Goederen- en zekerhedenrecht

Lijst met afkortingen xxiii

Deel I Algemeen
1 Leeswijzer 3

2 Een eerste overzicht 7
2.1 Vermogensrecht in het algemeen 7
2.1.1 Het vermogensrecht en het vermogen 7
2.1.2 Absolute en relatieve rechten 10
2.1.3 Het begrippenapparaat: goed als genus 12
2.2 Een aantal beginselen en uitgangspunten 13
2.2.1 Het meest omvattende recht 14
2.2.2 Numerus clausus – gesloten systeem 16
2.2.3 Dispositievrijheid 18
2.2.4 Alle goederen zijn uitwinbaar voor de schulden van de rechthebbende 21
2.2.5 Droit de suite, zaaksgevolg, volgrecht 22
2.2.6 Publiciteit, specialiteit, eenheid 23
2.2.7 Nemo plus en Prior tempore 24

3 Goederen en hun rechthebbenden – het juridische raamwerk 27
3.1 Een nadere onderverdeling 27
3.2 Zaken en bestanddelen 30
3.2.1 Zaken 30
3.2.2 Bestanddelen 32
3.2.3 Roerend of onroerend 39
3.3 Onroerende zaken en eigendom ervan 46
3.3.1 Het Nederlandse grondgebied 46
3.3.2 Offshore 48
3.3.3 Netwerken 49
3.3.4 Eenheid door natrekking bij onroerende zaken 50
3.4 Registergoederen 54
3.5 Vruchten 55
3.6 Vermogensrechten 57
3.6.1 Algemeen 57
3.6.2 Vorderingsrechten 61
3.6.3 Toonder- en orderstukken 62
3.6.4 Bedrijfsgerelateerde waarden 65
3.6.5 Digitale goederen 68
3.6.6 Algemeenheid van goederen een goed? 78
3.7 Revindicatie en actio negatoria 79
3.8 Derelictie van goederen 83

4 Bezit en houderschap 87
4.1 Algemeen 87
4.2 Verkrijging en verlies van bezit 90
4.3 Bezit te goeder trouw 92
4.4 Verboden houderschapsinterversie 94

5 Openbaarheid en registers 97
5.1 Registers in nederland 97
5.2 Openbare registers voor registergoederen 100
5.2.1 Functie van een grondboekhouding 100
5.2.2 Het Kadaster en de openbare registers voor registergoederen 103
5.2.3 Het registersysteem: een negatief stelsel en een onvolledige kaartenbak 105
5.2.4 Inschrijfbare feiten 108
5.2.5 Rechtsgevolgen van inschrijfbaarheid en inschrijving 111
5.2.6 Bescherming tegen onjuistheden 116

6 Goederen en rechthebbenden – een breder perspectief 119
6.1 Heilig en onschendbaar 119
6.1.1 Product van de Verlichting 119
6.1.2 Goederen en markteconomie 124
6.2 Begrenzing 126
6.2.1 Begrenzing tussen burgers onderling 127
6.2.2 Gemeenschapsbelang en sociale plicht 129
6.2.3 Indirecte begrenzing door herverdeling van welvaart 134
6.3 Minder toebehoren door meer verdienstelijking? 135

Deel II Verkrijging, vervreemding en bezwaring
7 Verkrijging in het algemeen 141
7.1 Originaire en derivatieve verkrijging 141
7.2 Verkrijging onder algemene en bijzondere titel 144
7.3 Vermenging, zaaksvorming, bestanddeelvorming en natrekking 149
7.3.1 Vermenging 149
7.3.2 Oneigenlijke vermenging 154
7.3.3 Zaaksvorming 158
7.4 Verkrijging van afhankelijke rechten 160

8 Vervreemding: de overdracht van goederen 163
8.1 Algemeen 163
8.2 Overdraagbaarheid 164
8.2.1 Eigendom 164
8.2.2 Beperkte rechten 167
8.2.3 Vorderingsrechten 169
8.3 Vervreemden en bezwaren – drie kernvereisten 169
8.4 Titelvereiste en het causale stelsel 170
8.4.1 Algemeen 170
8.4.2 Titelgebreken en hun gevolgen 172
8.5 Beschikkingsbevoegdheid 177
8.5.1 Algemeen 177
8.5.2 Wanneer? 178
8.5.3 Wie wel en wie niet? 179

