Elementair Belastingrecht (theorieboek) 2023/2024

Voorwoord V
Enkele afkortingen XVII

1 Economische kenmerken van belastingheffing 1
1.1 Plaatsbepaling belastingleer 1
1.2 Fiscale politiek 3
1.3 Functies van de belastingheffing 5
1.3.a De budgettaire functie 5
1.3.b De instrumentele functie 6
1.3.c De steunfunctie 11
1.4 Grondbeginselen van de belastingheffing 11
1.4.a Het draagkrachtbeginsel 12
1.4.b Het profijtbeginsel 16
1.4.c Het beginsel van de bevoorrechte verkrijging 17
1.4.d Het welvaartsbeginsel 17
1.4.e Het beginsel van de minste pijn 17
1.4.f Het beginsel van de optimale realisatie 18
1.5 De belastingstructuur van het Rijk 18
1.6 Definitie van belasting 22
1.7 Directe en indirecte belastingen 26
1.8 Bronheffingen 28
1.9 Voorheffingen 28
1.10 Belastingheffing lagere overheden 29
1.11 EU-heffingen 31
1.12 Economische effecten van de belastingheffing 33
1.12.a Gedragsreacties 33
1.12.b Belasting en inflatie 35

2 Juridische kenmerken van de belastingwetgeving 37
2.1 Wettelijke basis van de belastingheffing 37
2.1.a Legaliteitsbeginsel 37
2.1.b Gelijkheidsbeginsel 37
2.1.c Bestuursrechtelijke beginselen 39
2.2 Formeel en materieel belastingrecht 40
2.3 Bronnen van het materiële recht 41
2.4 Pseudowetgeving 44
2.5 Algemene beginselen van bestuur 45
2.6 Bronnen van het formele belastingrecht 49
2.6.a Algemene wet inzake rijksbelastingen (AWR) 49
2.6.b Algemene Douanewet (Adw) en Wet op de accijns 49
2.6.c Algemene wet bestuursrecht (Awb) 50
2.6.d Invorderingswet 50
2.7 Uitvoering van de belastingwet 50
2.7.a De Belastingdienst 50
2.7.b Het belastingadvieswezen 52
2.8 Heffingstechnieken 53
2.8.a Heffing bij wege van aanslag (hoofdstuk III AWR) 53
2.8.b Heffing bij wege van afdracht op aangifte (van ‘andermans’ belasting); afdrachtsbelasting (hoofdstuk IV AWR) 58
2.8.c Heffing bij wege van voldoening op aangifte (van ‘eigen’ belasting); voldoeningsbelasting (hoofdstuk IV AWR) 60
2.9 Informatie- en administratieplicht 60
2.10 Strafbepalingen 63
2.10.a Reguliere controle of strafrechtelijke vervolging? 64
2.10.b Bestuurlijke boete 64
2.11 Invorderingsprocedures 65
2.12 Invorderings-, belasting- en revisierente 68
2.12.a Invorderingsrente 68
2.12.b Belastingrente 69
2.12.c Revisierente 69
2.13 Antimisbruikwetgeving 69
2.13.a Wet Ketenaansprakelijkheid 69
2.13.b Wet Bestuurdersaansprakelijkheid 70
2.13.c Aansprakelijkheid bestuurders na faillissement 70
2.14 Overige instanties die voor de belastingheffing van belang zijn 70
2.14.a Wet openbaarheid van bestuur (WOB) 71
2.14.b Commissie voor de Verzoekschriften en de Burgerinitiatieven 71
2.14.c De Nationale ombudsman 71

3 Rechtspraak in belastingzaken 73
3.1 Administratieve rechtspraak 73
3.1.a De bezwaarprocedure 73
3.1.b De beroepsprocedure 75
3.1.c De cassatieprocedure 78
3.1.d Termijnbepalingen 79
3.2 Stelplicht en bewijs 79
3.3 Fiscale rechtsvinding 80
3.4 Proceskostenvergoeding 82
3.5 Schadevergoeding bij gegrond beroep 83

