1 DE DENKWIJZE VAN EEN ACT-THERAPEUT 19
1.1 Doen wat werkt 20
1.2 Acceptatie, defusie, mindfulness en het zelf (Acceptance) 23
1.3 Waarden en toegewijd handelen (Commitment) 24
1.4 Het hexaflex als geheel: psychologische flexibiliteit 24
1.5 ACT en wetenschap: analyse op procesniveau 25
1.6 Visie en focus 26
1.7 Mijn persoonlijke ervaring met pijn: de zekerheid van onzekerheid 28
1.8 De praktische implicaties van pijn en lijden 29
1.9 Het recht op pijn 31
1.10 De terechte opstand tegen het lijden 32
1.11 Het enige echte doel van een ACT-therapeut: wat de cliënt wil 34
1.12 Effectieve therapie is vaak in de basis (ook) onaangenaam, omdat verandering centraal staat 35
1.13 Verschillende werkvormen: didactisch of procesgericht 36
1.14 ACT als proces: achter de cliënt aan lopen (mét een duidelijke agenda), in plaats van voor de cliënt uit 37
1.15 Het verschil tussen empirisch observeren en verbale assumpties 37
1.16 De ultieme bereidheidsoefening voor therapeuten: starten vanuit en zitten in onwetendheid 39
1.17 Samenvatting 39
2 DE THERAPIE 45
2.1 De therapeutische relatie 45
2.2 Het feest van (h)erkenning 46
2.3 Vraag om een mandaat 47
2.4 Je bent gelijk, maar niet hetzelfde 49
2.5 Grondhouding 50
2.6 Psychologische flexibiliteit 51
2.7 Als angst niet langer een voorwaarde is 52
2.8 Het leven is de leraar 54
2.9 Vaardigheden voor het leven 55
2.10 Het belang van het maken van (t)huiswerk 56
2.11 De cliënt laten ervaren 57
2.12 Het systeem om de cliënt heen 60
2.13 Invulling van het programma 61
2.14 Specifieke klachten 62
2.15 Specifieke settings 64
2.16 Professionele labels en contextuele belemmeringen 66
2.17 Samenvatting 67
3 RELATIONAL FRAME THEORY (RFT) 71
3.1 De definitie van gedrag 71
3.2 Direct en afgeleid leren 73
3.3 Klassiek, operant en verbaal gedrag: het samenspel van context en taal 74
3.4 Oplossingsgerichte versus copinggerichte focus 77
3.5 Transformatie van stimulusfuncties 78
3.6 Het belang van RFT in de praktijk 85
3.7 Het aanwenden van taal op basis van RFT 85
3.8 De kracht van omgevingsfactoren 96
3.9 Klachtgerichte versus copinggerichte focus: de oplossing is dat er geen oplossing is 97
3.10 Samenvatting 99
4 GEDRAGSANALYSE 103
4.1 Waarom eten wij geen noten? 104
4.2 Ieder nadeel heb z’n voordeel 104
4.3 Ieder voordeel heb z’n nadeel 105
4.4 De vuistregel 106
4.5 Maar, dus, en: waarom eet je nu geen noten? 109
4.6 Alles heeft een gevolg 109
4.7 Het model van coping en context 111
4.8 Verander wat je kunt veranderen, accepteer wat je niet kunt veranderen 118
4.9 De vrolijke illusie van onafhankelijkheid 119
4.10 De kleur van de context daadwerkelijk voelen 121
4.11 Samenvatting 122
5 PROCESSEN BINNEN ACT 125
5.1 Het proces per zuil 125
5.2 Creatieve hulpeloosheid 125
5.3 Acceptatie en bereidheid 126
5.4 Defusie 128
5.5 Mindfulness 132
5.6 Het zelf 134
5.7 Waarden 137
5.8 Toegewijd handelen 139
5.9 Psychologische flexibiliteit 140
5.10 Misschien wel het belangrijkste overkoepelende proces: verandering van perspectief 141
5.11 De klassiekers binnen ACT op procesniveau 144
5.12 Samenvatting 153
6 PROCESGERICHTE INTERVENTIES 155
6.1 ACT in het kortst 155
6.2 Wat zegt iemand, en wat bedoelt iemand? 157
6.3 De rol van taal herkennen 158
6.4 Oefen op basis van ervaring 160
6.5 Terechte tranen ...? 161
