Niet geheeld trauma vormt volgens haar de voedingsbodem voor veel problemen die pas op latere leeftijd aan de oppervlakte komen: gezondheidsklachten, depressie, relatieproblemen, verslaving...
Aan het begin van haar discours lijkt trauma eerder iets uitzonderlijks, maar naarmate ze haar verhaal verder uit de doeken doet, wordt altijd maar duidelijker dat trauma eigenlijk heel breed vertakt zit in onze maatschappij. We onderkennen het gewoon niet. Blijkbaar is trauma iets waar we het liever niet over hebben. En dat heeft zijn consequenties want één van de sleutels voor heling is juist erkenning krijgen voor het leed dat je hebt ervaren.
In onze westerse maatschappij hebben we daarenboven de neiging om trauma als iets individueels te zien. Zoals je wellicht weet, kleurt de lens waarmee we naar de wereld kijken grotendeels wat we zien. Niet moeilijk dat men in meer groepsgerichte culturen trauma - en de bijhorende helende rituelen - benadert als iets van de groep.
Als ik terugblik op mijn 20 jaar ervaring in het begeleiden van mensen en groepen in organisaties, dan herken ik dezelfde verschuiving:
- Van ‘ontkennen' naar ‘erkennen' van wat lastig of pijnlijk is;
- Van ‘isoleren' naar ‘systemisch' benaderen van symptomen in organisaties;
Zo slaag je er altijd maar beter in om het onderscheid te maken tussen trauma dat eerder hoort bij het individu of trauma dat deel is gaan uitmaken van een familie, groep of organisatie. In dat laatste geval spreken we over systeemtrauma.
Systeemtrauma opsporen door in- en uit te zoomen
Het stijgend aantal burn-out gevallen in organisaties is een mogelijke deur om dit thema verder te verkennen. Let wel, organisaties maken deel uit van een grotere maatschappelijke beweging en in die zin zou het ongepast zijn om de oorzaak van deze problematiek integraal in de schoenen van organisaties te schuiven! In elk geval worden meer en meer mensen bewust van het feit dat de kenmerken van een post traumatische stress-stoornis bijzonder hard lijken op die van een burn-out. En daar begint het pingpongspel tussen individu en organisatie...
Sommige organisaties beschouwen burn-out als iets van het individu, dat veerkracht mist, te perfectionistisch is, geen grenzen kan bewaken, te ambitieus is... In het slechtste geval gaat zo'n medewerker er uit. Met een beetje geluk, wordt er ondersteuning voorzien onder de vorm van coaching.
Maar wat als een bepaalde afdeling opvallend veel last heeft van kort en/of lang verzuim (inclusief burn-out)? Kun je dan de ogen blijven sluiten voor het feit dat er misschien iets speelt in de organisatie? Nochtans houden sommige organisaties dit hardnekkig vol omdat de directie niet bereid is om de hand in eigen boezem te steken. Meestal omdat ze zelf in een wurggreep zit.
Als er echter sprake is van systeemtrauma en het uitvallen van medewerkers een hulpkreet is van het systeem, dan zal het opvangen of weg saneren van individuele medewerkers geen soelaas bieden. De medewerker is in dat geval de spreekwoordelijke kanarie die het eerst van zijn stokje valt. Een alarmsignaal nodigt uit om uit te zoomen tot op het niveau van de organisatie. Weten dat systeemtrauma bestaat, hoe je het kunt herkennen, aanpakken en eventueel voorkomen is in die zin een nieuwe dimensie voor organisatie ontwikkelaars.
Hoe ontstaat systeemtrauma?
De voorbije jaren wordt alsmaar duidelijker dat ook organisaties kunnen blijven vast haken in het verleden. Zo kan systeemtrauma ontstaan door een (reeks) ingrijpende gebeurtenis(sen) of door aanhoudende, overweldigende omstandigheden die een negatief effect hebben op het relationele weefsel van een organisatie of een deel ervan. Dit gaat ten koste van het vermogen om gebalanceerd, geïntegreerd en gedynamiseerd te blijven functioneren als organisatie wat ons brengt bij de volgende grafiek, die ik kort zal toelichten. Daarnaast zal ik even stilstaan bij het aspect heling.
Plots & Extern:
Duidelijke voorbeelden van ingrijpende gebeurtenissen zijn de aanslagen waar we de voorbije maanden mee werden geconfronteerd. Ze komen uit het niets, richten enorm veel schade en leed aan en zijn heel duidelijk af te bakenen. Er is daarenboven vaak sprake van een externe partij die het leed heeft veroorzaakt. Dit alles doet de kans op goede opvang en begeleiding stijgen en dus is de kans op systeemtrauma hier misschien wel het kleinst in vergelijking met de hierna volgende categorieën. Natuurrampen vallen ook binnen deze categorie en ook hier blijkt de veerkracht van mensen en organisaties bijzonder groot omdat er ruimte is voor erkenning, opvang en begeleiding.
Plots & Intern:
Die ingrijpende gebeurtenis kan echter ook van binnen de organisatie komen: een faillissement, een dodelijk ongeval, een zware medische fout, fraude... In dat geval maken de spreekwoordelijke ‘dader' en ‘slachtoffer' deel uit van hetzelfde systeem. In dezelfde mate waarop een externe vijand een groep kan verenigen en mobiliseren, zorgt dit voor verlamming van een organisatie. In dit geval is er veel vaker sprake van ‘shock' waardoor er geen ruimte is voor erkenning en dientengevolge ook niet voor opvang en begeleiding. Hier is de kans op systeemtrauma bijzonder groot.
Recente ontwikkelingen op het vlak van trauma
Initieel had men de neiging om te kijken naar de aard van een ingrijpende gebeurtenis om iets als potentieel traumatiserend te bestempelen. D.m.v. hersenscans leerde men echter dat de symptomen van een posttraumatische stress-stoornis ook in andere gevallen de kop op steken. Zo begon de aandacht te verschuiven van de aard van de ingrijpende gebeurtenis naar een reeks criteria of symptomen van trauma.
Diezelfde verschuiving kan ook toegepast worden op organisaties. Zo komen we bij de 3de en 4de categorie van de grafiek, met name sluipende stressoren die op zich niet schadelijk lijken maar dat wel worden doordat ze permanent blijven knagen. Denk hierbij aan veelvuldige veranderingen of saneringen, slecht begeleidde fusies of overnames, voortdurende blootstelling aan ziekte of menselijk leed, mismanagement, onredelijke besparingen, ... .
Net zoals bij individueel trauma, wordt zo stap voor stap duidelijk dat ook systeemtrauma veel meer voorkomt dan we door hebben. Een reden te meer om er meer oog voor te leren hebben...
Philippe Bailleur werkt al 15 jaar als Organisatiecoach in heel uiteenlopende organisaties. Hij is als professioneel coach gecertificeerd via de International Coaching Federation. Hij is de auteur van Trauma in organisaties.
Over Philippe Bailleur
Philippe werkt graag op het kruispunt tussen mens, organisatie en maatschappij en noemt zich daarom een Ervaren Gids voor Organisatie Vernieuwing.
Ervaren omdat hij dit werk al meer dan 20 jaar doet met passie. Vaak schouder aan schouder met een collega.
Gids omdat hij graag meebeweegt met de uitdagingen van de organisaties die hij begeleidt en dus niet vanuit pasklare antwoorden of oplossingen.
