 629
3.3.1 Cijfers 629
3.3.2 Waardering 630
3.3.3 Landelijke implementatie 630
4. Tot slot 630

Hoofdstuk 19 – Psychiatrisch onderzoek en rapportage in strafzaken
H.J.C. van Marle & S.J. Roza 633
1 Inleiding 633
2 Eisen aan de rapporterend psychiater 635
2.1 Richtlijnen en gedragscodes 635
2.2 Onafhankelijkheid en onpartijdigheid 637
2.3 Deskundigheid 638
3 Eisen aan de opbouw van het rapport 641
3.1 Vraagstelling, tenlastelegging(en) en processtukken 642
3.2 De forensische operationalisatie 645
3.2.1 De onderzoeksopzet 645
3.2.2 De diagnostische onderdelen 647
3.2.3 Diagnostische beschouwing 652
3.3 De forensisch psychiatrische beschouwing en conclusie 654
3.4 Het forensisch gedragskundig interventieadvies 659
3.4.1 Geadviseerde behandelinterventie(s) 659
3.4.2 Geadviseerd juridisch kader 662
4 Multidisciplinair werken binnen de pro justitia rapportage 663
5 Contra-expertise en verlengingsrapportages 667
5.1 De contra-expertise 667
5.2 Vierjaarsverlenging tbs of PIJ 668
6 Tot slot 672

Hoofdstuk 20 – Het psychologisch onderzoek en de daarop gebaseerde rapportage pro justitia
F. Koenraadt & E. Muller 673
1 Inleiding 673
2 Soorten psychologisch onderzoek pro justitia en het eigene in de rapportage 675
2.1 De rapporterend forensisch psycholoog 675
2.2 Andere bijdragen door psychologen aan de (straf)rechtspleging 676
2.3 De forensisch psycholoog in multidisciplinair verband 677
3 Methodologie 679
3.1 Individualisering 682
3.2 Objectivering 684
3.3 Onderzoek in de diepte en in de breedte 684
4 Het diagnostisch proces 684
4.1 Afwijkend gedrag 684
4.2 Classificatie en diagnostiek 685
4.3 De route van het onderzoek 686
5 Bronnen en instrumenten 689
5.1 Observatie en waarneming 690
5.2 Gespreksvoering 692
5.3 Het testpsychologisch onderzoek 696
5.3.1 Intelligentieonderzoek 698
5.3.2 Neuropsychologisch onderzoek 699
5.3.3 Persoonlijkheidsonderzoek 699
5.3.4 Specifieke instrumenten 701
5.3.5 De verwerking van testpsychologische gegevens 704
5.4 Het strafdossier 705
5.5 Taxatie-instrumenten 705
5.5.1 Instrumenten om risico’s te schatten 705
5.5.2 Beschermende factoren en gezonde kanten 707
5.6 De weging van de verschillende bronnen en bevindingen uit instrumenten 708
5.6.1 Bias van de zijde van de onderzochte 709
5.6.2 Bias van de zijde van de onderzoeker 710
6 De psychische stoornis vanuit psychologisch perspectief 712
6.1 Psychopathologie in het strafrecht 713
6.2 Het verband tussen de stoornis en het ten laste gelegde 714
6.3 Het verband met het gevaar 715
7 Het psychologisch rapport 716
7.1 In antwoord op rechterlijke vragen 717
7.2 De neerslag van het onderzoek in het psychologisch rapport 717
7.3 Met advies over beveiliging, zorg en behandeling 719
7.4 Overleg met collega-rapporteur 721
7.5 De bruikbaarheid van het psychologisch rapport 722
8 Bijzondere soorten van psychologisch onderzoek 722
8.1 Niet alleen over mannen, ook over vrouwen in forensisch psychologisch onderzoek 723
8.2 Allochtonen in onderzoek 724
9 Onderzoek en rapportage tijdens de tenuitvoerlegging 728
9.1 Verlenging 728
9.2 Plaatsing op longstay afdeling 729
10 Het optreden van de psycholoog ter terechtzitting 729
10.1 Het psychologisch rapport ter discussie 729
10.2 De rapporterend psycholoog bevraagd 730
11 Professionalisering 732
11.1 De deskundigheid 732
11.2 De bevoegdheid 733
11.3 De professionele standaard 733
11.4 De beroepsethiek 734
12 Tot slot 735