9 Levering 181
9.1 Algemeen 181
9.2 Levering van registergoederen 184
9.3 Levering van roerende zaken 188
9.3.1 Zaken die niet in de macht van de vervreemder zijn 188
9.3.2 Bezitsverschaffing 188
9.3.3 Houders kunnen niet c.p. leveren 189
9.3.4 Relativering van de levering c.p. 190
9.3.5 Levering bij eigendomsvoorbehoud 194
9.4 Levering van waardepapier 195
9.5 Levering van vermogensrechten 196

10 Overdrachtsgebreken en bescherming daartegen 197
10.1 Algemeen 197
10.2 Art. 3:86 BW 199
10.2.1 Vereisten 199
10.2.2 Drie situaties 202
10.3 Art. 3:88 BW 209
10.4 Andere grondslagen voor bescherming? 212

11 Bijzonderheden bij overdracht 215
11.1 Samenstel, samenhang en samengestelde titels 215
11.2 Voorwaardelijke overdracht 218
11.2.1 Algemeen 218
11.2.2 De voorwaarde moet geldig zijn 219
11.2.3 De voorwaarde en levering moeten elkaar dekken 221
11.2.4 Aard van de verkrijging 222
11.3 Levering bij voorbaat 224
11.3.1 Algemeen 224
11.3.2 Wat zijn toekomstige goederen en hoe levert men ze? 227
11.3.3 Wat is het rechtsgevolg? 229

12 Overdracht van vorderings rechten (cessie) 235
12.1 Algemeen 235
12.2 Is het vorderingsrecht overdraagbaar? 237
12.2.1 Overdraagbaar tenzij 237
12.2.2 Het onoverdraagbaarheidsbeding 239
12.2.3 Toetsing en terzijdestelling van onoverdraagbaarheidsbedingen? 241
12.2.4 Bescherming tegen onoverdraagbaarheid? 242
12.2.5 Wetsvoorstel 35482 en alternatieven 243
12.3 Levering 246
12.3.1 Algemeen 246
12.3.2 Medegedeelde cessie 247
12.3.3 Stille cessie 249
12.4 Bescherming van de cessionaris? 253
12.5 Gevolgen van de overgang van het vorderingsrecht 255
12.5.1 Algemeen 255
12.5.2 Cessie, verweermiddelen en nevenrechten 256
12.5.3 Verrekening 260
12.5.4 Ongeldige cessie en de positie van de debiteur 261
12.6 Cessie bij voorbaat van toekomstige vorderingsrechten 262
12.6.1 Bestaand of toekomstig? 262
12.6.2 Levering bij voorbaat en rechtsgevolgen daarvan 268
12.7 Levering van vorderingsrechten aan toonder en aan order 269

13 Verkrijging door verjaring 273
13.1 Algemeen 273
13.2 Verjaring en verkrijging van eigendom van onroerende zaken 276
13.2.1 Algemeen 276
13.2.2 Landjepik en de vergeten levering 278
13.2.3 Voltooiing van de verjaring 285
13.3 Beperkte rechten en verjaring bij een onroerende zaak 285

14 Bezwaring: beperkte rechten in het algemeen 287
14.1 Inleiding 287
14.2 Het afgeleide recht 288
14.3 Numerus clausus en droit de suite 291
14.4 Vestiging: titel, levering en beschikkingsbevoegdheid 292
14.5 Het voorbehouden beperkte recht 294
14.6 Overdragen en bezwaren van het beperkte recht 296
14.7 Tenietgaan 297
14.7.1 Vijf gevallen 297
14.7.2 Overige wijzen van tenietgaan 300
14.8 Stapelen van beperkte rechten 300
14.9 Beperkt recht en titel 6.5 BW 302

15 Beperkte genotsrechten 305
15.1 Vruchtgebruik 305
15.1.1 Algemeen 305
15.1.2 Het recht van vruchtgebruik als goed 308
15.1.3 Beschikken over, verteren en vervangen van het goed in vruchtgebruik 309
15.1.4 Bevoegdheden en verplichtingen van de vruchtgebruiker 311
15.1.5 Duur en einde 311
15.1.6 Vruchtgebruik van vorderingsrechten 313
15.2 Erfpacht 314
15.2.1 Algemeen 314
15.2.2 Toetsing van erfpachtvoorwaarden en handelspraktijken 317
15.2.3 Ondererfpacht 320
15.3 Opstalrecht 321
15.4 Erfdienstbaarheid 323
15.5 Vergeten zakelijke rechten 327
15.5.1 Algemeen 327
15.5.2 Het recht van dertiende penning 329
15.5.3 Beklemming, grondrenten en tienden 330