4 Structuur van de Wet op de inkomstenbelasting 85
4.1 Beknopte historie 85
4.2 Het belastingsubject 88
4.2.a Individuele belasting of gezinsbelasting 90
4.2.b Fiscale behandeling partners 92
4.2.c Inkomenstoerekening van kinderen 96
4.3 Het belastingobject 97
4.3.a Componenten van het verzamelinkomen 97
4.3.b Het bronnenstelsel geïmplementeerd in het boxenstelsel 99
4.3.c Kenmerken van de bron 101
4.3.d De vermogensvergelijkingstheorie: een alternatief? 104
4.3.e Overstap naar de boxenstructuur 104
4.3.f Korte beschrijving inkomensbestanddelen van box 1 106
4.3.g Korte beschrijving inkomensbestanddelen van box 2 106
4.3.h Korte beschrijving inkomensbestanddelen van box 3 107
4.3.i De persoonsgebonden aftrek 108
4.3.j Verliescompensatie 111
4.4 Het tarief 114
4.4.a De heffingskorting 114
4.4.b Sleutelbegrippen bij de tariefgroepindeling 116
4.4.c Referentieperiode 117
4.4.d Het tarief 118
4.4.e Automatische inflatiecorrectie 119
4.4.f De wiebeltax 120
4.4.g Middeling 120
4.5 Loonbelasting geldt soms als eindheffing 121
4.6 Buitenlandse belastingplichtigen 121

5 Loonheffingen 125
5.1 Vier categorieën loonheffingen 125
5.1.a Wezenskenmerk van de loonbelasting 126
5.1.b Wezenskenmerk van de premieheffing volksverzekeringen 127
5.1.c Wezenskenmerk van de zorgverzekering 128
5.1.d Wezenskenmerk socialewerknemersverzekeringen 129
5.2 Wie is aan de loonheffingen onderworpen? (heffingssubject) 130
5.2.a Wie is onderworpen aan de loonbelasting? 130
5.2.b Wie is onderworpen aan de premieheffing volksverzekeringen? 131
5.2.c Wie is onderworpen aan de premieheffing zorgverzekering? 132
5.2.d Wie is onderworpen aan de premieheffing werknemersverzekeringen? 132
5.2.e De dienstbetrekking 132
5.2.f Fictieve dienstbetrekkingen 136
5.2.g Artiesten en sporters 137
5.2.h Uitzondering: huispersoneel 138
5.2.i Oneigenlijke dienstbetrekkingen 138
5.3 Inhoudingsplicht 138
5.4 Op basis waarvan worden de loonheffingen bepaald? (heffingsobject) 140
5.4.a Heffingsgrondslag loonbelasting 140
5.4.b Heffingsgrondslag premieheffing volksverzekeringen 147
5.4.c Heffingsgrondslag premieheffing zorgverzekering 147
5.4.d Heffingsgrondslag premieheffing werknemersverzekeringen 147
5.4.e Kostenvergoedingen en aftrekbare kosten 148
5.5 Tarief 150
5.5.a Loonbelastingtabellen 150
5.5.b Premiestructuur volksverzekeringen 150
5.5.c Premiestructuur zorgverzekering 151
5.5.d Premiestructuur werknemersverzekeringen 151

6 De ondernemer in de inkomstenbelasting 153
6.1 Ondernemingsvormen 153
6.2 Het belang van de ondernemersstatus 154
6.3 Wie is ondernemer? 156
6.3.a Feitelijk ondernemerschap 156
6.3.b Verbonden ondernemerschap 158
6.3.c Winstgerechtigden 162
6.4 Totale winst 163
6.4.a Kwalitatief winstbegrip 164
6.4.b Kwantitatief winstbegrip 171
6.4.c De fiscale jaarwinst 172
6.4.d Eindafrekeningswinst 173
6.5 Regimeverschillen winstsoorten 174
6.6 Objectieve vrijstellingen 174
6.6.a Bosbouwvrijstelling 174
6.6.b Landbouwvrijstelling 175
6.6.c Vrijstelling kwijtscheldingswinst 176
6.6.d Stakingsaftrek 177
6.6.e Vrijstelling pensioenaanspraken 178
6.6.f Saneringsvrijstelling 178
6.6.g Winstbepaling zeescheepvaart 179
6.7 Stakingslijfrenteaftrek 179