Hoofdstuk 21 – Het adolescenten str afrecht: rapporteren op de grens van volwassenheid
S.J. Roza & Th.J.G. Bakkum 737
1 Inleiding 737
2 Het adolescentenstrafrecht vanaf 1 april 2014, met name de wijzigingen van de wetboeken van strafrecht en strafvordering en enige andere wetten 739
2.1 De flexibele leeftijdsgrens 740
2.2 Andere wijzigingen in straf(proces)recht 742
2.3 Wijzigingen in de PIJ-maatregel 743
3 Geschiedenis van de bijzondere bepalingen voor jongvolwassenen 744
3.1 Commissie Overwater (1951) 745
3.2 Commissie Wiarda (1971) 746
3.3 Commissie Anneveldt (1982) 747
3.4 Overwegingen van de wetgever midden jaren ‘90 747
3.5 Kinderrechten en aanbevelingen voor jongvolwassen daders 749
3.6 Een nieuwe lobby voor het adolescentenstrafrecht: neurowetenschappelijke inzichten en kabinetsbeleid vanaf 2010 751
3.7 Een korte geschiedenis van de gedragskundige rapportage over 16- tot 23-jarigen 753
4 Omgang met jongvolwassen delinquenten in andere landen 755
5 Gedragswetenschappen en de ontwikkeling van delictgedrag bij jongvolwassenen 757
6 Het rapporteren over de ontwikkelingsleeftijd en de praktische toepassing van het adolescentenstrafrecht vanaf 2014 761
6.1 Toepassing van sancties uit het jeugdstrafrecht bij jongvolwassenen 761
6.2 Rapportage door gedragsdeskundigen 762
6.3 Andere gedragskundige advisering dan in pro justitia rapportage, door reclassering of in een NIFPvoorgeleidingsconsult 763
6.4 Afwegingen door de verschillende veldpartijen en ketenpartners bij de advisering in het adolescentenstrafrecht 764
6.5 De effectiviteit van adolescentenstrafrecht 766
7 Eerste casuïstiek over de omzetting van de PIJ-maatregel naar de tbs-maatregel 767
8 Bespiegelingen naar de toekomst 769

DEEL V – Perspectieven op de gedragskundige rapportage 773
Hoofdstuk 22 – Kwaliteit en kwaliteitsborging van de pro justitia rapportage
M.J.F. van der Wolf, W.F. van Kordelaar, M. Beukers & S.J. Roza 775
1 Inleiding 775
2 Maten en vormen van kwaliteit 776
3 Historie van kwaliteitsborging 779
4 Kwaliteit rapporteur 782
4.1 Opleiding 782
4.2 Registratie 784
5 Kwaliteit rapport 787
5.1 Vereisten in wet- en regelgeving of beleid 787
5.2 Instrumentarium van het NIFP 789
5.3 Disciplinaire standaarden (en tuchtrecht) 792
6 Toetsen van kwaliteit in de rechtspraktijk 793
6.1 Instrumentarium in de rechtspraktijk 793
6.2 Contra-expertise 795
7 Kwaliteit en kwaliteitsborging van het rapportageproces 798
7.1 Doorlooptijd als maat voor kwaliteit 798
7.2 Overleg tussen betrokken partijen 800
8 Tot slot 801

Hoofdstuk 23 –Het perspectief van de verdediging
J.A.W. Knoester, W.C. Alberts & C.J.J. Kwint 803
1 Inleiding 803
2 Benoeming deskundigen 804
2.1 Aanbeveling deskundige 806
3 Contra-onderzoek 808
4 Benoeming deskundigen door de verdediging 810
5 Plaatsing Pieter Baan Centrum 812
6 Procedures ex. 196 Sv en 317 Sv 813
6.1 Voorlopige hechtenis 813
6.2 Noodzaak 813
6.3 Horen 814
6.4 Hoger beroep 814
7 Termijn observatie 815
8 Terbeschikkingstelling 815
8.1 Proportionaliteit en tbs 819
8.2 Tbs in combinatie met een gevangenisstraf 823
8.3 Maximale duur 824
9 Weigeraars 827
9.1 Gebruik eerder opgestelde rapportages 830
10 Alternatieven om weigerproblematiek tegen te gaan 833
11 Bijstand tijdens de tenuitvoerlegging van tbs 833
12 Ter afsluiting 835

