Wijzer met een scenario

En ook de bedrijfstakken die plots de wind in de zeilen hebben, moeten onverwachte kansen gaan uitwerken. In de ogen van Jan Nekkers schetsen toekomstscenario’s ‘mogelijk geachte toekomsten en de ontwikkelingen die daartoe kunnen leiden, of ze verkennen wenselijk geachte toekomsten en de ontwikkelingen die nodig zijn om die te bereiken. Scenario’s zijn daarmee plausibele verhalen die een samenhangend beeld schetsen van de manier waarop de toekomst er mogelijkerwijs uit zou kunnen zien of mogelijkerwijs uit zou moet zien. Ze gaan over plausibiliteit, niet over waarschijnlijkheid.’ In een geheel herziene editie van Wijzer in de toekomst Werken met toekomstscenario’s geeft hij de belangrijkste stappen (zes) die van een rudimentaire uitdaging naar een strategische gesprek gaan. Want dat is het ultieme doel: het strategische gesprek met scenario’s als uitgangspunt.

Het nu rond wakkerende corona-virus was natuurlijk ook onderdeel van een wereldgezondheidsscenario. Met oud-minister van Defensie van de VS Donald Rumsfeld als auteur legt Jan Nekkers uit dat er drie gebieden zijn waar we uitspraken over kunnen doen: over wat we weten dat we weten, over wat we niet weten dat we weten, en over wat we weten dat we niet weten. Over dat wat we niet weten dat we niet weten kunnen we niets zeggen (de ‘unknown unknowns’). De zwarte zwanen. Zaken zoals corona die niet in scenario’s te vangen lijken.

Toch is een kanttekening hier op zijn plaats. Shell, één van de bedrijven die al vroeg scenarioplanning omarmde, had al vroeg door (begin jaren ’70) dat de machthebbers in het Midden-Oosten een wereldwijde boycot overwogen. Dit zou leiden tot de oliecrisis. Voor velen een grote verrassing, maar Shell wist met het scenario dat daarbij ontwikkeld was een grote sprong voorwaarts te maken. Nassim Taleb was met De Zwarte Zwaan De impact van het onwaarschijnlijke niet de eerste die de onderschatte kracht van het “unknown unknown” onder onze aandacht bracht. Futuroloog John Petersen publiceerde in 1997 Out of the Blue Wild cards and other big future surprises : how to anticipate and respond to profound change. Naast dat hij in dat boek zeker acht van de belangrijkste ‘zwarte zwanen’ van de komende twintig jaar aankondigde, geeft dit boek ook een methode om met dit soort ‘unknown unknowns’ om te gaan. Dus zelfs als we het niet weten, kunnen we er ons best op voorbereiden.

Terug naar de scenario-methode. Zes stappen dus: een scenarioproject voorbereiden, verkennen, het scenario framework maken, scenariobouw, scenario’s gebruiken, en ten slotte monitoring en scanning.

De basis is een toekomstgerichte vraag die verkend moet worden. In de methode werk je in de eerste fase naar een assenkruis toe.  Hier, vergelijkbaar met de klassieke SWOT analyse zijn tegenstellingen aanwezig: kansen versus bedreigingen, zwaktes versus sterkten. Het dierentuin voorbeeld dat door het hele boek als een rode draad loopt, kent ‘geen dieren versus wel dieren’ en ‘educatief versus vermaak’. In deze kwadranten gaat de magie plaats vinden. Welke verhalen vallen er te vertellen op basis van data dat uit onderzoek verzameld is? Onderzoeksvormen zijn hooguit gelimiteerd door tijd en kosten. Van deskresearch, interviews, panels, SWOT-analyse, enzovoort. Het wordt alleen maar informatie dat gebruikt kan worden om plausibele, relevante en radicale verhalen te maken.

Dit is natuurlijke een korte schets van een hoop werk dat komt kijken bij het maken van een scenario. Maar als je die hebt, dan is deze superkrachtig. In Wij bepalen de toekomst hangen de auteurs Christiana Figueres en Tom Rivett-Carnac hun hoop in een mooie toekomst, de wereld die we moeten scheppen van Planeet Aarde, op aan het krachtig beeld van ons leven in 2050.

In The Big Nine schetst auteur Amy Webb vier toekomsten (in drie tijdstadia) van de machtsverhouding van de grote tech-bedrijven als we niet ingrijpen. In drie van de vier gevallen is dat geen prettige. Een mooi voorbeeld van wat mogelijk is als je je scenarioplanning eigen maakt. Een begin maken kan met Wijzer in de toekomst.