Persoonlijke effectiviteit: Vind je AAN/UITknop!

In de uit-stand, zie je de scheidsrechter zich in allerlei bochten wringen. Hij verkrampt. In de aan-stand zie je scheidsrechter ruiterlijk toegeven dat hij fout zat. ‘In de wedstrijd zag ik het zo. Maar je hebt gelijk, ik zat ernaast.’ De tweede reactie is veel geloofwaardiger en krachtiger dan de eerste. Eens?

Ben je in je element of verkramp je?

Elke dag zijn er situaties waardoor je je als een vis in het water voelt en je aan bent. Maar er zijn ook situaties die je doen verkrampen, waardoor je op uit gaat. Een presentatie, ergens te laat komen, stevige feedback. Normaal gesproken heb je totaal geen moeite om je mening te geven, maar tijdens deze vergadering ineens wel. Hoe kan dat? Het zou mooi zijn als je die aan/uitknop weet te vinden en kunt bedienen.

Het aan/uit model

In het aan/uit model dat inzicht geeft in hoe persoonlijke effectiviteit werkt, staat de aan-stand voor effectief gedrag: Je begint bij jezelf, doet wat volgens jou op dat moment nodig is en vertrouwt op jezelf en een goede uitkomst. De uit-stand staat voor ineffectief gedrag. In deze stand ga je niet uit van jezelf maar begin je bij de ander; je baseert je op wat de ander (volgens jou) denkt en hoe die over jouw gedrag oordeelt.

Op: http://youtu.be/_q86QYOvst4 vindt u een filmpje over het aan/uit model

Overleven, redden en herstellen

De scheidsrechter die zich op TV in allerlei bochten wringt, staat uit: ‘Ik mag geen fouten maken anders denken ze dat ik geen goede scheidsrechter ben. De scheidsrechter die zijn fout ruiterlijk toegeeft, staat aan: ‘Hij handelt vanuit de optiek: ‘Ik ben een goede scheidsrechter, ik ben goed getraind, heb voldoende ervaring, maar ik zie nu eenmaal minder dan de mensen op TV.

Sta je in de uit-stand, dan ben je vooral bezig met de situatie overleven, redden en herstellen. Vanuit de uit-stand interpreteer je de feiten en de boodschap onzuiver. In communicatie uit zich dat in wollig taalgebruik, soms te vragend zijn, soms te hard zijn of soms zelfs dichtklappen.

AAN/UIT in beeld: Journalist Sven Kockelmann valt een vooraanstaande politica uit Griekenland aan ten tijde van de aanvang van de crisis in Griekenland. Sven is kampioen in mensen op uit zetten. Onze hoofdpersoon blijft echter geweldig op de been.

Het gaat er niet om altijd aan te zijn

Voor iemand die in de aan-stand staat, maken eerdere gebeurtenissen niet uit voor de besluiten die hij neemt. Hij zit in het moment. Hij is niet bezig met wat er is gebeurd en wat er gaat gebeuren. Altijd aan-staan zou natuurlijk ideaal zijn, maar niet realistisch. We hebben nu eenmaal allemaal onze kwetsbare kant. Je kunt door een opmerking die helemaal niet kwaad bedoeld is, zo maar in de uit-stand terecht komen. Gelukkig kun je altijd weer terug naar de aan-stand.

Typische aan- en uit-zinnen

AAN: ‘Ik vind het een belangrijk onderwerp en bereid me voor waar het nodig is.’

UIT: ‘Ik wil niet op m’n gezicht gaan, dus ik bereid me goed voor.’

AAN: ‘Ik houd van samenwerken. Ik vind een duidelijke rolverdeling belangrijk’

UIT: ‘Ik pas me te snel aan in de samenwerking met anderen’

AAN: ‘Mijn beslissing heeft impact en kan op bezwaren stuiten.’

UIT: ‘Mijn beslissing levert vast weerstand op.’

AAN: ‘Ik ga niet mee.’

UIT: ‘Ik hoop dat jullie het niet erg vinden, maar ik ga niet mee.’

AAN: ‘Ik ga het voorleggen.’

UIT: ‘Ik hoop dat ze erop ingaan.’

Tips om van uit naar aan te komen

Bedenk te allen tijde: Het goede nieuws is dat we eigenlijk altijd aan zijn. We denken onszelf alleen vaak uit. Terug naar de aan-stand is dus vooral een kwestie van je weer herinneren wat effectief is.

Tip 1: Accepteer, verdraag het ongemak en kijk om je heen

Kijk met open ogen naar je uit-stand. ‘Ok, ik herken het. Ik zit even helemaal in de uit-stand. Je veroordeelt niet maar je bent je er wel van bewust. Je voelt de spanning: je wilt er vanaf. Draag die spanning, net als je de pijn verdraagt nadat je je bijvoorbeeld ergens aan hebt gestoten. Dan neem je afstand. Kijk naar jezelf en de mensen om je heen. In dat bewustzijn komt er ruimte om te doen wat nodig is. In feite voeg je wat toe aan de situatie door er op een andere manier naar te kijken.

AAN/UIT in beeld: Matthijs van Nieuwkerk, presentator van TV-programma de Wereld draait door. Hij wordt aangevallen. Door Mart Smeets. Ook een sterk merk in het uit-ambacht. Matthijs bijt op zijn lip, gaat terug naar aan, en ….doet wat nodig is.

Tip 2: Doe een flitsmeditatie

In de uit-stand zit je heel erg in je hoofd. Je bent enorm aan het denken, over wat er gebeurd is, over wat er gaat gebeuren. Je bent je niet meer bewust van wat er om je heen gebeurt. Je voelt alleen je hoofd. De informatie die je zintuigen doorgeven en hoe je ademt, merk je niet op. In de aan-stand is er balans tussen je hoofd, je zintuigen en je adem. Wanneer je merkt dat je in je hoofd zit, kom je weer in het nu door te voelen hoe je kont op de stoel zit, hoe de grond onder je voeten voelt. Je adem wordt rustiger, je stem wordt iets lager en je voelt ter plekke meer ruimte. Dat is de ruimte die je nodig hebt om weer bij jezelf te komen.

Tip 3: Nodig die ander uit

Draai je opvatting over wat per se niet mag gebeuren eens om. Nodig die ander uit jou onderuit te halen. Iemand mag het oneens zijn met jouw voorstel, jouw aanpak, jouw toon. En iemand mag dat zelfs op zijn eigen wijze duidelijk maken. Je nodigt de ander uit om te zeggen wat hij van jou(w voorstel) vindt. Doordat je de eerste stap zet, ben je in de lead en blijf je in de aan-stand.

In Vind je aan/uitknop! staat het aan/uit model beschreven aan de hand van voorbeelden uit de dagelijkse praktijk. Je krijgt inzicht in jouw aan- en uit-stand en ontvangt routes, methodes en tips om je je aan-stand weer te herinneren.

Peter Klijsen is senior trainer en adviseur bij GITP, adviesgroep Development & Training en richt zich op persoonlijke effectiviteits trainingen. Hij schreef het boek Vind je aan/uitknop! samen met Kees van Dijk, Norbert Nielen en Pieter Klaassen. Deze preview verscheen eerder op www.gitp.nl