VN is een interessant begin omdat zij komen uit een tijd van verzuiling en zij hun boeken bij andere uitgevers makkelijk kwijtkonden. VN ontstond in het verzet in de Tweede Wereldoorlog, en was een links-progressief tijdschrift. Lang was het een weekblad, een periode een maandblad en sinds een aantal jaren is VN een tweemaandelijks tijdschrift met diepgaandere artikelen.
Zuilen
Tussen de jaren ’60 en ’90, toen VN een gezaghebbend links opinieblad was, was elk weekblad onderdeel van een mediazuil. Voor de mensen in zo’n zuil was ‘vanzelfsprekend’ naar welke tv-zender hij/zij keek, welke krant er op de mat viel en waarop gestemd werd. Er was een linkse zuil, een liberale, een christelijke en een katholieke. Buiten die zuilen gebeurde nog wel iets, maar dat mocht geen naam hebben. Er was wat linkser dan links (communistisch) of er was wat christelijker. Dat maakte het leven simpel en overzichtelijk, voor de mediagebruiker en voor de journalist. Dus als een belangrijke journalist van Vrij Nederland een boek wilde uitgeven kon hij naar de Arbeiderspers. Martin van Amerongen en Rinus Ferdinandusse om even twee klassiekers te noemen, werden daar uitgegeven.
Concurrentie
Maar de verzuiling verdween, grotendeels, internet met haar ‘gratis’ nieuwscontent kwam en we gingen minder lezen. En er kwamen nieuwe journalistieke concurrenten. De oplage van de VN daalde van 55.000 in 2000 naar 17.000 in 2020, met niet meer een nummer elke maand. (Oude concurrenten De Haagse Post en De Tijd, fuseerden en werden eveneens een maandblad.) De specialiteit inmiddels: gedegen journalistieke verhalen. En de linkse signatuur bepaalt de keuze van de onderwerpen. De moderne concurrenten De Correspondent en Follow the Money noemen dit dossiers. En dossierkenners die heeft Vrij Nederland. In 2022 verschenen de eerste vier boeken: Kies toch niet steeds de kant van de macht, een kritisch werk over de rol die journalisten spelen richting het Haagse politieke establishment. Bij titels als Van armoede en Miljardairs onder de guillotine is de titel al een statement.
Structuur
Vanuit managementperspectief is vooral Agendahedonisme van Tom Grosfeld interessant. Hoe een obsessie met tijdsoptimalisatie leidt tot een dichtgetimmerd bestaan is de concluderende ondertitel. Zelf is Grosfeld ook van de lijstjes. De agendahedonist structureert zijn bestaan het liefst digitale hulpmiddelen, agenda’s of bullet journals om zo veel mogelijk gestructureerd uit de dag te persen. Of om zo efficiënt met de beperkte tijd om te gaan. Hoe is dat zo gekomen, die drang om dat te doen, te leven bijna per minuut? Want nog niet zo lang geleden, een eeuw, was hier nauwelijks sprake van. Grosfeld laat een keur aan denkers langs komen die ons werken veranderd hebben: Max Weber, één van de grondleggers van de sociologie, Frederik Taylor natuurlijk, de vader van het Taylorisme, waarbij elke handeling in een proces gemeten en geoptimaliseerd diende te worden en Ayn Rand, de filosofe die het ‘objectivisme’ uitwerkte in haar nog altijd zeer populaire roman Atlas Shrugged (1957). Ook Martin Heidegger passeert de revue. Die wist hele generaties te overtuigen dat het arbeidsproces moest worden ingericht aan de hand van het regime van de klok. Die externe dwang van de klok is inmiddels een interne dwang geworden om te presteren.
Het zijn maar een paar van de denkers die ons in de mal van tijds efficiëntie hebben gedrukt met de agenda als bewijsstuk: kijk hoe druk ik het heb! Agendahedonisme past goed bij de harde werkethiek van het neoliberalisme, doelbewust leven en verdienlust van het kapitalisme. Tijd is geld. Wat je echter kwijt kunt raken is ruimte, vrijheid om creatief te zijn, om rust te vinden, om je als individu te ontwikkelen.
Keerzijde
Agendahedonisme is een lang en actueel betoog dat de keerzijde ook toont: mensen die bezwijken onder de druk van presteren. Loskomen is niet makkelijk, zo ondervond ook Grosfeld. Het boek is het resultaat van een langdurig onderzoek om te komen tot een andere manier van leven. Hij omschrijft het als een proces van loslaten. Doel is ruimte te krijgen om dagdromen (reflecteren). Grosfeld kwam in zijn zoektocht uit bij een ‘andere tijd’ door filosofe Joke Hermsen beschreven in Stil de tijd met referenties aan denkers die rust, verveling, spontaniteit en aandacht voor het hier en nu prediken.
Een fascinerend gedachtengoed.
Over Bertrand Weegenaar
Bertrand Weegenaar is als hogeschooldocent HBO-ICT werkzaam op Windesheim. Zijn voorliefde ligt bij de onderwerpen strategie, marketing, geschiedenis; biografieën en internet; e-business.
