Economie van misdaad en straf

Voorwoord 13
Bij de tweede druk 17

1 Economie van misdaad en straf in vogelvlucht 19
1.1 Maatschappelijke rationaliteit 19
1.2 Individuele rationaliteit 23
1.3 Strategische interactie 26
1.4 Reikwijdte van het strafrecht 30
1.5 Samenvatting en verdere opbouw van het boek 33

2 Criminaliteit in Nederland 35
2.1 Inleiding 35
2.2 Het begrip strafbaar feit 36
2.3 Geregistreerde criminaliteit 37
2.4 Feitelijk gepleegde criminaliteit 41
2.5 Gepleegde versus geregistreerde criminaliteit 45
Box 2.1 Over de meting van de feitelijk gepleegde criminaliteit 50
2.6 Samenvatting 53

3 Schade van crimineel gedrag 55
3.1 Inleiding 55
3.2 Vormen van schade 56
3.3 Meten van schade 60
3.3.1 Algemeen 60
3.3.2 Meten van materiële schade 61
3.3.3 Meten van immateriële schade 62
3.3.4 Concrete methoden 63
3.4 Bevindingen 66
3.4.1 Internationale cijfers 66
3.4.2 Cijfers voor Nederland 69
Box 3.1 Bottom-up- versus top-downbenadering 72
3.5 Samenvatting 74


4 Strafrisico in cijfers 77
4.1 Inleiding 77
4.2 Strafrechtelijke keten 78
Box 4.1 Systematiek in de straftoemeting 82
4.3 Strafrisico in Nederland anno 2015 83
4.3.1 Pakkans, strafmaat, strafrisico 83
4.3.2 Ruilvoet voor de vergelijking van strafsoorten 87
4.4 Differentiatie van het strafrisico naar type delict 88
4.5 Ontwikkeling van het strafrisico 1950-2015 89
Box 4.2 Over de gevangenispopulatie 93
4.6 Kosten van de strafrechtelijke handhaving 94
4.7 Samenvatting 96
Box 4.3 De gevangenispopulatie in internationaal perspectief 97

5 Crimineel gedrag 99
5.1 Inleiding 99
5.2 Een eenvoudig model van crimineel gedrag 100
5.2.1 Persoonlijk gewin 100
5.2.2 Strafrisico 102
5.2.3 Crimineel gedrag 105
5.2.4 Uitwisselbaarheid van pakkans en strafmaat 107
Box 5.1 Risicohouding 109
5.3 Normen en waarden 113
5.3.1 Interne werking van normen 113
5.3.2 Externe werking van normen 114
5.3.3 Crimineel gedrag 115
5.3.4 Veranderingen in crimineel gedrag 117
5.3.5 Dynamiek van normverval 117
5.3.6 Asymmetrie tussen normverval en normherstel 121
5.3.7 Majoriteits- en minoriteitsregels 123
5.4 Samenvatting 124

6 Regressie in hoofdlijnen 127
6.1 Inleiding 127
6.2 Experimenteel en quasi-experimenteel onderzoek 129
6.3 Lineaire regressie 130
6.3.1 Enkelvoudige regressie 130
6.3.2 Multipele regressie 131
6.3.3 Lineariteit 132
6.3.4 Kwantitatieve en categorische variabelen 133
6.4 De methode van de gewone kleinste kwadraten (OLS) 134
6.4.1 Enkelvoudige regressie 134
6.4.2 Multipele regressie 137
6.5 Veronderstellingen over de storingsterm, statistische toetsen 137
6.6 Enkele veelvoorkomende statistische problemen 141
6.6.1 Simultaniteit 141

6.6.2 Multicollineariteit 143
6.6.3 Omitted variables 144
6.6.4 Heteroskedasticiteit en autocorrelatie 145
6.7 Lineaire regressie met SPSS 147
6.8 Gebruik van de regressieresultaten 151
6.8.1 Over de coëfficiënten 151
6.8.2 Over het relatieve belang van variabelen 151
6.8.3 Over verklaren en voorspellen 153
6.9 Samenvatting 154

7 Empirisch onderzoek naar crimineel gedrag 157
7.1 Inleiding 157
7.2 Opmerkingen vooraf 158
7.2.1 Over de vraagstelling 158
Box 7.1 De drie effecten van gevangenisstraf in één model 160
7.2.2 Over de data 163
7.2.3 Over de methode 167
7.3 Empirische bevindingen van internationaal onderzoek 170
7.3.1 Algemeen: macro 170
7.3.2 Algemeen: micro 174
7.3.3 Effectiviteit van gevangenisstraf 177
Box 7.2 Effectiviteit van de doodstraf 185
7.3.4 Effectiviteit van politieoptreden 187
7.3.5 Opportunity costs: werkloosheid en loonvoet 189
7.4 Empirische bevindingen voor Nederland 191
7.4.1 Algemeen 191
7.4.2 Effectiviteit van gevangenisstraf 193
7.4.3 Effectiviteit van politieoptreden 198
7.4.4 Opportunity costs: werkloosheid en loonvoet 199
7.5 Samenvatting 200