Hoofdstuk 24 –Gedragskundige rapportage en de strafrechter
J. Reijntjes 837
1 Inleiding 837
2 Wanneer is rapportage nodig? 837
3 Alsnog een rapport? 842
4 Over toerekening 843
5 Rapport of advies? 845
6 De therapie 846
7 Een behoedzame benadering 847
8 Volgzaamheid 850
9 Ontkennende en niet meewerkende verdachten 851
10 Eindelijk: op de zitting 855
11 Onenigheid tussen de rapporteurs 857
12 Behandelingsmogelijkheden 858
13 Rechterlijke vrijheid 859
14 Motivering 862
15 De sanctie opgelegd 863
16 Slotsom 863

Hoofdstuk 25 – De rechtsposities van onderzochte en onderzoeker in de rapportages
M.M. Prinsen 865
1 Inleiding 865
2 Wettelijke kaders WGBO, BIG en deskundige in strafzaken 866
2.1 De WGBO 866
2.2 De Wet BIG 868
2.3 De Wet deskundige in strafzaken 869
3 Klinisch onderzoek en kaders tijdens executiefase 870
3.1 Klinisch onderzoek 871
3.2 Verlengingsrapportages tbs maatregel 873
3.3 Voorwaardelijke invrijheidsstelling 876
3.4 Levenslanggestraften 876
4 Materiële rechten 877
4.1 Geheimhoudingsplicht 878
4.2 Opvragen van informatie 878
4.3 Rechten die zien op blokkering, inzage, correctie en afschrift 880
5 Het recht om te weigeren 882
6 (G)een recht op een goede omgang met de persoonsgegevens 884
7 Dossiervorming 886
8 Klacht en (medisch) tuchtrecht 887
9 Slot 890

Hoofdstuk 26 – Reclasseringsrapportage in het strafrecht;
Over de mogelijkheden en het aanbod van de reclassering
A. Andreas, J. van Wely & R. Poort 891
1 Inleiding 891
2 De wetenschappelijke onderbouwing van het reclasseringswerk 892
2.1 De opbouw van een criminele loopbaan 893
2.2 What Works en het Risk-Need-Responsivity-model (RNR) 893
2.3 Criminologische theorieën 894
2.4 De afbouw van crimineel gedrag 896
2.4.1 Theories of desistance 896
2.4.2 Het Good Lives Model (GLM) 897
2.5 De werkalliantie in gedwongen kader (‘wie werkt’?) 898
2.6 Enkele overwegingen 899
3 De juridische kaders en rol van de reclassering in de forensische psychiatrie 899
3.1 Reclasseringsadvies 900
3.1.1 Reclasseringsadvies bij voorgeleiding RC of raadkamer 901
3.1.2 Advies in het kader van ZSM 902
3.1.3 Reclasseringsadvies ten behoeve van rechtszitting 902
3.1.4 Reclasseringsadvies tbs of PIJ 902
3.2 Werkstraf 903
3.3 Toezicht 903
3.3.1 Toezicht in het kader van proefverlof tbs 905
3.3.2 Toezicht in het kader van voorwaardelijke beëindiging tbs 905
3.3.3 Toezicht in het kader van de maatregel tbs met voorwaarden 906
3.3.4 PIJ-maatregel 906
3.3.5 Toezicht in het kader van Scholings-en trainingsprogramma (STP) 907
3.3.6 Toezicht in het kader van de voorwaardelijke beëindiging van de PIJ 907
3.3.7 Toezicht in het kader van de voorwaardelijke PIJ 908
4 Het profiel van reclasseringswerker met de taakspecialisatie tbs/PIJ 908
5 Aanpassingen in wetgeving 909
6 De reclassering anno 2020 en verder 910
6.1 Visie 910
6.2 Ontwikkelingen in de nabije toekomst 912
6.2.1 Kunstmatige intelligentie 912
6.2.2 Verdere samenwerking met andere partijen 912
6.2.3 Meer verantwoordelijkheid 913

DEEL VI – Afsluiting 917
Hoofdstuk 27 – Epiloog
H.J.C. van Marle, P.A.M. Mevis, S.J. Roza & M.J.F. van der Wolf 919
1 Inleiding 919
2 Ontwikkelingen in de gedragskunde 919
3 Juridisering van de inbreng van de deskundigenrapportage tot aan en tijdens de berechting 921
4 De rapportage als handeling en product op zichzelf beschouwd 924
5 De sanctietoemeting vraagt de aandacht 924
6 Tenuitvoerlegging 928
7 Een oproep als slotwoord 931

Literatuur 933
Trefwoordenregister 1023
Over de auteurs 1049