6.6 Procesobservaties in één beeld gevangen 163
6.7 Oefenen met procesgericht reageren 164
6.8 Het proces herkennen 173
6.9 Oefeningen en metaforen laten aansluiten op het proces 180
6.10 Zelf metaforen bedenken 182
6.11 Op naar de laatste stap 185
6.12 Samenvatting 186
7 OMGAAN MET WEERSTAND 189
7.1 Waardeformulering: wil je gelijk hebben of verbonden zijn? 189
7.2 Wat zijn jouw eigen gevoeligheden? 191
7.3 Mag je voelen dat mensen soms gewoon niet zo aardig zijn? 192
7.4 Het voelen van je kwetsbaarheid 193
7.5 Het benoemen van je kwetsbaarheid 195
7.6 Non-verbaal gedrag 198
7.7 Context 198
7.8 Opstellingen 199
7.9 Verandering van perspectief 200
7.10 Andere technieken 202
7.11 De waarde van weerstand 207
7.12 Samenvatting 209
8 NIEUWE OEFENINGEN EN METAFOREN 211
OEFENINGEN EN METAFOREN BIJ PIJN
8.1 Inhoud versus proces: durf op pauze te drukken 212
8.2 De donkerste kamer van je hart 213
8.3 De oorlog is voorbij 213
8.4 Piano-metafoor 215
8.5 Accepteren dat acceptatie niet altijd werkt 216
8.6 Ik wil weer zijn wie ik vroeger was 217
8.7 De metafoor van het bootje 218
8.8 Bereidheid en zelfcompassie: wiegen met je probleem als virtuele baby 218
8.9 Fuckitlist 219
8.10 Het huis staat in brand 220
8.11 Oefening: verbinding maken 220
8.12 Oefening: HELP! Wat voel ik allemaal!? 222
8.13 De pijn komt je toe 223
8.14 Bereidheid bij chronische pijn: op blote voeten over grind lopen 223
OEFENINGEN EN METAFOREN BIJ LIJDEN
8.15 Grote woorden letterlijk uitbeelden 224
8.16 Je verstand typeren 225
8.17 Schuld aflossen 226
8.18 Grote woorden opblazen 227
8.19 Oefening: als ik had kunnen kiezen, was ik iemand anders geweest 228
8.20 Oefening: on the spot defusie met een woord of zin die je tegenkomt 232
8.21 Relatietherapie met het verstand 234
8.22 Metafoor: raad van bestuur 235
8.23 Prima! 235
8.24 Kijken naar een film over je leven 236
8.25 Verplaats je in de waarheid van een ander 238
8.26 Hoe ga ik om met mijn negatieve zelfbeeld? 240
OEFENINGEN EN METAFOREN BIJ WAARDEN
8.27 Metafoor van de moedereend 243
8.28 De bronzen kooi 244
8.29 De hemelpoort 245
8.30 Acht A4’tjes 245
8.31 Droomachterkamertje 247
8.32 Waarde-investering 248
8.33 Drive en overdrive 248
8.34 Erkenning van wie je werkelijk bent versus wie je pretendeert te zijn 250
8.35 Moet-waarden versus wil-waarden 250
8.36 Abstracte versus concrete waarden bij toegewijd handelen 251
ALGEMENE, HANDIGE TOOLS
8.37 Een korte didactische uitleg per zuil 253
8.38 De rol van de technieken in één zin samengevat 255
8.39 Verkooptekst voor een training, lezing of workshop 256
8.40 Didactische checklist met je cliënt 256
CONTEXTUELE INTERVENTIES
8.41 Het belang van de context binnen ACT-interventies 258
8.42 Het doel: bewuste keuzes maken 260
8.43 context actief betrekken bij probleemgedrag 261
8.44 De context inzetten als hulpbron 262
8.45 Samenvatting
9 VEELGESTELDE VRAGEN (MET ANTWOORDEN) 265
1. Zijn er problemen of groepen waarbij je ACT niet kunt toepassen, oftewel:
is er een contra-indicatie voor ACT? 265
2. Wat is de rol van mindfulness binnen ACT? 266
3. Hoe vind ik literatuur over ACT? 267
4. Wat vindt een ACT-therapeut van Rationeel-Emotieve Therapie (RET)? 267
5. Wat doe je met iemand die gestuurd is door zijn vrouw en eigenlijk zelf niet openstaat voor therapie? 268
