Resourcegroepen voor jongeren

Voorwoord 13
Ten geleide 15
Verantwoording 16
Leeswijzer 18

Deel I Achtergrond 21
1 Waarom resourcegroepen voor jongeren? 23
1.1 Opgroeien onder moeilijke omstandigheden 23
1.2 Specifieke kenmerken van de doelgroep 24
1.2.1 Psychische problematiek en het ontwikkelperspectief van jongeren 25
1.2.2 Invloed van het informele steunsysteem 26
1.2.3 Formeel steunsysteem 28
1.3 Hersteldenken ook bij jongeren inzetten 29
1.3.1 Hersteldenken en positieve gezondheid 31
1.4 Theoretisch raamwerk voor herstel bij jongeren 32
1.4.1 Raamwerk van balansdoelen en faciliterende factoren 32
1.4.2 Balansdoelen 33
1.4.3 Ontwikkelingsgericht herstel: bevorderende factoren 35 bij of rond de jongere
1.4.4 Ondersteunende factoren bij ontwikkelingsgericht herstel 37 (zorgsysteem)
1.5 Naar duurzaam resourcewerken in verbondenheid 39
1.5.1 Jongere en diens doelen centraal 41
1.6 Tot slot: de kernwaarden samengevat 42

2 Wat zijn resourcegroepen? 43
2.1 In vogelvlucht 43
2.1.1 Regie bij de jongere 43
2.1.2 Rol regieondersteuner: optimaliseren van interactie 44
2.1.3 Werkwijze 44
2.2 Basiselementen 47
2.2.1 Eigenaarschap en regie liggen bij de jongere 47
2.2.2 Structureel betrekken en activeren van systeem en context 48
2.2.3 Samenwerking tussen en binnen formeel en informeel netwerk 50
2.2.4 Doelen in herstel en ontwikkeling van de jongere centraal 52
2.2.5 Themabijeenkomsten 52
2.3 Kenmerken van de resourcegroepbijeenkomsten 53
2.4 Verbindende schakel 56
2.4.1 Flexible act (fact)-jeugd 57
2.4.2 Intensive Home Treatment Jeugd (iht-j) 59
2.4.3 High & Intensive Care Jeugd (hic-j) 62
2.4.4 Resourcegroepen opgezet vanuit sociale wijkteams 64
2.4.5 Circulaire zorg en Jouw Ingebrachte Mentor (jim) 65
2.5 Resourcegroepen binnen netwerkzorg 67

3 Resourcegroepenmethodiek: achtergrond en ontwikkeling 69
3.1 Oorsprong 69
3.1.1 Van familietherapie naar optimal treatment 70
3.1.2 Ontwikkeling van het ract-model (Zweden) 72
3.2 Resourcegroepen in Nederland 76
3.3 Landelijk onderzoek naar resourcegroepen in Nederland 77
3.3.1 Resultaten kwalitatieve evaluatie 77
3.3.2 Randomized controlled trial naar het effect van resourcegroepen 84
3.3.3 Conclusies 85

Deel II Methodiek 87
4 Inleiding in de werkwijze 89
4.1 Veranderende rollen van de betrokkenen bij de behandeling 92
4.2 Ontwikkelingsgerichte herstelbevordering in een resourcegroep 92
4.2.1 Gezamenlijke besluitvorming 93
4.3 Rol van de regieondersteuner 99
4.3.1 In de relatie met de jongere 99
4.3.2 In de relatie met naasten 100
4.3.3 In de taken (vanuit de methodiek) 101
4.3.4 Switchen tussen rollen 101
4.4 Rol van de jongere in zijn resourcegroep 102
4.4.1 Hulp vragen 103
4.4.2 Belang van openheid 103
4.5 Rol van de ervaringsdeskundige in een resourcegroep 103
4.6 Rol van naasten in een resourcegroep 104
4.7 Benodigde vaardigheden, kennis en competenties voor regieondersteuners 105
4.7.1 Aanvullende vaardigheden 107

5 Voorbereiding (fase 1) 111
5.1 Benaderen en motiveren van de jongere 112
5.2 Uitleg geven 112
5.2.1 Eigenaarschap, (zelf)regie en zelfredzaamheid 113
5.2.2 Betrekken van naasten 119
5.3 Sociogram opstellen 122
5.3.1 Rol van de omgeving en versterking van steunstructuren 124
5.4 Leden nomineren 126
5.5 Systemisch aan de slag: extra analyse 127
5.5.1 Verklarende analyse en het zevenfactorenmodel 128
5.5.2 Verklarende analyse toegepast op het starten van een resourcegroep 130
5.6 Opstellen van een resourcegroepplan 131
5.6.1 Resourcegroepplannen verbinden met andere typen plannen 132
5.6.2 Aard van herstel- of ontwikkelingsdoelen 132
5.6.3 Doelen opstellen 134
5.6.4 Signaleringsplan 140
5.6.5 Bespreken resourcegroepplan 142
5.7 Resourcegroepen (starten) tijdens een crisis of bij verplichte zorg 142
5.7.1 Documenten rond verplichte zorg invullen binnen de resourcegroep 143
5.7.2 Rol van opvoeders en andere naasten 144