Deel III Tussen verbintenissenrecht en goederenrecht
16 Over de brug 337
16.1 Inleiding 337
16.2 Verbintenissen uit de wet en goederenrecht 340
16.2.1 Onrechtmatige daad 340
16.2.2 Onverschuldigde betaling 347
16.2.3 Ongerechtvaardigde verrijking 353
16.3 Het wegneemrecht (ius tollendi) 354

17 Tussen contract en goederenrechtelijke positie 359
17.1 Botsende aanspraken tot levering van hetzelfde goed 359
17.2 Uitleg van de titel en de leveringshandeling 361
17.3 Kwalitatieve rechten 368
17.4 Kwalitatieve plichten en kettingbedingen 372
17.4.1 Blaauboer/Berlips: contracten gelden alleen tussen partijen 372
17.4.2 Art. 6:252 BW 377
17.5 Verhuurdersverplichtingen als kwalitatieve verbintenis 382
17.5.1 Achtergrond 382
17.5.2 Contractsovergang 382
17.5.3 Welke goederen en in welke gevallen? 383
17.5.4 Executie en uitoefening zekerheidsrechten 386
17.5.5 Afhankelijke beperkte rechten en huur 387
17.5.6 Verhuurder is niet rechthebbende 389
17.6 Kettingbedingen 393
17.7 Vormerkung (voorinschrijving) 395
17.8 Optierechten en de uitoefening ervan 396

18 Tussenpersonen in het goederenrecht 399
18.1 Verkrijging en overdracht door middel van een tussenpersoon 399
18.1.1 Inleiding 399
18.1.2 Vervreemding en bezwaring door middel van een tussenpersoon 400
18.1.3 Verkrijging door middel van een tussenpersoon 406
18.1.4 Privatieve lastgeving 409
18.2 Cessie ter incasso 416

19 Geld, geldschulden en betaling 421
19.1 Een proces van ontstoffelijking 421
19.2 Vormen van geld 426
19.3 Betaling in het privaatrecht 430
19.3.1 Betaling, girale betaling 430
19.3.2 Automatische incasso 434
19.3.3 Betaling door een derde 436

Deel IV Krediet en zekerheid
20 Kredietovereenkomsten 441
20.1 Krediet en financiering 441
20.2 Kredietovereenkomst, geldlening en goederenkrediet 444
20.2.1 Kredietovereenkomst en geldlening 444
20.2.2 Goederenkrediet 447
20.3 Consumentenkrediet en pandbelening 457
20.3.1 Consumentenkrediet 457
20.3.2 Pandbelening 462
20.4 Financial lease 468

21 Zekerheid voor krediet – algemeen 471
21.1 Economische functie vs. juridische constructie 471
21.2 Pand en hypotheek – algemeen 472
21.3 Waarop het zekerheidsrecht wordt gevestigd 474
21.4 Waarvoor het zekerheidsrecht wordt gevestigd 475
21.5 Uitleg van de vestigingshandeling 480
21.6 Beperkt, afhankelijk Én nevenrecht 481
21.7 Door wie wordt het gevestigd? 483
21.8 Ondeelbaarheid 486
21.9 Publiciteit van zekerheid 488
21.10 Substitutie 489
21.11 Opgelegde bevoegdheidsbeperkingen 489
21.12 Executie 490
21.13 Verbod van toe-eigening 493
21.14 Rangwisseling 494

22 Hypotheekrecht 497
22.1 Algemeen 497
22.2 De hypotheekhouder grijpt in 499
22.2.1 Beheersbevoegdheid en machtsovername 499
22.2.2 Parate executie 501
22.3 Het huurbeding 503
22.3.1 Algemeen 504
22.3.2 Regels voor specifieke huurovereenkomsten 506
22.3.3 Verbod van beschikking over huurpenningen 508

