Is het vertrouwen in de democratie nog te herstellen? Volgens de Canadese denker Alex Tapscott dient een mogelijke oplossing zich aan uit onverwachte hoek: die van de blockchain. De technologie achter de virtuele munteenheid bitcoin is ontworpen om beslissingen transparant te maken, feitelijke informatie permanent op te slaan, en vertrouwen te scheppen tussen mensen die elkaar niet kennen. Blockchain heeft daarmee de potentie om het cynisme van burgers weg te nemen en het 'tweede democratische tijdperk' in te luiden, aldus Tapscott, die in het boek The Blockchain Revolution een voorzetje van zijn ideeën geeft.
In feite is blockchain niet meer dan een openbaar online grootboek voor transacties. De registratie daarvan gebeurt niet in een centrale database die gehackt kan worden, maar op een computernetwerk van vrijwilligers en programmeurs die over de hele wereld verspreid zijn. Het digitale register is daardoor in principe voor iedereen zichtbaar. Het netwerk is tegelijkertijd verantwoordelijk voor de controle op wat er aan de blockchain wordt toegevoegd: een transactie kan pas worden opgeslagen als een meerderheid van de gebruikers ermee instemt. Om de veiligheid te waarborgen maakt het systeem gebruik van encryptie op basis van zowel openbare als strikt persoonlijke versleutelingen, te vergelijken met een bankkluis die alleen met twee sleutels kan worden geopend.
Elke tien minuten worden alle recente transacties door medewerkers van het netwerk geverifieerd, 'gecleared', en opgeslagen in een nieuw blokje dat als een ketting aan het vorige wordt geregen. De structuur krijgt vervolgens een digitale tijdstempel, zodat er altijd een historisch overzicht is. Dit maakt het praktisch onmogelijk om veranderingen in het virtuele register aan te brengen. Potentiële cybercriminelen zouden bij wijze van spreken de volledige geschiedenis van de blockchain moeten herschrijven terwijl iedereen toekijkt.
Het mooie van deze technologie is nudat zij niet alleen toepasbaar is op financiële transacties. In principe kan alles van waarde dat omzetbaar is in softwarecode aan de blockchain worden toegevoegd, zoals eigendomsbewijzen, diploma's en verzekeringsclaims. Maar ook stemmen, campagnebeloftes en notulen van coalitiegesprekken.
Dit kan een tegengif vormen tegen de regeltjes uit Den Haag, de anonimiteit van Brussel, en de desillusie van kiezers die menen dat politici alleen maar voor zichzelf en hun financiële donoren werken. Boze burgers hebben de mogelijkheid om de overheid te dwingen tot radicale transparantie, waarbij elke beslissing op de blockchain wordt vastgelegd. Onnodige complexiteit en discrepanties tussen verkiezingsbeloftes en resultaten zullen in één oogopslag zichtbaar worden. Corruptie zal afnemen, omdat het bedonderen van het systeem meer zal kosten dan een ethisch gebruik ervan. En omdat deze informatie niet te manipuleren is, zal de werkelijke toedracht van het besluitvormingsproces tot het eind der dagen opvraagbaar zijn, zodat kiezers hun volksvertegenwoordigers blijvend ter verantwoording kunnen roepen. Het is zelfs mogelijk om via computergedreven, 'slimme' contracten het salaris van politici afhankelijk te laten maken van hun effectiviteit of integriteit.
De technologie komt ook de legitimiteit van de pers ten goede. De fragmentatie van het medialandschap zal er niet direct mee worden weggenomen, maar het middenveld van professionele nieuwsorganisaties die door populisten steevast worden weggezet als 'nepnieuws' is er wel degelijk bij gebaat. Journalistiek die aan hoor en wederhoor doet, gebruik maakt van primaire bronnen, en onzorgvuldigheden achteraf rectificeert zou bijvoorbeeld in aanmerking kunnen komen voor een keurmerk van door de blockchain gecertificeerde feiten, vergelijkbaar met wat de Nederlandse Vereniging van Huisvrouwen al meer dan een eeuw doet voor huishoudelijke apparaten.
Op langere termijn kan blockchain zelfs helpen om de stroom aan economische vluchtelingen in te dammen. De Tunesische marktkoopman die de Arabische lente ontketende door zichzelf in brand te steken, protesteerde niet alleen tegen politieke onderdrukking maar vooral ook tegen corruptie. Bureaucratie en machtsmisbruik houden ondernemers in tal van ontwikkelingslanden in een ijzeren greep: in Sub-Saharisch Afrika kost het oprichten van een bedrijf bijvoorbeeld een klein fortuin en kan het papierwerk maar liefst een half jaar in beslag nemen. Met blockchain is het binnen enkele uren en voor hooguit een paar tientjes gepiept. En misschien belangrijker nog: eenmaal verworven eigendomsrechten blijven in digitale vorm eeuwig voortleven, en kunnen door geen dictator ter wereld door de papierversnipperaar worden gehaald.
Blockchain is uiteraard geen wondermiddel. Mondelinge achterkamertjespolitiek en complottheorieën worden er bijvoorbeeld niet mee uitgebannen, en een verkeerde toepassing kan leiden tot een stelsel van mob rule waarbij elke mogelijke beslissing onderhevig is aan een referendum. Maar de technologie heeft de potentie om het stemproces zelf een stuk laagdrempeliger maken, en dat kan in verkiezingen met flinterdunne marges nét de doorslag geven. Populisten hebben in verkiezingen vaak een concurrentievoordeel, omdat de passie, angst of woede die ze bij hun achterban losmaken zich doorgaans vertaalt in een hogere opkomst. Gematigden kunnen daar veel minder op rekenen: nogal wat jongeren die eigenlijk tegen Brexit waren lieten naar verluidt verstek gaan toen bleek dat online stemmen geen optie was. Wie weet hoe Europa eruit had gezien als al die gemakzuchtige Britten met een simpele muisklik hun zegje hadden kunnen doen. Misschien wordt het tijd voor lijst 29: de Blockchain-partij?
Over Jeroen Ansink
Jeroen Ansink is journalist in New York. Hij schrijft en schreef onder meer voor HP/De Tijd, Elsevier Weekly Magazine en Fortune.com. Voor Managementboek schrijft hij interviews. Ansink voltooide een vrij doctoraal in de Letteren aan de Radboud Universiteit in Nijmegen en behaalde het certificaat Business Journalism aan de Wharton Business School aan de Universiteit van Pennsylvania.
