Vorsten, bestuurders konden goed de mist ingaan als zij niet in de smiezen hadden dat hun ‘welwillende' raadgevers met behaagziek geprevel niet hun belangen of die van het land dienden, maar die van henzelf. Vooral in het Europa van de 17e eeuw met zijn uitgebreide hofhoudingen moesten de vorsten uitkijken voor zulke flemende edellieden. Hun eigentijdse equivalent is die van Brusselse lobbyisten.
De tweede klassieke zeperd was zich te laten omringen met nepadviseurs. Schijndeskundigen die menen de waarheid in pacht te hebben, maar die op de keper beschouwd niet veel meer waren dan ingewandenkijkers en complotdenkers, welbespraakte neppers die menen dat alle mensen deugen of juist niet. Kortom, leiders, wend je niet tot charlatans of zoals Plato ze noemde: tot sofisten.
In de 20e eeuw kwam er een derde misstap bij. De geboortegrond van het nieuwe falen lag, hoe kan het ook anders, in Amerika. Daar kwamen experts er zestig jaar geleden achter dat zij problemen met stadsvernieuwing, sociale programma's en armoede niet goed konden oplossen. En dat lag niet aan de aanpak, maar aan de problemen die anders waren dan gedacht. De design theoreticus Horst Rittel (1930-1990) noemde ze ‘wicked problems', een moeilijk in het Nederlands te vertalen concept.
‘Wicked problems' worden wel hardnekkige of ongestructureerde problemen genoemd. Het zijn complexe uitdagingen die geen vastomlijnde definitie hebben, waarin diverse belangen en emoties een rol spelen die uniek zijn, waarbij de oplossing van het ene probleem het andere oproept, en waarvoor geen gefixeerde stappenplannen bestaan. Tot overmaat van ramp weet je ook nooit precies wanneer het probleem is opgelost.
Wat moet je nu als leider met zulke ‘wicked problems'? Tot wie moet je je wenden als je het niet weet? De Engelse leiderschapswetenschapper Keith Grint geeft een simpel advies. Raadpleeg zoveel mogelijk disciplines, zorg dat je toegang krijgt tot verschillende perspectieven, en beperk je niet tot experts en wetenschappers maar raadpleeg ook boeren, burgers en buitenlui.
In de coronacrisis wendde Rutte c.s. zich vooral tot de medische experts. Economen, gedragswetenschappers, complexiteitswetenschappers, en/of belangengroepen kwamen in het script niet voor. Zij waren buiten de orde geplaatst. De coronacrisis was voor onze bestuurders aanvankelijk geen ‘wicked problem', maar een helder, eenduidig probleem: een te managen medisch probleem. Dat leidde tot grote onrust in de samenleving die beter dan onze bestuurders wist dat deze eenzijdigheid onverstandig was. Er kwam een ‘red team' met contra expertise, economen roerden zich, half Nederland werd viroloog en bovenal wisten de nieuwe charlatans, de complotdenkers, het probleem voor eens en altijd te definiëren: Bill Gates en 5G.
Anderhalf millennium geleden, omstreeks 516 schrijft Benedictus van Nursia in zijn ‘Regel' voor het kloosterleven dat een abt bij belangrijke zaken zijn monniken bijeen moet roepen om hen deze voor te leggen. Hij moet ze hun zegje laten doen en dan vooral goed naar de jongste onder hen luisteren, omdat juist zij hem goed kunnen adviseren.
Benedictus. Die wist het wel: het antwoord op de vraag tot wie zich te wenden. Die wel.
Over Joep Schrijvers
Joep Schrijvers doet onderzoek naar westerse advies- en lesboeken voor vorsten, bestuurders en managers van Homerus tot Covey. Hij is schrijver van succesvolle, kritische boeken en artikelen over management, mens en maatschappij.