7 De jaarwinst als onderdeel van de totale winst 183
7.1 Gewone jaarwinst 183
7.2 Stakingswinst als sluitstuk 183
7.3 Eindafrekeningswinst als sluitstuk 184
7.4 De jaarwinstbepaling 184
7.4.a Grondslagen van het goede koopmansgebruik 186
7.4.b Waardering van bedrijfsmiddelen 189
7.4.c Waardering van voorraden en onderhanden werken 195
7.4.d Waardering van debiteuren 200
7.4.e Waardering van overige activa 200
7.4.f Waardering van schulden 200
7.4.g Waardering van pensioenverplichtingen 202
7.4.h Waardering van VUT-verplichtingen 204
7.4.i Open fiscale reserves 205
7.5 Stakingswinst en doorschuiffaciliteiten 209
7.5.a Staking door overlijden 210
7.5.b Gedeeltelijke staking door ontbinding huwelijksgemeenschap 211
7.5.c Staking door overdracht of liquidatie 212
7.5.d Voortgezet ondernemerschap of langlopende overdracht 213
7.6 Niet met het kalenderjaar samenvallende boekjaren 214

8 Ondernemersfaciliteiten 215
8.1 Toegang tot de ondernemersfaciliteiten 215
8.2 In de onderneming meewerkende partner 215
8.3 De fiscale oudedagsreserve (FOR) 217
8.3.a Systematiek FOR 217
8.3.b Opbouw, verlaging en opheffing van de reserve 218
8.4 Investeringsfaciliteiten 221
8.4.a Ratio van investeringsfaciliteiten 221
8.4.b Investeringspremie of investeringsaftrek? 222
8.4.c De bestaande investeringsfaciliteiten 222
8.4.d Kleinschaligheidsinvesteringsaftrek 228
8.4.e Energie-investeringsaftrek 229
8.4.f Milieu-investeringsaftrek 230
8.4.g Aanvullende aftrek speur- en ontwikkelingswerk 230
8.5 Doorschuiffaciliteiten voor ondernemers 231
8.5.a Doorschuiving tussen verschillende subjecten 231
8.5.b Doorschuiving bij overlijden van de ondernemer 232
8.5.c Doorschuiving bij ontbinding huwelijksgemeenschap anders dan door overlijden van de ondernemer 236
8.5.d Doorschuiving naar ondernemers of werknemers 236
8.5.e Doorschuiving van (een deel van) een onderneming tussen partners 237
8.5.f Doorschuiving bij inbreng van een onderneming in een NV of BV (de zogenoemde geruisloze inbreng) 238
8.5.g Doorschuiving stakingswinst bij bedrijfsverplaatsing 238
8.5.h Doorschuiving van de FOR 239
8.6 Zelfstandigenaftrek 239
8.7 Aftrek speur- en ontwikkelingswerk 241
8.8 MKB-winstvrijstelling 241
8.9 Ondernemersauto, ondernemersfiets en ondernemerswoning 241

9 Samenwerkingsvormen en omzettingen van rechtsvorm 243
9.1 Indeling 243
9.2 Samenwerkingsvormen zonder rechtspersoonlijkheid 243
9.2.a Algemeen 243
9.2.b De maatschap 244
9.2.c De vennootschap onder firma 245
9.2.d De commanditaire vennootschap 247
9.3 Vennootschappen met rechtspersoonlijkheid (inbreng- en terugkeeraspecten) 248
9.3.a Motieven voor oprichting van een BV 248
9.3.b Andere fiscale beoordelingspunten bij oprichting van een BV 250
9.3.c Twee inbrengvarianten 252
9.3.d Geruisloze inbreng en FOR 253
9.3.e Inbreng in een BV en de investeringsaftrek 253
9.3.f Geruisloze terugkeer uit de BV 254
9.4 Overige rechtspersoonlijkheid bezittende samenwerkingsvormen 256

