Iemand zijn

Voorwoord 13
Algemene inleiding 15

I Leren leven in de posttraditionele samenleving

1 Leven in de posttraditionele samenleving 37
Inleiding 37
De betovering van de christelijke traditie 39
De overgang naar een posttraditionele samenleving 43
Vloeibaar leven 51

2 Op zoek naar een nieuw zelfvertrouwen 58
Inleiding 58
De individualisering van de samenleving 60
Het gevecht om het eigen leven 62
Kansen en risico’s voor het laatmoderne individu 67
Besluit 77

3 De vormingscrisis in de actuele opvoeding 79
Inleiding 79
Het einde van de opvoeding? Over monsters en draken 81
Van traditionele naar laatmoderne opvoeding 87
De onoverzichtelijke opvoedingscultuur 94
Van niet-opvoeden naar pedagogische verwaarlozing 107
De pedagogische missie van ouders van nu 110
Besluit 115

4 De vormingscrisis in het onderwijs 120
Inleiding 120
De veranderde leefwereld van jongeren 123
De crisis in het onderwijs 136
Het tragische echec van Platform Onderwijs2032 149
Waarom we moeten spreken van een crisis in het onderwijs 154
Besluit 156

5 De opkomst van de bildung 158
Inleiding 158
Kleine filosofie van de vorming 161
Bildung en de noodzaak van empathische vorming 175
Bildung op de agora 178
Het vormingsprogramma van Peter Bieri 183
De noodzaak van een nieuwe vormingsfilosofie 187
Naar een nieuwe cultuur van het zelf 192
Besluit 193

II Filosofie als vormingsleer
Vooruitblik 197

6 Vorming in de Griekse mythologie 200
Inleiding 200
De Griekse mythologie als verhalende filosofie 202
De oermythe van het menselijk bestaan: de Odysseia 205
Wat aan de Trojaanse Oorlog voorafging 206
Wie was Odysseus? 207
De queeste van Odysseus 208
De betekenis van de Odysseia 209
Ons vraagteken 213

7 Vorming in de klassieke filosofie 214
Inleiding 214
Vorming bij Socrates 217
Vorming bij Plato 220
Vorming bij Aristoteles 226
Vorming bij Epicurus 237
Vorming bij de Stoa 243
De christelijke vorming 259

8 Vorming in de Renaissance 268
Inleiding 268
Vorming bij Pico della Mirandola 272
Vorming bij Erasmus 274
Vorming bij Montaigne 290

9 Vorming in de moderne tijd 309
Inleiding 309
Vorming bij Rousseau 316
Vorming bij Kant 333
Vorming bij Nietzsche 352

III Een nieuwe cultuur van het zelf
Vooruitblik 375

10 Wat betekent het om jezelf vorm te geven? 378
Inleiding 378
Drie visies op de mens 380
Pleidooi voor een actuele zelfvorming 386
De hermeneutiek van het zelf 396
Waarom zelfkennis juist nu van levensbelang is 418
Besluit 424

11 Hoe gemotiveerd ben jij? 425
Inleiding 425
Wilsvorming en een zinvol leven 431
Bieri: hoe ontwikkel je een eigen wil? 458
Wie wil je zijn? 475
Besluit 487

12 Lof van de zelfdiscipline 489
Inleiding 489
Deugen de meeste mensen? 490
De oefenfilosofie van Pierre Hadot 496
De oefenfilosofie van Paul van Tongeren 500
De oefenfilosofie van Marli Huijer 506
De oefenfilosofie van Wilhelm Schmid 516
De oefenfilosofie van Peter Sloterdijk 523
Lof van de zelfdiscipline 537
Besluit 550

13 Vorming en verbinding 552
Inleiding 552
De sociologische blik van Brinkgreve 555
Mannen komen van Mars, vrouwen van Venus? 564
Zorgethiek versus bestaansethiek 568
Het fundamentele belang van erkenning 581
De rol van de ander in een bestaansethiek 592
Het verdwijnen van zorg en aandacht uit onze meritocratische samenleving 603
Naar een cultuur van autonomie en erkenning 605
Epiloog. Leren leven met miskenning 609

14 Leren leven in het hier en nu 617
Inleiding 617
Mijn eigen ervaringen met de tijd 619
Reflecties over tijd 626
Van levensloop naar keuzebiografie 634
De vervreemding van de moderne mens 641
Leren leven in het hier en nu 645
Besluit 651

IV Volwassenheid en vervulling
Vooruitblik 657

15 Bildung als de nieuwe cultuur voor jongeren 660
Inleiding 660
Het actuele vormingsklimaat 661
Hoe gemotiveerd zijn jongeren vandaag de dag? 665
Waarom zou je volwassen worden? 667
Bildung als begeleide zelfvorming 678
Bildung als de weg naar volwassenheid 690
Besluit 708

16 Vorming en vervulling 712
Filosofie als vorming 712
Het leven als reis 725
Nooit meer spijt? 741

Dankwoord 749
Verklarende lijst van filosofische begrippen 753
Noten 761
Bibliografie 779
Uitgebreide inhoudsopgave 791
Namenregister 807