Werken aan waarheidsvinding

Voorwoord 11
1 Optimaal oordelen in het aansprakelijkheidsrecht 13
1.1 De proloog van een procedure 13
1.2 Doelen en middelen in het aansprakelijkheidsrecht 17
1.3 De beoordeling van de uitkomst: de juistheid van het rechterlijke oordeel 19
1.4 De beoordeling van het werkproces: de waarheidsvinding 20
1.5 De juiste causale verklaring is de basis voor het juiste oordeel 22
1.6 Twee soorten methodologie in het aansprakelijkheidsrecht 23
1.7 Waarheidsvinding: nut en noodzaak van een methodologische maatstaf 25
1.8 Dit boek 27

2 Na de calamiteit: de reacties van het slachtoffer en hun betekenis voor de waarheidsvinding 31
2.1 De beleving van het onheil 31
2.2 Psychologische reacties na de calamiteit 32
2.3 De juridische relevantie van deze gedragsmechanismen 34
2.4 De onvermoede kracht van priming en framing 37
2.5 Bias blind spot en self-serving bias 39
2.6 Praktische implicaties voor het werkproces van waarheidsvinding 40

3 Een goede start van de procedure: de juiste probleemstelling 43
3.1 De inkadering: steeds een treurig verhaal 43
3.2 Het grote belang van een goed werkplan 45
3.3 Waarom doen we dit onderzoek? De rechtsvraag 47
3.4 Wat moeten we weten? De onderzoeksvraag 48
3.5 Hoe doen we het onderzoek? De juiste methodologie 50
3.6 Wat gaan we onderzoeken? De gebeurtenis en de context daarvan 52
3.7 De juiste vragen, de juiste probleemstelling, de juiste waarheidsvinding 53

4 Zoeken naar oorzaken: fundamentele en methodologische aspecten 55
4.1 Over oorzaak en gevolg, doel en middel 55
4.2 Het gevolg is niet diagnostisch voor de oorzaak 57
4.3 Oorzaak en gevolg: causaliteit 59
4.4 Schade en zorgvuldigheidsnormen: de relatie tussen norm en causaliteit 61
4.5 Het belang van het juiste ongevals- en onderzoeksmodel 62
4.6 Een goed interpretatiekader: het belang van een ‘big picture’ 65
4.7 Calamiteitenonderzoek: methoden en te stellen voorwaarden 67
4.8 Waarheidsvinding vraagt steeds een waaier van gezichtspunten 69
4.9 De praktische uitvoering van het onderzoek: wie doet wat? 70
5 Waarheidsvinding binnen een procedure: de valkuilen 73

5.1 Waarheid: wat is dat? 73
5.2 Bronnen van betrouwbare kennis 75
5.3 Waarheidsvinding: de praktijk van kennisvergaring 77
5.4 Waarheidsclaims in een procedure 79
5.5 Het in beeld brengen van valkuilen 80
5.6 Heuristieken 81
5.7 Cognitieve bias 82
5.8 Argumentatiefouten 85
5.9 De noodzakelijke eindcontrole door ons brein 86

6 De drie-eenheid normschending, schade en causaal verband 89
6.1 Het realiseren van rechtseenheid en rechtszekerheid 89
6.2 De juridische drie-eenheid in het aansprakelijkheidsrecht 90
6.3 De aard van de gedragsnorm: kijken we naar intenties of naar gevolgen? 94
6.4 Wanneer is er nu sprake van normschending? 95
6.5 Normcreatie 98
6.6 De schade 103
6.7 Het causale verband 106
6.8 Opnieuw: de rechts- versus de onderzoeksvraag 109

7 Juridisch oordelen en beslissen 111
7.1 JDM: besliskunde als apart wetenschapsgebied 111
7.2 Het doel van de rechterlijke beslissing 112
7.3 De aard van het oordeel 114
7.4 Aansprakelijkheid: beslissen over schuld 116
7.5 Rechterlijk beslissen: twee modellen 118
7.6 Juist juridisch oordelen volgt de weg van het abductief redeneren 120
7.7 De eindcontrole 122
7.8 De motivatie van het oordeel 123
7.9 Het procesrechtelijke kader: hoe verantwoordelijk is de civiele rechter voor het proces van de waarheidsvinding? 125

8 Een uitgewerkte casus: een gemiste diagnose 129
8.1 Inleiding 129
8.2 De gewoontegetrouwe afwikkeling van deze casus 130
8.3 Het grote belang van plaatsing van deze casus in een ‘big picture’ 132
8.4 De uitwerking van de onderzoeksvraag 134
8.5 De aanpak van het deskundigenonderzoek 137
8.6 De geschonden norm, normcreatie 138
8.7 De schade: verlies van kans op een beter resultaat? 139
8.8 Beslissen 140
8.9 Conclusies 141

9 Epiloog 145
9.1 Waarborg de wetenschappelijkheid en daarmee de kwaliteit van de rechtspraktijk 145
9.2 Integreer formeel recht en formele epistemologie 148
9.3 Raak niet gevangen in het causale verhaal van de eisende partij 150
9.4 Beoordeel de wijze van oordelen 151
9.5 Overbrug kundig die empirische kloof 153
9.6 De methodologie van onderzoek is steeds maatwerk 155
9.7 Management en maatschappij bemoeien zich ook met waarheidsvinding 157
9.8 De hedendaagse rechtswetenschap is een kruispuntendiscipline geworden 158

Verkort aangehaalde literatuur 161

Over de auteur 189