10 Overige werkzaamheden, periodieke uitkeringen, eigen woning en oudedagsvoorzieningen in box 1 257
10.1 Inkomsten uit werkzaamheid 257
10.1.a Verzamelbegrip: inkomsten uit werkzaamheid 257
10.1.b Meewerkende partners 258
10.1.c Uitbreiding van het begrip ‘werkzaamheid’ 258
10.1.d Bepaling van het resultaat uit werkzaamheid 260
10.1.e Uitwerking van de terbeschikkingstellingsregelingen 262
10.2 Inkomsten uit periodieke uitkeringen en verstrekkingen 270
10.2.a Vermogensrechtelijke p.u’s die op grond van een tegenprestatie zijn verkregen 271
10.2.b Vermogensrechtelijke p.u’s die niet op grond van een tegenprestatie zijn verkregen 272
10.2.c Familierechtelijke p.u’s 273
10.2.d Publiekrechtelijke p.u’s 273
10.3 Lijfrente en lijfrentebanksparen 273
10.3.a Het lijfrentebegrip 274
10.3.b Gefacilieerde lijfrente 274
10.3.c Lijfrentebanksparen 278
10.4 Inkomsten uit eigen woning 279
10.4.a Inpassing van de eigen woning in het boxenstelsel 279
10.4.b Eigenwoningforfait als vereenvoudigde regelgeving 280
10.4.c Aftrekbare kosten eigen woning 285
10.4.d Kwalificatie tot hoofdverblijf 287
10.5 Kapitaalverzekering eigen woning 289

11 De aanmerkelijkbelanghouder 291
11.1 De plaats van het belastbare inkomen uit aanmerkelijk belang in de inkomstenbelasting 291
11.2 Wie is aan te merken als aanmerkelijkbelanghouder? 296
11.2.a Het gewone aanmerkelijk belang 296
11.2.b Het meesleepaanmerkelijkbelang 300
11.2.c Het meetrekaanmerkelijkbelang 302
11.2.d Het fictief aanmerkelijk belang 303
11.3 Heffingsobject 303
11.4 Het belastbare feit 304
11.4.a Reguliere inkomsten uit aanmerkelijkbelangpakketten 304
11.4.b Vervreemdingsvoordelen uit aanmerkelijkbelangpakketten 311
11.5 Doorschuiffaciliteiten 316
11.6 Persoonlijke omstandigheden die op de ab-status van invloed zijn 319
11.6.a Het overlijden van de aanmerkelijkbelanghouder 319
11.6.b Echtscheiding van de aanmerkelijkbelanghouder 322
11.6.c Beëindiging partnerschap 324
11.6.d Emigratie van de aanmerkelijkbelanghouder 324
11.7 Omstandigheden die de vennootschap betreffen en die van invloed zijn op de ab-status 325
11.7.a Aandelenfusie 325
11.7.b Liquidatie van de vennootschap waarin een aanmerkelijk belang wordt gehouden 325
11.8 Het tarief 326
11.9 Fictieve dienstbetrekking en gebruikelijkloonfictie voor de directeur-grootaandeelhouder 326

12 Beleggers in de inkomstenbelasting 329
12.1 Vermogensrendementsheffing als boegbeeld van de Belastingherziening 2001 329
12.2 Voordeel uit sparen en beleggen 331
12.3 Rendementsgrondslag 339
12.4 Vrijgestelde vermogensbestanddelen 343
12.5 Waarderingsregels 344
12.5.a De hoofdregel 344
12.5.b Waardering genotsrechten 345
12.5.c Waardering van courante effecten 346
12.5.d Waardering van incourante aandelen in aandelenvennootschappen 346
12.5.e Overige waarderingsregels 347
12.6 Heffingvrij vermogen en tarief 348

13 De vennootschapsbelasting 349
13.1 Algemeen 349
13.2 Het klassieke stelsel 349
13.3 Het stelsel van volledige integratie 352
13.4 Het verrekeningsstelsel 353
13.5 Cijfermatige vergelijking van de diverse stelsels 354
13.6 Rechtsgrond vennootschapsbelasting 354
13.7 Het belastingsubject 355
13.7.a Binnenlandse belastingplichtigen 355
13.7.b Buitenlandse belastingplichtigen 359
13.8 Het belastingobject 359
13.8.a Heffingsgrondslag binnenlandse belastingplichtigen 359
13.8.b Heffingsgrondslag buitenlandse belastingplichtigen 360
13.8.c Verliescompensatie 360
13.9 Kwalitatief winstbegrip en totale winst 363
13.10 Tarief 373
13.11 De leer van het globale evenwicht 374
13.12 Verhouding commerciële en fiscale winst 375