6. Hoe pas je ACT toe bij chronische pijn, ADHD, PDD-NOS, autisme, borderline, manische depressiviteit, chronische depressie, burn-out, niet-aangeboren hersenletsel, rouwverwerking, trauma’s, paniekstoornis, sociale fobie, dyscalculie, hooggevoeligheid, enzovoort, enzovoort? 268
7. Wanneer werkt ACT volgens jou niet? 269
8. Hoe kan ik een ACT-therapeut vinden bij mij in de buurt? 270
9. Hoe werkt ACT bij persoonlijkheidsstoornissen? 270
10. Krijg je weleens mensen binnen die geen enkele waarde belangrijk vinden? 271
11. Maar kun je dan uitleggen hoe dat komt? 271
12. En kun je ook niet zo bijdehand doen en gewoon even inhoudelijk antwoord geven op m’n vraag? 272
13. Wat is de overlap tussen ACT en neurolinguïstisch programmeren (NLP)? 272
14. Wat doe je als ouders, bedrijfsartsen en partners druk uitoefenen op je cliënt? 274
15. Maar kun je niet toch een idee geven van wat je dan doet bij een ernstige depressie of angststoornis? 274
16. Wat is je ervaring met ACT in groepen? 275
17. Hoe pas je ACT toe in multidisciplinaire teams? 276
18. Hoe weet je welke interventie je wanneer moet toepassen? 279
19. Wat is de overlap tussen ACT en Voice Dialogue, schematherapie, systeemtherapie, EFT, positieve psychologie, Compassion Focused Therapy, omdenken, enzovoort, enzovoort? 279
20. Wat is geluk volgens ACT? 280
21. Hoe staat een ACT-therapeut tegenover medicatie als antidepressiva of angstremmers? 281
22. Wanneer ben ik nu aan het vermijden, en wanneer ben ik nu mijn waarden aan het volgen? 282
23. Hoe ga je om met collega’s, vrienden en cliënten die maar niet lijken te snappen hoe geweldig leuk ACT is? 283
24. Wat doe je als iemand echt suïcidaal is, of psychotisch? 284
25. Moet je altijd het hele hexaflex gebruiken? 284
26. Hoelang duurt een traject bij jou gemiddeld? 285
27. Wat doe ik als mijn cliënten of ik te veel dingen belangrijk vinden, waardoor je tijd tekortkomt? 286
28. Onder welke voorwaarden mag ik jouw opensourcemateriaal zelf gebruiken? 287
29. Hoe pas je ACT binnen je relatie en/of gezin toe? 288
30. Wat doe je als twee waarden met elkaar in conflict zijn? 289
31. Waar moet je op letten als je ACT doet in gesprekken via Zoom of Skype? 290
32. Hoe werkt ACT binnen preventie van psychische problemen? 290
33. Wat is het verschil tussen je intuïtie volgen en je waarden onderzoeken? 291
34. Wat doe je als je cliënt een ander proces heeft dan het protocol/ programma voorschrijft? 292
35. Hoe pas je ACT toe in relatietherapie? 293
36. Hoe pas je ACT toe bij kinderen en jongeren? 294
37. Wat is de rol van zelfcompassie binnen ACT? 294
38. Hoe pas je ACT toe in teams? 295
39. Hoe doe je onderzoek naar het effect van ACT? 296
40. Hoe begin ik als ik zelf een lezing of workshop over ACT wil geven? 298
41. Hoe staat ACT tegenover spiritualiteit? 299
42. Hoe behandel je mensen met een laag intelligentieniveau met ACT? 300
43. Hoe pas je ACT toe in het onderwijs? 301
44. Wat is nu eigenlijk het verschil tussen defusie en cognitieve therapie? 301
DE ACT GUIDE APP303
OPLEIDING 305
TOT BESLUIT: EEN VROLIJKE BLIK OP ONZE MENSELIJKHEID 307
HET LAATSTE WOORD 309
LITERATUURTIPS 317
E-HEALTH EN WEBSITES 319
DANKWOORD 321
OVER DE AUTEUR 323
BOEKEN VAN GIJS JANSEN 325
ACT EN COACHING 329
SEETRUE 331