23 Pandrecht 509
23.1 Historische schets 509
23.2 Vuistpand op roerende zaken 513
23.2.1 Inleiding 513
23.2.2 Vestiging 513
23.2.3 Bevoegdheden en verantwoordelijkheden 515
23.2.4 Tenietgaan 515
23.2.5 Uitoefening van het pandrecht; executie 516
23.3 Stil pandrecht op roerende zaken 520
23.3.1 Inleiding 520
23.3.2 Vestiging 520
23.3.3 Verpanding bij voorbaat van toekomstige zaken 522
23.3.4 Vervreemding en de vervreemdingsclausule 523
23.3.5 Omzetting in vuistpand; executie 524
23.4 Pandrecht op vorderingsrechten 525
23.4.1 Algemeen 525
23.4.2 Stille verpanding in bulk 528
23.4.3 Verpanding bij voorbaat van toekomstige vorderingsrechten 534
23.4.4 Bevoegdhedenverdeling 535
23.4.5 Inning en afwikkeling 538
23.4.6 Inning in faillissement pandgever 540
23.5 Het gebruik van volmacht in verband met verpanding 544
23.6 De financiëlezekerheidsovereenkomst 548
23.6.1 Wat is een fzo? 548
23.6.2 Reikwijdte 549
23.6.3 Totstandkoming 550
23.6.4 Rechtsgevolgen 551

24 Eigendomsvoorbehoud, recht van reclame en eigendom als zekerheid 555
24.1 Algemeen 555
24.2 Eigendomsvoorbehoud als contractbeding 558
24.3 De aard van het voorwaardelijke eigendomsrecht 560
24.4 Einde van het voorbehoud 563
24.5 Nadere overeenkomst 566
24.6 Verlenging 567
24.7 Recht van reclame 568
24.8 Eigendom als zekerheid 570

25 Persoonlijke zekerheden en derden zekerheden 577
25.1 Inleiding 577
25.2 Hoofdelijkheid als persoonlijke zekerheid 580
25.2.1 Wettelijk kader 580
25.2.2 Afhankelijke of zelfstandige verbintenissen 584
25.2.3 Hoofdelijkheid gecombineerd met goederenrechtelijke zekerheid 586
25.2.4 De interne rechtsverhouding (regres en draagplicht) 586
25.2.5 Hoofdelijkheid en faillissement 590
25.3 Derdenpand en derdenhypotheek 592
25.4 Borgtocht 595
25.5 Garantie 600

Deel V Verhaal, uitwinning en rangorde
26 Verhaal en vereffening 607
26.1 Uitwinbaarheid, verhaalsbevoegdheid en vereffening 607
26.2 Executoriale titel en verhaalsbeslag 612

27 Rangorde 615
27.1 Algemeen 615
27.2 Voorrechten 618
27.2.1 Inleiding 618
27.2.2 Bijzondere voorrechten 620
27.2.3 Algemene voorrechten 623
27.3 De ‘andere in de wet aangegeven gronden’ 624
27.4 Achtergestelde vorderingen 629
27.5 Waarom krijgen bepaalde schuldeisers voorrang? 630

28 Hoofdlijnen verhaalsbeslag 633
28.1 Wat is verhaalsbeslag? 633
28.2 Goederen vatbaar voor verhaalsbeslag 635
28.2.1 Op welke goederen? 635
28.2.2 Wat valt onder het beslag? 637
28.2.3 Immuun voor beslag 638
28.2.4 Keuzevrijheid en proportionaliteit 640
28.3 Rechtskarakter en rechtsgevolgen van het beslag 641
28.3.1 Beslag is een harpoen, geen sleepnet 641
28.3.2 Verhaalsbeslag creëert geen verhaalsrecht 643
28.3.3 Blokkerende werking 645
28.3.4 Executieverkoop en overdracht 647
28.4 Complicaties 648

29 Bijzonderheden verhaalsbeslag 651
29.1 Beslag op onroerende zaken 651
29.1.1 Algemeen 651
29.1.2 Blokkerende werking 653
29.1.3 Beslag versus leveringsakte 654
29.1.4 Complicaties met ‘Vormerkung’ 656
29.2 Derdenbeslag 658
29.2.1 Algemeen 658
29.2.2 Beslag op niet-benutte kredietruimte? 661
29.2.3 Blokkerende werking 663
29.2.4 In de schoenen van de beslagdebiteur 664
29.2.5 Verweermiddelen en de positie van de beslaglegger 665
29.2.6 Complicaties 669
29.3 Beslag op toekomstige vorderingen 670
29.3.1 Algemeen 670
29.3.2 Prioriteitsregel 672
29.3.3 Cessie van toekomstige huurvorderingen en verkoop van het verhuurde 673

