Op maandag 10 maart 2008 start Bear Stearns de week als een trots bedrijf: 14.000 medewerkers wereldwijd zijn dagelijks bezig met waardevermeerdering voor hun cliënten. Bear was drie jaar op rij verkozen tot de beste investeringsbank, had een koers van $63 per aandeel, 17 miljard dollar aan liquide middelen en een geschatte waarde van 358 miljard dollar. 2007 was een moeilijk jaar geweest maar de laatste kwartaalcijfers lieten nog steeds een winst zien. Bear zou in die week de kwartaalcijfers publiceren.
De nagel aan de doodkist van Bear was echter op 5 maart geslagen. Financieel analist en hedgefund manager Bennert Sedeca berekende dat de 1:35 kapitaalratio (één dollar bezit op 35 dollar belegd vermogen) van Bear bijgesteld moest worden. UBS had in december als eerste zijn portfolio van derivaat-aandelen (Bear was 's werelds grootste handelaar in deze producten) naar beneden geherwaardeerd. De rest van de wereld moest volgen. De analist was benieuwd hoe dit in de kwartaalcijfers van Bear zou doorwerken. Hierover stuurde hij email rond en adviseerde zijn klanten uit Bear Stearns te stappen. Met zijn 3.5 miljard belegd vermogen gaf hij het 'goede' voorbeeld. De eerste dominosteen was gevallen. Bear moest zijn portfolio gaan herwaarderen, naar beneden dus en ook nog eens fors.
William D. Cohan legt in House of Cards uitvoerig uit wat de verschillen zijn tussen een gewone bank, bijvoorbeeld ING en Rabo, en de gespecialiseerde investeringsbank. Eén heel belangrijk verschil is dat een investeringsbank weinig kapitaal bezit. Gewone banken hebben spaartegoeden, opgebouwd hypotheekkapitaal, enzovoort. Een investeringsbank moet geld uit de markt halen om aan haar betalingsverplichtingen te voldoen, en moet daarvoor, vaak kortlopende, schulden aangaan. Het hele systeem is gebaseerd op vertrouwen. De 'repo-afdeling' van Bear haalde elke nacht 75 miljard dollar uit de kapitaalmarkt. Een bizarre combinatie van factoren zorgde ervoor dat op woensdag dit systeem stokte en het management van Bear geconfronteerd werd een acuuut geldtekort. De 17 miljard bleek een schijntje. De run op tegoeden (van meestal grote hedgefunds) en het opeisen van kortlopende schulden was begonnen. Vanaf dat moment was Bear's management in crisis. De aandelenkoers zakte snel in en de waardering op het vermogen volgde rap.
Cohan kiest ervoor om de hoofdrolspelers, het topmanagement van Bear dus, centraal te stellen, te weten: CEO Alan Schwartz, 'long time' voorzitter van de raad van bestuur Ace Greenberg, Jimmy Cayne, 'long time' partner en bridge professional. Veel belangrijke figuren in de laatste 72 uur van Bear waren nauwelijks te bereiken, zoals ex-minister van Financiën Henry Paulson, Fed president Ben Bernanke en J.P.Morgan Chase CEO Tim Geithner.
Cohan heeft gekozen voor een driedeling in zijn boek. Deel één beschrijft het dramatische verloop van de ondergang, deel twee portretteert de belangrijkste partners van Bear Stearns en de groei van het bedrijf (vanaf het ontstaan in de jaren '20 tot de successen in de jaren '80 en '90), en het derde deel beschrijft de manier waarop de 'mortgage backed security markt' (beter bekend als subprime leningen of derivatenaandelen) is ontstaan en tot biljarden business is uitgegroeid.
Daarmee komt in het boek wel de chaos en paniek maar niet het drama uit de verf. In een boek als bijvoorbeeld Barbaren aan de poort is dit wel prominent het geval. Verder zijn de topmensen van Bear Stearns minder krachtige persoonlijkheden dan in het Enron-schandaal. Daar hadden de topmanagers zich een heuse sterrenstatus aangemeten. De val van Enron was ook een persoonlijke val van deze mensen. En dat is uiteraard een bijzonder mooie basis voor een krachtig verhaal.
Chaos kenmerkt de laatste vier dagen van Bear. De top van Bear was de controle kwijt nadat de FED op donderdag ingreep. Een tussenoplossing, want een overbruggingskrediet van 50 miljard dollar via J.P. Morgan bleek niet voldoende om het vertrouwen in de markt te herstellen. De koers zakte verder weg (call-opties zaten inmiddels onder de $ 20) en opdrachten tot refunding van schulden oversteeg dit bedrag meerdere malen. De piramide was ingestort. In het weekend werd het lot bezegeld en moest het topmanagement van Bear kiezen uit twee kwaden: faillissement of overname door J.P. Morgan Chase tegen een koers van $ 2. Faillissement zou 14.000 mensen werkeloos op straat zetten, aandeelhouders met lege handen laten staan, en vele klanten eveneens in faillissement storten. De consequenties van een faillissement waren eigenlijk niet te overzien. Er was eenvoudig weg geen precedent. Het tweede alternatief richtte minder schade aan. Op zondagavond 16 maart kondigde J.P.Morgan Chase, de FED en Bear in een gezamenlijk kort persbericht de initiële overname aan.
Hiermee was het verhaal van de overname nog niet afgelopen. Bear's topmanagement zou in de dagen die volgden zijn gram halen op de top van J.P.Morgan Chase. De chaos van het weekend had de op papier vastgelegde waarde van $ 2 in de juridische documenten onduidelijk gelaten. (omdat meer dan 50 % van de aandelen in handen waren van de partners van Bear en ze $ 10 wel het minimum vonden, werd $ 2 als chantage gezien). In de week na de overname bleef de koers van Bear rond de $ 10 dollar schommelen en werd de deal opengebroken en afgetikt op $ 10 per aandeel.
Het laatste hoofdstuk sluit af met de dramatische gebeurtenissen bij een andere zakenbank: Lehman Brothers. Op 8 september 2008 nam de Amerikaanse overheid de controle over bij Fannie Mae en Freddie Mac. Hulp aan Lehman Brothers werd niet geboden. De koers zakte snel weg en investeerders trokken hun geld terug. Hulplijnen van collega investeringsbanken of de FED bleven achterwegen. Op 15 september 2008, met een geschatte waarde van 600 miljard dollar, vroeg Lehman Brothers faillissement aan. De grootste uit de Amerikaanse geschiedenis. Voor het einde van dat jaar waren alle grote Amerikaanse investeringsbanken verdwenen.
Over Bertrand Weegenaar
Bertrand Weegenaar is als hogeschooldocent HBO-ICT werkzaam op Windesheim. Zijn voorliefde ligt bij de onderwerpen strategie, marketing, geschiedenis; biografieën en internet; e-business.