8 Theorie van de optimale criminaliteitsbestrijding 203
8.1 Inleiding 203
8.2 Maatschappelijke welvaart 204
8.3 Optimale criminaliteitsbestrijding volgens Becker 208
8.3.1 Criminaliteit en maatschappelijke welvaart 208
8.3.2 Naar een optimale aanpak van de criminaliteit 209
8.4 Optimale criminaliteitsbestrijding onder realistischer veronderstellingen 215
8.4.1 Irrationele daders 215
8.4.2 Onvolledige informatie 217
8.4.3 Fouten in opsporing en veroordeling 217
8.4.4 Het persoonlijke gewin van de dader 219
8.4.5 Risicohouding 219
8.4.6 Indirecte kosten van strafrechtelijke sancties 220
8.4.7 Insluiting en specifieke preventie 221
8.4.8 Recidive 221
8.4.9 Rechtvaardigheid 222
8.5 Samenvatting 224

9 Toepassingen van speltheorie 227
9.1 Inleiding 227
9.2 Elementaire speltheorie: het Prisoners’ Dilemma Game 228
9.3 Particuliere preventie 231
Box 9.1 Berekening van het evenwicht in gemengde strategieën 235
9.4 Beleidsvrijheid in de keten 237
9.5 Over geloofwaardigheid en reputatie 240
9.6 Samenvatting 244

10 Maatschappelijke kosten-batenanalyse 245
10.1 Inleiding 245
10.2 Maatschappelijke kosten-batenanalyse (MKBA) in het algemeen 246
10.3 Aandachtspunten voor toepassing van MKBA bij het
criminaliteitsbeleid 249
10.3.1 Afbakenen analyse 249
10.3.2 Kosten van het uitvoeren van de interventie 251
10.3.3 Effecten van de interventie 252
10.3.4 Baten van de interventie 255
10.3.5 Nettoresultaat 257
10.3.6 Verdeling van baten en kosten 259
10.3.7 Gevoeligheidsanalyse 260
10.4 Kosten-effectiviteitanalyse (KEA) 260
10.5 Samenvatting 261

11 Concrete toepassingen van maatschappelijke kostenbatenanalyse 263
11.1 Inleiding 263
11.2 Resultaten van MKBA-toepassingen elders 263
11.2.1 Gevangenisstraf 264
11.2.2 Inzet van politiemiddelen 271
11.2.3 Preventie en resocialisatie 271
11.2.4 Repressie versus preventie/resocialisatie 276
Box 11.1 Risicotaxatie 277
11.2.5 Conclusie 279
11.3 Nederlandse MKBA-toepassingen 280
11.3.1 Strafrechtelijke handhaving: pakkans en strafmaat 281
11.3.2 Strafrechtelijke handhaving: selectieve detentie van veelplegers 283
11.3.3 Preventie: gelegenheidsbeperking 290
11.3.4 Resocialisatie 291
11.3.5 Conclusie 293
11.4 Samenvatting 293


12 Het ketenmodel van justitie 295
12.1 Inleiding 295
12.2 Prognosemodel Justitiële Ketens (PMJ) 296
12.2.1 Korte geschiedenis 296
12.2.2 Algemene kenmerken 297
12.2.3 Modellering van de strafrechtelijke keten 299
12.3 Begrotingsramingen 305
12.3.1 Inleiding 305
12.3.2 Aanpak van de begrotingsvoorbereiding 306
12.3.3 De beleidsneutrale raming 2015-2021 als voorbeeld 307
12.3.4 Vergelijking van raming en realisatie 308
12.3.5 Conclusie 310
12.4 Samenvatting 310

13 Criteria voor strafbaarstelling 313
13.1 Inleiding 313
13.2 Wanneer strafrecht? 314
13.2.1 Sociaal onwenselijk gedrag 315
13.2.2 Ontoerekeningsvatbaarheid 316
13.2.3 ‘Echte’ schade 316
13.2.4 Strijdigheid met morele opvattingen 323
13.2.5 Conclusies 324
13.3 Legalisering van drugs? 326
13.4 Samenvatting 333

14 Afronding 335
14.1 Inleiding 335
14.2 Strafbaarstelling van activiteiten 336
14.3 Politieke en justitiële besluitvorming 337
14.4 Crimineel gedrag 339
14.5 Criminaliteitsbestrijding 341
14.6 Tot slot 344

Literatuur 347
Trefwoordenregister 359
Namenregister 365