De ontwikkelingen die maatschappelijk, technologisch en economisch aan de orde zijn, maken het werk binnen de bekende structuren en modellen steeds moeilijker. Zeker voor professionals die hun vak uitoefenen vanuit een bureau of firma met een traditionele en daardoor zo vertrouwde opzet staat disruptie voor de deur.
Disrupties in professies
Substantiële veranderingen in branches breken zelden door zonder dat er duidelijke signalen aan vooraf gaan. Ook zijn er vaak al vroege voorbeelden te zien van nieuwe aanpakken die een antwoord op de disrupties vormen. Een paar kernobservaties:
Het werk van Accountants is en wordt door automatisering fundamenteel veranderd. Hun klassieke taak - de controle van de ‘boeken' (audit) - blijft belangrijk, maar gaat ook goeddeels door ICT worden overgenomen. De aanlevering van gegevens vindt steeds meer vanuit de cliënt plaats en de toegevoegde waarde van de accountant is aan het verminderen. Gelukkig zijn er nu ook nieuwe vragen, zoals naar risicobeheersing en beveiliging, zodat vele accountants tegenwoordig hun geld vooral verdienen met specifieke soorten consultancy.
Advocaten
vragen zich af hoe ze verder moeten in een steeds meer uiteenlopend werkveld dat bovendien steeds meer opties biedt om met intelligente IT te worden opgepakt. De noodzaak voor specialisatie wordt nijpender alsook het internationaal kunnen opereren. Verder lijken de professiegrenzen te vervagen en werken advocaten ook op vakgebieden als consultancy. Het stelt de vraag naar de identiteit van firma's en is daarmee bepalend voor het businessmodel en de invulling daarvan.
Adviseurs
lijken de weg van hun professie echt kwijt en vragen zich af in wat voor beroep zij eigenlijk actief zijn. En ook of dat wel een min of meer afgebakend beroep is. De tijd waarin de consultant zich kon beroepen op superieure kennis en inzicht op gebied van strategie en organisatie is voorbij. De diversiteit is grenzeloos geworden, waarbij grafisch vormgevers, dataspecialisten, beeldend kunstenaars en allerlei andere disciplines de oude rol van inspirator op een geheel nieuwe manier voor de cliënt invullen. De klant neemt bovendien niet langer genoegen met vrijblijvend advies maar verwacht hands-on steun en soms ook: deelname in het ondernemersrisico.
Disrupties in dienstverlening
Naast bovengenoemde veranderingen in de professies zelf, is ook de vraag naar professionele diensten en de wijze waarop deze tot stand komt, behoorlijk veranderd.
Cliënten zijn steeds meer geëmancipeerd en sophisticated geworden.
Veel cliënten hebben dezelfde opleidingen doorlopen als de ingehuurde professionals en beheersen de tricks and trades van het vakgebied minstens zo goed. De loyaliteit aan vertrouwde bureaunamen verdwijnt. Inkoopafdelingen met een scherp oog voor cost-benefit hebben een belangrijke rol gekregen. Cliënten zijn niet meer bereid om de hogere fee's van een - groter - bureau te betalen, omdat men de toegevoegde waarde daarvan niet meer ziet. Ook wil men geen junioren in een opdracht. Multinationals bouwen hun eigen interne vakafdelingen op. Bij publieke organisaties spelen inkoopregels een belangrijke rol bij het streven naar lagere kosten met nogal eens een pernicieus effect op de kwaliteit en continuïteit van de professionele dienstverlening.
IT dringt door in onze professies
Voor het meer routinematige werk zien steeds minder cliënten de toegevoegde waarde van bureaus in een wereld waarin met internet en slimme software veel kennis op straat ligt. Kennis verliest haar waarde als onderscheidende kwaliteit van professionals: waarom daarvoor dan een bureau in de lucht te houden? Het overtuigend aantonen van de wel degelijk aanwezige meerwaarde lukt nog slecht. Met de verdere ontwikkeling van IT-gerelateerde dienstverlening veranderen de benodigde competenties van professionals. Vele oudere vakmensen/partners willen of kunnen dit niet volgen, dan wel zijn niet bereid de dienstverlening hierop aan te passen. Het resultaat is vraaguitval en een baaierd aan startups.
