Rechtsvergelijkend onderzoek naar de vergoeding van schade als gevolg van (voormalige) steenkoolwinning in Nederland, België en Duitsland

Voorwoord 11
Samenvatting 13

1. Inleiding 19
1.1 Onderzoeksvragen 19
1.2 Opbouw van het rapport 20
1.3 Onderzoeksmethoden 20
1.4 Beperkingen en afbakening 21

2. Landenrapport Nederland 23
2.1 Historisch overzicht mijnbouw in Limburg 23
2.1.1 Mijnexploitatie in Limburg 23
2.1.2 Situatie na de sluiting van de mijnen 25
2.2 Schade door mijnbouw 26
2.2.1 Schade in het verleden 26
2.2.1.1 Oorzaken en ontstaanswijzen 26
2.2.1.2 Schadeomvang in de praktijk 27
2.2.2 Hedendaagse problematiek 28
2.2.2.1 Oorzaken en ontstaanswijzen 28
2.2.2.2 Schadeomvang in de praktijk 31
2.3 De historische ontwikkeling van mijnbouwwetgeving en aansprakelijkheid 34
2.3.1 Wetgeving 34
2.3.1.1 Mijnwetten in Nederland 34
2.3.1.2 Bijzondere aansprakelijkheidswetgeving 35
2.3.2 Uitvoeringspraktijk: vaststelling van aansprakelijkheid en schadevergoeding39
2.3.2.1 Voor de sluiting van de mijnen 39
2.3.2.2 Na de sluiting van de mijnen 40
2.4 Aansprakelijkheid 46
2.4.1 Aansprakelijkheidsgronden 46
2.4.1.1 Aansprakelijkheid voor mijnbouwwerken (artikel 6:177 lid 4 BW) 46
2.4.1.2 Onrechtmatige daad (artikel 6:162 BW) 49
2.4.2 Causaliteit en bewijslastverdeling 53
2.4.2.1 Condicio sine qua non en redelijke toerekening 53
2.4.2.2 Causaliteit en bewijslast 55
2.4.2.3 Bijzondere bewijsregels voor mijnbouwschade 57
2.4.2.4 Meerdere mogelijke schadeoorzaken 60
2.4.3 Schade 61
2.4.3.1 Vaststelling schadeomvang 61
2.4.3.2 Beperking schadevergoedingsplicht 64
2.4.4 Verjaring 65
2.4.4.1 Bevrijdende verjaring 65
2.4.4.2 Het aanvangsmoment van de verjaring in geval van mijnbouwschade 66
2.4.4.3 Het beroep op verjaring 67

3. Landenrapport België 73
3.1 Historie van de mijnbouw, de mijnen en de concessies in België 73
3.2 Schade door mijnbouw 75
3.3 Regelgeving met betrekking tot steenkoolwinning 76
3.4 Regelgeving van toepassing op vergoeding van schade door steenkoolwinning 78
3.4.1 Civielrechtelijke aansprakelijkheid 78
3.4.2 Vereisten voor foutaansprakelijkheid 79
3.4.3 Civielrechtelijke aansprakelijkheid in geval van mijnbouw 80
3.4.3.1 Bijzondere regels in geval van mijnbouw 80
3.4.3.2 De situatie in Wallonië 83
3.4.3.3 De situatie in Vlaanderen 84
3.5 Getroffen voorzieningen en aantal claims 85
3.5.1 Inleiding 85
3.5.2 Nationaal Waarborgfonds inzake Kolenmijnschade 85
3.5.2.1 Oprichting, doel en financiering 85
3.5.2.2 Werkwijze 87
3.5.2.3 Opheffing 89
3.5.3 N.V. Mijnschade en Bemaling Limburgs Mijngebied 90
3.5.3.1 Oprichting, doel en financiering 90
3.5.3.2 Werkwijze 93
3.6 Bijzondere kwesties 95
3.6.1 Bevrijding van aansprakelijkheid 95
3.6.2 Bewijs van causaal verband 95
3.6.3 Verjaringsproblematiek 96
3.6.3.1 Situatie tot 1998 96
3.6.3.2 Situatie vanaf 1998 97
3.6.3.3 Overgangsrecht 99
3.6.4 Samenloop van aansprakelijkheidsregels 99

