Van aanvallen! naar verdedigen?

1 Inleiding 13
Hans Vollaard, Jan van der Harst en Gerrit Voerman
1.1 Van aanvallen naar verdedigen 13
1.2 Doelen van deze bundel 15
1.3 De Nederlandse opstelling voor 1970 17
1.4 De organisatie en ontwikkeling van de Europese instellingen na 1970 21
1.5 De Nederlandse spelers 25

2 Succes creëert nieuwe verhoudingen: het Nederlandse regeringsbeleid en de Europese integratie 29
Anjo G. Harryvan en Jan van der Harst
2.1 Inleiding 29
2.2 Nederland in de Europese Gemeenschap, 1950-1990 30
2.3 Nederland in de Europese Unie. Wat veranderde en wat bleef, 1990-2015 43
2.4 Tot besluit 90

3 De Europese opstelling van Nederlandse politieke partijen 99
Hans Vollaard en Gerrit Voerman
3.1 Inleiding 99
3.2 Definities: euroscepsis, europragmatisme en eurofilie 100
3.3 Christen-Democratisch Appèl (CDA) en zijn voorlopers 102
3.4 Staatkundig-Gereformeerde Partij (SGP) 114
3.5 De ChristenUnie (CU) en haar voorlopers 118
3.6 Partij van de Arbeid (PvdA) 128
3.7 GroenLinks (GL) en zijn voorlopers 138
3.8 Socialistische Partij (SP) 148
3.9 Volkspartij voor Vrijheid en Democratie (VVD) 152
3.10 Democraten 66 (D66) 161
3.11 Lijst Pim Fortuyn (LPF) 167
3.12 Partij voor de Vrijheid (PVV) 169
3.13 50Plus 172
3.14 Partij voor de Dieren (PvdD) 173
3.15 Conclusie 174

4 Het Europees functioneren van het Nederlandse parlement 183
Mendeltje van Keulen en Hans Vollaard
4.1 ‘De Kamer is zwak’ 183
4.2 Functies van een parlement: wetgeving, controle en representatie 184
4.3 De eerste fase van Europese integratie (1945-1957): parlementaire betrokkenheid opgeëist 187
4.4 De opbouw van de Europese Gemeenschappen (1958-1984): verflauwende betrokkenheid 193
4.5 De groeiende impact van Europese integratie (1985-2001): heroplevende parlementaire betrokkenheid 198
4.6 De politisering van Europese integratie (2002-heden): verdiepte betrokkenheid 207
4.7 Conclusie: nationale parlementen en Europese democratie 218

5 Over de Europese attitude van de Nederlandse rechter 223
Herman van Harten
5.1 Inleiding 223
5.2 Rechterlijke samenwerking via de prejudiciële procedure 229
5.3 Iets over de verdere receptie van EU-recht in Nederland 234
5.4 Nous devons cultiver notre jardin: het kweken en onderhouden van de Europese rechterlijke attitude 237
5.5 Tot slot: op zoek naar de betekenis van Nederlandse rechtspraak in de EU 241

6 De Europese opstelling van ambtenaren 249
Adriaan Schout en Hans Vollaard
6.1 Inleiding 249
6.2 Hoe de ambtelijke betrokkenheid bij Europese integratie vorm heeft gekregen 256
6.2.1 Tijdens de opbouw van Europese integratie: 1945-1985 256
6.2.2 De uitbouwfase van Europese integratie: 1985-heden 264
6.3 Factoren die aan de Europese opstelling van ambtenaren ten grondslag kunnen liggen 277
6.4 Slot 286

7 De Nederlandse media over Europa 289
Rosa van Santen en Rens Vliegenthart
7.1 Inleiding 289
7.2 Berichtgeving tot begin jaren negentig 291
7.3 Berichtgeving vanaf de jaren negentig 293
7.4 Aandacht voor de EU 303
7.5 Framing en de effecten van berichtgeving 307
7.6 Conclusie en discussie 312

8 Hoe de Nederlandse keuken te klein werd: belangenbehartiging in Europa 317
Yara van ’t Groenewout, Anjo G. Harryvan en Jan van der Harst
8.1 Inleiding 317
8.2 Aanloop (tot 1986): idealisme en teleurstellingen 321
8.3 1986-2015: intensivering van de Europese lobby 332
8.4 Conclusie: het Nederlandse maatschappelijk middenveld in de Europese keuken 351

9 Europinie: Nederlandse burgers en houdingen ten aanzien van Europa 355
Joop van Holsteyn en Josje den Ridder
9.1 Inleiding 355
9.2 De vroege jaren: de naoorlogse periode tot 1970 358
9.3 De publieke opinie vanaf 1970 366
9.4 Opvattingen over Europa en politieke voorkeur 372
9.5 Slotopmerkingen 380

10 Nederlanders in Europese instellingen: grotere voorstanders van Europese integratie dan het thuisfront? 385
Caspar F. van den Berg en Hans Vollaard
10.1 Inleiding 385
10.2 De Europese instellingen waarin Nederlanders actief zijn 387
10.3 Waarom Nederlanders in Europese instellingen meer voor Europese integratie zouden zijn 391
10.4 De Europese opstelling van Nederlanders in Europese instellingen en hun nationale tegenhangers 394
10.4.1 Europarlementariërs vergeleken met Tweede Kamerleden 394
10.4.2 De houding van Commissie-ambtenaren ten aanzien van Europese integratie 404
10.4.3 Eurocommissarissen 414
10.5 Conclusie 419

11 Conclusie 423
Jan van der Harst, Gerrit Voerman en Hans Vollaard

Chronologisch overzicht van Europese integratie 439
Zakenregister 443
Personenregister 449
Over de auteurs 453