‘New generations' zijn echt anders
Jonge professionals staan anders in het leven en zijn minder monomaan bezig met geld, carrière en status, maar wel ambitieuzer ten aanzien van waarden in het werk (zoals duurzaamheid), kennen minder loyaliteit aan de firma (wisselen makkelijker van baan) en laten zich ook niet meer zo makkelijk strikken om partner te worden. Al deze aspecten zijn bedreigend voor de opzet van de klassieke firma en dat noopt tot een switch naar andere modellen.
Internationalisatie zet door
Professionele dienstverleners worden verondersteld zonder probleem over de hele wereld te kunnen leveren. Dit stelt eisen aan het te hanteren businessmodel. Aan de Zuidas zijn Angelsaksische kantoren als Allen & Overy en Jones & Day inmiddels gevestigde namen. In 2017 werd Boekel De Nerée overgenomen door een Chinese firma.
Dilemma's voor de toekomst
Bovengenoemde trends vormen ieder afzonderlijk, maar ook in hun totaliteit, in toenemende mate een sterke impuls om andere wegen in te slaan als professional service firm. Disruptie slaat toe op heel veel onderdelen van het businessmodel.
Zo wordt de 'brainpower' - de motor die de essentiële waarde van het kantoor bepaalt - voortaan geleverd door kritische, onafhankelijke en ondernemende jongeren die een eigen kijk op hun loopbaan en de organisatie hebben. De competenties die deze mensen moeten hebben veranderen sterk. Minder talent om gegevens te vinden en samen te vatten, véél meer vermogen om met grote databases en slimme software om te gaan. En om informatie en kennis die de resultaten van dit ICT-denkwerk vormen, op een slimme manier in de cliëntorganisatie te implementeren. Dat vraagt ook om sociale intelligentie en leiderschap.
Wij hebben hierboven gezien hoe cliënten veranderen en daarmee ook het dienstenpakket - de ‘services' - waar zij behoefte aan hebben. Als gevolg daarvan groeit het economisch model mee. Eigenaren en partners van de kantoren van vandaag moeten dus lastige dilemma's hanteren. Enkele van de vragen:
- Hoe kan ik het hoofd bieden aan de toenemende concurrentiedruk van grote kantoren, nieuwe innovatieve kantoren en interne juridische/organisatie afdelingen die ieder een groter deel van de klant budgetten opeisen?
- Hoe zorg ik ervoor dat ik de beste junioren aan boord krijg en - na de eerste trainingsjaren - aan boord houd?
- Werkt ons partnermodel nog wel? Hoe werk ik met mijn senioren, die geen partner zijn of willen zijn, zonder ze te demotiveren?
- Nemen wij - door de markt gedwongen - afscheid van het praktijkmodel en daarmee dus ook van een manier om junioren de professie bij te brengen of passen we ons aan en vinden wij nieuwe wegen om de ambachtelijke meester-gezel opzet te handhaven?
- Om bij te blijven moeten wij met nieuwe diensten komen, waarbij wij inspringen op de mogelijkheden die big data en artificial intelligence bieden. Hoe pakken wij dat aan?
- Gaan wij de internationale praktijk binnen en met het eigen bureau opzetten, inclusief vestigingen in het buitenland, of zoeken en werken wij met best friends collega kantoren in een geselecteerde groep van landen?
- Gaan wij onze ontwikkeling en verdere groei op dezelfde wijze doen als in de afgelopen 15+ jaar of wordt het tijd te kiezen voor veel meer focus en een ander businessmodel dat hoort bij de uitdagingen van nu en de nabije toekomst?
In het boek De nieuwe professional service firm wordt een model geïntroduceerd dat een antwoord is op bovengenoemde uitdagingen: de professional community.
Over Martijn van der Mandele
Over Henk Volberda
Prof. dr. Henk W. Volberda is hoogleraar strategisch management en innovatie aan Amsterdam Business School van de Universiteit van Amsterdam. Tevens is hij wetenschappelijk directeur van het Amsterdam Centre for Business Innovation (ACBI) en ‘expert member’ van het World Economic Forum.