4. Landenrapport Duitsland 101
4.1 Inleiding 101
4.2 Steenkoolwinning in Duitsland: historische ontwikkeling 102
4.3 Historische ontwikkeling mijnbouwrecht 104
4.4 Aansprakelijkheid en vergoeding van schade vanwege schade door mijnbouwactiviteiten: vereisten in Bundesberggesetz en de verhouding met het Bürgerliches Gesetzbuch 106
4.4.1 Inleiding 106
4.4.2 Het begrip Bergschaden (mijnbouwschade) en causaliteit 107
4.4.3 Aansprakelijke partijen 112
4.4.4 Vergoedbare schade 115
4.4.4.1 Algemene opmerkingen 115
4.4.4.2 Kring van gerechtigden 115
4.4.4.3 Uitgangspunt bij bepaling omvang schadevergoeding 116
4.4.4.4 Waardeverlies als schadepost 117
4.4.4.5 Een bijzonderheid: scheefstand van een gebouw 119
4.4.4.6 Overige opmerkingen 119
4.4.5 Een bijzonderheid: causaliteit en bewijslastverdeling, het bewijsvermoeden van §120 121
4.4.6 Verjaring 126
4.4.6.1 Algemene opmerkingen 126
4.4.6.2 De driejarige verjaringstermijn (§ 195, 199 lid 1 BGB) 127
4.4.6.3 De tienjarige verjaringstermijn (§ 199 lid 3 BGB) 128
4.4.6.4 De dertigjarige verjaringstermijn (§ 199 lid 2 en lid 3 BGB) 129
4.4.6.5 Stuitingsgronden 130
4.5 Uitvoeringspraktijk: hoe krijgt een benadeelde een vergoeding? De rol van belangenverenigingen en de inherente beperkingen van de afdoening van gevallen van mijnbouwschade 131
4.5.1 Algemene opmerkingen 131
4.5.2 Het VBHG en de uitvoeringspraktijk, enkele bijzonderheden 135
4.5.3 Schlichtungsstelle Bergschäden NRW 137
4.6 Slotopmerkingen 140

5. Beantwoording onderzoeksvragen 143
5.1 Vooraf 143
5.2 Vaststelling van het causaal verband 144
5.2.1 Welke bewijsregels gelden? 146
5.2.2 Hoe en door wie wordt het causaal verband vastgesteld? 148
5.2.3 Welk criterium wordt bij het vaststellen van het causaal verband gehanteerd? 149
5.3 Hoogte van de schadevergoeding 150
5.4 Wie dient mijnbouwschade te vergoeden voor en na sluiting van de mijn? 153
5.5 Verjaring van mijnbouwschade 157
5.6 Grensoverschrijdende afspraken? 161

Stroomschema’s 163
1 Routes Nederland 163
2 Route België 167
3 Route Duitsland 169

Bijlagen 171
Bijlage 1 Detailkaart Limburgse mijnstreek met locatie mijnen 173
Bijlage 2 Productie steenkolen Limburgse mijnstreek 1800-1974 175
Bijlage 3 Overzicht Mijnen Limburgse Mijnstreek 177
Bijlage 4 Overzicht Belgische steenkoolmijnen 179
Bijlage 5 Aantallen dossiers en uitbetalingen per mijn 185
Bijlage 6 Nog bestaande mijnconcessies in 1995 187
Bijlage 7 Cijfermatige evolutie van het aantal schademeldingen 189
Bijlage 8 Schlichtungsordnung Schlichtungsstelle Bergschäden NRW 191
Bijlage 9 Statistische gegevens Schlichtungsstelle Bergschäden NRW 195
Bijlage 10 Kaarten 197
Bijlage 11 Tabel ontwikkeling Steenkoolwinning Duitsland vanaf 1950 201

Wetgeving 203
Jurisprudentie 209
Lijst van geraadpleegde en aangehaalde literatuur 213