14 Speciale regelingen in de vennootschapsbelasting 377
14.1 Deelnemingsvrijstelling 377
14.1.a Reikwijdte van de deelnemingsvrijstelling 377
14.1.b Geen onderscheid binnenlandse/buitenlandse deelneming 378
14.1.c Deelnemen contra beleggen 378
14.1.d De vrijgestelde deelnemingsvoordelen 381
14.1.e Financieringskosten in deelnemingsverhoudingen 382
14.1.f Verlies op de deelneming 384
14.1.g Verlies op verstrekte vorderingen aan de deelneming 386
14.2 Fiscale eenheid 386
14.2.a Wettelijke vereisten 386
14.2.b Voor- en nadelen van de fiscale eenheid 387
14.2.c Boekhoudkundige verwerking van de samenvoeging 388
14.2.d Fiscale eenheid en verliescompensatie 389
14.2.e Reparatiewetgeving 390
14.3 Fiscale beleggingsinstelling en vrijgestelde beleggingsinstelling 390
14.3.a Voorwaarden voor status beleggingsinstelling (FBI) 391
14.3.b Ratio afwijkend regime voor beleggingsinstellingen 392
14.3.c Vrijgestelde beleggingsinstelling (VBI) 392
14.4 Innovatiebox 393

15 Fusie en splitsing 395
15.1 Fusiemogelijkheden 395
15.2 Aandelenfusie 395
15.3 Bedrijfsfusie 402
15.4 Juridische fusie 407
15.5 Juridische splitsing 408

16 Belasting van vermogen 409
16.1 Inleiding 409
16.2 Successiewet 409
16.2.a Algemeen 409
16.2.b Erfbelasting 410
16.2.c Schenkbelasting 411
16.2.d Heffingsterritoir 412
16.2.e Grondslag van heffing 413
16.2.f Tarief 414
16.3 Overdrachtsbelasting 419
16.4 Gemeentelijke onroerendezaakbelastingen 421

17 Omzetbelasting 423
17.1 Inleiding 423
17.2 Harmonisatie van omzetbelastingsystemen 423
17.3 Systemen van omzetbelasting 424
17.4 Het belastbare feit 426
17.4.a Bestemmingslandbeginsel 426
17.4.b Definities belastbare feiten 427
17.4.c De positie van de ondernemer in de Wet OB 435
17.5 De heffingsgrondslag 440
17.5.a Voldoening van belasting 440
17.5.b Aftrek van voorbelasting 442
17.6 Tarief 448
17.7 Verschuldigdheid van de belasting 450
17.8 Formele bepalingen 451
17.9 Bijzondere regelingen 452
17.10 Onroerende zaken 453
17.10.a Levering 453
17.10.b Verhuur en verpachting 456

18 Internationale aspecten van de belastingheffing 459
18.1 Algemeen 459
18.2 Internationale dubbele belasting 462
18.3 Regelingen ter voorkoming van internationale dubbele belasting 465
18.4 Inkomsten uit vermogen 469
18.4.a Inkomsten uit onroerende zaken 469
18.4.b Dividendinkomsten 469
18.4.c Interest- en royalty-inkomsten 471
18.4.d Vervreemdingswinsten 472
18.5 Winst uit onderneming 472
18.5.a Dochtervennootschap of vaste inrichting 472
18.5.b Vaste inrichting 473
18.5.c Verschil tussen de vaste inrichting in de inkomstenbelasting en de vennootschapsbelasting 474
18.6 Internationale winstsplitsing 474
18.7 Rulings 475
18.8 Internationale strijd tegen belastingontwijking door multinationals 476
18.9 Werken in het buitenland 477
18.10 Pensioenen 478

19 Europese aspecten van de belastingheffing 479
19.1 Interne markt 479
19.2 Fasen van harmonisatie 480
19.2.a Omzetbelasting 481
19.2.b Vennootschapsbelasting 481
19.2.c Mobiliteits- en milieubelastingen 484
19.3 Fiscale aspecten van de algemene rechtsbeginselen van de EU 485
19.3.a Subsidiariteitsbeginsel 485
19.3.b Algemene beginselen van gemeenschapsrecht 485
19.3.c Beginsel van de gemeenschapstrouw 486
19.3.d Non-discriminatiebeginsel 486
19.3.e Rechtvaardigingsgronden voor doorbreking klassieke vrijheden 487
19.4 Internationale strijd tegen belastingontwijking 487

Alfabetisch register 491