De klassieke Grieken en Romeinen trokken zich terug uit de drukte van het dagelijks leven. Mediteren, en al is het maar even afstand nemen van het bestaan, is een belangrijk onderdeel van de Chinese levensfilosofieën. Rustiger is het de afgelopen honderden jaren niet geworden. Stress, continue gestoord worden, privé en werk dat door elkaar loopt. Sociale media die te pas en te onpas signalen afgeven en nog wat extra druk kunnen opleveren. En dan de veranderingen die corona op veel levens heeft en zal betekenen. Kortom, een mix om afstand te nemen en te kijken naar onze rol die we spelen in onze productiviteit gedreven samenleving.
Een interessant perspectief laat kunstenares en filosofe Jenny Odell zien in De macht van nietsdoen Een radicaal verzet tegen de aandachtseconomie. Gezeten in de schaduw van Old Survivor, een honderden jaren oude sequoia in het hart van Oakland, neemt ze de reiziger mee langs een culturele reis hoe mensen en groeperingen in het verleden zich tot niets doen gedwongen hebben. Want dat is wel het overall beeld, je moet je losrukken uit bestaande patronen of een immense urgentie hebben (burn-out bijvoorbeeld) om tot niets doen te komen. En het daarna vol te houden.
Odell bouwt het boek op in twee delen: het ontkoppelen van jezelf van de aandachtseconomie en het aangaan van nieuwe banden met iets anders. Wat dat andere voor jezelf dan ook mag wezen. Het gaat bijvoorbeeld over een andere verhouding met ons ecologisch systeem. De Old Survivor is ook een metafoor voor het leven dat er tot honderd jaar geleden in Oakland was: een groot oerbos vol organismen bij een kleine haven, in die honderd jaar vernietigd door mensenhand.
Opties voor ons zijn bijvoorbeeld vluchten en communes beginnen. Zoals die oude Grieken dat deden, of in de jaren ‘60 en ‘70 door hippies en kunstenaars gebeurde. Ze ontkoppelden zich. In de meeste gevallen was dit een kort leven beschoren. Niets doen in groepsverband is niet iets wat we lang blijken vol te houden. Kleine ‘sparks’ zijn nog te vinden in bijvoorbeeld het meerdaagse evenement Burning Man.
Of Odell helemaal slaagt in haar argumentatie dat niets doen een reële oplossing biedt als verzetsmodel moet de lezer zelf bepalen. Dat ze in de context van hightech Silicon Valley en de jachtigheid die het leven daar met zich brengt, maar ook de erfenis van de hippie-hoogtijdagen van hun ouders en grootouders, kiest voor een ecologische benadering is verklaarbaar. Misschien zijn wij daar net iets te nuchter voor. Het past wel weer bij de les van corona om meer bij lokale ondernemers en telers te kopen. Dat ze zich afzet tegen de aandacht die commercieel gedreven sociale mediaplatformen kan natuurlijk op sympathie rekenen. Een bestaan waarin we even bewust nemen kan net zo, zo niet waardevoller zijn, dan een leven waarin we jachtig achter elk berichtje en kans aanjagen.
De macht van niets doen is ieder geval een mooi geschreven gedachtenreis langs denkers en activisten die zich over niets doen gebogen hebben.
Over Bertrand Weegenaar
Bertrand Weegenaar is als hogeschooldocent HBO-ICT werkzaam op Windesheim. Zijn voorliefde ligt bij de onderwerpen strategie, marketing, geschiedenis; biografieën en internet; e-business.