6 Verdieping (fase 2) 147
6.1 Genomineerde leden benaderen en vragen om deel te nemen 148
6.2 Verdiepingsgesprekken voeren 150
6.2.1 Structuur van het verdiepingsgesprek 151
6.2.2 Verwachtingen, commitment en deskundigheid 152
6.2.3 Inhoud 154
6.2.4 Verdiepingsgesprek met professionals 155
6.3 Aanvullende vaardigheden in de verdiepingsfase 156
6.3.1 Inschatten van vaardigheden 156
6.3.2 Aandacht voor de omgeving 157

7 Planning (fase 3) 161
7.1 Startbijeenkomst plannen 162
7.2 Bijeenkomst voorbereiden 163
7.2.1 Taakverdeling formele en informele voorzitter 163
7.2.2 Agenda opstellen 163
7.2.3 Rol van de notulist 164
7.3 Communicatiewijze bepalen 165

8 Start (fase 4) 167
8.1 Bespreken van werkwijze, waarden en vertrouwelijkheid 168
8.2 Praktische afspraken maken 168
8.3 Aanwezigheid van de regiebehandelaar 168
8.4 Bespreken en aanvullen van het resourcegroepplan 170
8.5 Werkafspraken maken rond de doelen 171
8.6 Rol van de voorzitter 172
8.6.1 Aandachtspunten 173
8.6.2 Samenvattingsvaardigheden 173

9 Vervolg- en themabijeenkomsten (fase 5) 175
9.1 Doelen en werkafspraken evalueren en aanpassen 176
9.2 Voortgang bespreken en evalueren 176
9.2.1 Jaarlijkse evaluatie 176
9.3 Doorontwikkeling van het resourcegroepplan 178
9.3.1 Tips en handvatten 178
9.4 Themabijeenkomsten (naar behoefte) 179
9.5 Frequentie van de bijeenkomsten bepalen en aanpassen 181
9.6 Regiebehandelaar aanwezig op uitnodiging 182
9.7 Rol van de regieondersteuner 182
9.7.1 Bij hoge expressed emotions 182
9.7.2 Systeemdenken in het hier en nu 183

10 Heroriëntatie (fase 6) 187
10.1 Samenstelling van de groep evalueren en aanpassen 188
10.2 Bespreken van afschaling of overdracht 188
10.2.1 Overwegingen bij (overleg over) afschaling 189
10.3 Vastleggen van afspraken in een resourcegroepplan 191
10.3.1 Terugval voorkomen: Redesigning Relapse 192
10.3.2 Warme overdracht 193

Deel III Praktijk 197
11 Themabijeenkomsten 199
11.1 Werken aan versterking van vaardigheden 200
11.1.1 Aansluiten bij de behoefte van de resourcegroepleden 200
11.2 Themabijeenkomst als oefenterrein 201
11.2.1 Inhoudelijke expertise 201
11.2.2 Organisatie 201
11.3 Themabijeenkomst over herstel van ontwikkeling (standaard) 202
11.3.1 Kennis over het thema 202
11.3.2 Behandeling in de themabijeenkomst 203
11.4 Themabijeenkomst over psycho-educatie (standaard) 205
11.4.1 Behandeling in de themabijeenkomst 205
11.5 Themabijeenkomst over communicatie (standaard) 207
11.5.1 Vaardigheden 207
11.5.2 Behandeling in de themabijeenkomst 209
11.6 Themabijeenkomst over destigmatiseren (standaard) 211
11.6.1 Kennis over het thema 211
11.6.2 Behandeling in de themabijeenkomst 215
11.7 Themabijeenkomst over probleemoplossing (op indicatie) 218
11.7.1 Kennis over het thema 218
11.7.2 Behandeling in de themabijeenkomst 221
11.8 Themabijeenkomst over omgaan met stress (op indicatie) 221
11.8.1 Kennis over het thema 221
11.8.2 Behandeling in de themabijeenkomst 223
11.9 Themabijeenkomst over gezondheid en leefstijl (op indicatie) 223
11.9.1 Kennis over het thema 223
11.9.2 Behandeling in de themabijeenkomst 228
11.10 Themabijeenkomst over risicovol gedrag (op indicatie) 230
11.10.1 Kennis over het thema 230
11.10.2 Behandeling in de themabijeenkomst 232
11.11 Samenvatting van het onderwerp ‘themabijeenkomsten’ 232