30 Faillissement en verhaal 677
30.1 Algemeen 677
30.2 Faillietverklaring 678
30.3 Concursus, paritas, separatisme 678
30.4 Ontkoppeling gefailleerde en zijn vermogen 681
30.5 Fixatie en beschikkingsonbevoegdheid 682
30.5.1 Algemeen 682
30.5.2 De boedel en zijn reconstructie 683
30.5.3 Beschikkingsonbevoegdheid 684
30.5.4 Bescherming van goede trouw? 688
30.6 Gelegde beslagen vervallen 690
30.6.1 Algemeen 690
30.6.2 Complicaties 692
30.7 Soorten vorderingen en schulden 696
30.7.1 Prefaillissementsschuld 697
30.7.2 Postfaillissementsschuld 698
30.8 Verificatie, rangschikking en uitdeling 701
30.8.1 Algemeen 701
30.8.2 Separatisten in het faillissement 702
30.8.3 Rangorde 704
30.8.4 Retentierecht en faillissement 705
30.9 Faillissement en betalingstransacties 706
30.9.1 Algemeen 706
30.9.2 Betalingen aan de gefailleerde 707
30.9.3 Betaling door de gefailleerde 710

31 De positie van de fiscus bij verhaal 715
31.1 Algemeen 715
31.2 Een korte geschiedenis 716
31.3 Fiscaal voorrecht 720
31.4 Bodemzaak 721
31.5 Bodemvoorrecht 722
31.6 Bodemrecht 723
31.7 Het kat-en-muisspel 726

32 Benadeling in verhaalsmogelijkheden 731
32.1 Inleiding 731
32.2 Actio pauliana in het bw 733
32.2.1 Algemeen 733
32.2.2 Onverplichte rechtshandeling 733
32.2.3 Wetenschap van benadeling 734
32.2.4 Benadeling in verhaalsmogelijkheden 735
32.2.5 Wijze van vernietiging; rechtsgevolgen 736
32.2.6 Verhouding pauliana en onrechtmatige daad 737
32.3 Faillissementspauliana 738
32.3.1 Algemeen 738
32.3.2 Rechtsgevolgen 740
32.3.3 Verhouding tot onrechtmatige daad 741
32.4 Betaling van opeisbare schulden 744

Deel VI Goederenrecht voor gevorderden
33 Substitutie (zaaksvervanging) 751
33.1 Wat is het en waar komt het voor? 751
33.2 Aard van de verkrijging 752

34 Gemeenschap 755
34.1 Algemeen 755
34.2 Enkelvoudige gemeenschap 759
34.2.1 Algemeen 759
34.2.2 Genot, gebruik en beheer 761
34.2.3 Beschikken over het gemeenschappelijke goed en de aandelen daarin 763
34.2.4 Beschikken over het aandeel 764
34.2.5 Uitwinning van het gemeenschappelijke goed en de aandelen 767
34.2.6 Verdeling 770
34.2.7 Aantasting van de verdeling 774
34.3 Meervoudige gemeenschap 775
34.3.1 Afgescheiden vermogen 776
34.3.2 Voorbeeld: de personenvennootschap 778
34.3.3 De afwikkelingsgemeenschap 783
34.3.4 Voorbeeld: de nalatenschap 785

35 Appartementsrechten 791
35.1 Algemeen 791
35.2 Aard van het appartementsrecht 794
35.3 De VvE 795
35.4 Gebruik in deeltijd (timeshare) 798

36 Afgescheiden vermogen en fiduciaire verhoudingen 801
36.1 Afgescheiden vermogen 801
36.2 Enkele verschijningsvormen op het grensvlak 803
36.2.1 De effectengiro 803
36.2.2 Kwaliteitsrekening 805
36.2.3 Escrow (depot) 812
36.3 Fiduciaire verhoudingen 813
36.3.1 Fiduciair toebehoren 813
36.3.2 Juridische eigendom tegenover economische eigendom 817
36.3.3 Trust 821

37 Behoeften, uitdagingen en perspectieven 839
37.1 Van algemeen naar concreet in het zakenrecht 839
37.2 Herziening van de verdeling? 841
37.3 Macht, onmacht en tegenmacht 849
37.4 Opruimen en opnieuw beginnen 853

Bibliografie 863
Rechtspraakregister 935
Trefwoordenregister 953