12 Juridisch kader voor de zorg aan jongeren 235
12.1 Inleiding 235
12.2 De rechten van het kind als basis voor het wettelijk kader 236
12.3 Vrijwillig kader 237
12.3.1 Jeugdwet 237
12.3.2 De Jeugdwet en resourcegroepen 240
12.3.3 De Wet inzake de Geneeskundige Behandelingsovereenkomst (wgbo) 242
12.3.4 wgbo en resourcegroepen 243
12.4 Verplicht kader 243
12.4.1 Gesloten jeugdhulp 243
12.4.2 JeugdzorgPlus en resourcegroepen 244
12.4.3 Verplichte zorg in de jeugd-ggz en de jeugdverslavingszorg 244
12.4.4 Verplichte zorg bij (licht) verstandelijke beperking 246
12.4.5 Kinderbeschermings- en gezagsmaatregelen 247
12.4.6 Jeugdreclassering 250
12.5 Delen van informatie met en binnen de resourcegroep 250
12.5.1 Informatie delen alleen in overeenstemming met de wet 250
12.5.2 Beroepsgeheim en de uitzonderingen erop 251
12.5.3 Informatie delen in en met de resourcegroep 254
12.6 Tot slot 256

13 Implementatie, scholing en intervisie 257
13.1 Belangrijke algemene aspecten bij implementatie 257
13.2 Implementatietraject resourcegroepen bij Antes 258
13.2.1 Lessen uit ervaringen met implementatie 258
13.2.2 Implementatie in zes stappen 261
13.2.3 Ervaringen met het project resourcegroepen bij Youz Rijnmond 267
13.3 Intervisie: methodisch praktijkvraagstukken bespreken 270
13.3.1 Werkwijze intervisie 271
13.3.2 Intervisiemethodieken 271
13.3.3 Intervisie en reflectie 272
13.3.4 Intervisie rond hoge expressed emotions tijdens de bijeenkomsten 274
13.3.5 Intervisie rondom destigmatiseren 275
13.4 Lessen uit de eerste ervaringen met resourcegroepen 276
13.4.1 Bij cliënten met verslavingsproblematiek 276
13.4.2 In, met of vanuit het sociaal domein 276
13.4.3 Bij cliënten met een licht verstandelijke beperking 278
13.5 Tot slot 278

14 Praktijkvoorbeelden 281
14.1 Resourcegroepen in de praktijk van de (jeugd)verslavingszorg 281
14.1.1 Voorbereidingsfase 282
14.1.2 Verdiepingsfase 284
14.1.3 Planningsfase 286
14.1.4 Startfase 287
14.1.5 Vervolgfase 287
14.1.6 Heroriëntatiefase 288
14.1.7 Tot slot 289
14.2 Resourcegroepen in de praktijk van de jeugd-ggz 290
14.2.1 Het verhaal van Karin 290
14.3 Resourcegroepen in de praktijk van een klinische setting 291
14.3.1 Werken met groeigroepen voor jongeren 291
14.3.2 groen 291
14.3.3 Groeigroepen bij groen 293
14.3.4 Reflectie 296

15 Werkwijzen en initiatieven in de jeugdhulp 297
15.1 Vernieuwende werkwijzen 297
15.1.1 Familie Als Bondgenoot (fab) 298
15.1.2 JongerenNetwerk 298
15.1.3 Jeugdstem (vertrouwenspersonen) 299
15.1.4 Transitieteam Mondriaan 299
15.2 Innovatieve praktijken en initiatieven 299
15.2.1 @ease 299
15.2.2 Garage2020 300
15.2.3 Genderpraatjes 300
15.2.4 Join Us 301
15.2.5 Redesigning Relapse 301
15.2.6 Samen Blokje Omdenken 301
15.2.7 StroomOP 302
15.2.8 Superbrains 302
15.2.9 Transformers Community 302
15.2.10 WachtVerzachter 302

Lijst van gebruikte afkortingen 305
Literatuur 307

Bijlagen 319
Bijlage 1 Ondersteunende methodieken 321
Bijlage 2 Verdiepingsgesprekken 329
Bijlage 3 Evaluatievragenlijsten 336
Bijlage 4 Positieve gezondheid en dimensies van herstel 347
Bijlage 5 Onderwerpen voor psycho-educatie 349
Bijlage 6 Vragenlijst bij de roos van Leary 356
Bijlage 7 Destigmatiseren voor jongeren 360
Bijlage 8 Ontspanningsoefeningen 367
Bijlage 9 BRAVO-criteria voor een gezonde leefstijl 371
Bijlage 10 Intervisiemethodieken 374
Bijlage 11 Nuttige links 377

De redactie 383