Minder is meer en Meer uit minder

Minder, of degrowth, krimpen en ontgroeien is een trend die al enige jaren zichtbaar is. De stelling: als we een paar fundamentele problemen in onze op het kapitalisme gebaseerde economie willen oplossen, dan is stoppen met groeien oplossing. Minder energieverbruik, minder uitstoot van …, en minder economische groei. In Minder is meer stelt economisch antropoloog Jason Hickel dat elke andere oplossing op lange termijn fataal zal zijn. Minder betekent ook minder produceren, minder consumeren, minder grondstofverbruik en minder schulden.

Geschiedenisles

Sinds 250 jaar heeft met name in de westerse wereld een explosie van groei en waardecreatie plaatsgevonden. In de eerste 100 pagina’s van Minder is meer schetst Hickel de opkomst van het westers kapitalisme. Dat begon met het toe-eigenen van natuur en grond, en het industriële proces werd op gang gebracht met steenkool, olie en gas. Waarde werd gecreëerd door exploitatie van natuur en mens. Het heeft een paar landen een extreem groot voordeel geschonken, en dat werkt tot de dag van vandaag door. Azië, Afrika en Zuid-Amerika staan bovendien op achterstand, omdat ze (grotendeels) gekolonialiseerd waren en hun mensen en grondstoffen geplunderd werden. Alleen in het Midden-Oosten wisten ze daaraan te ontsnappen.

Regelgeving

In het tweede deel van zijn boek kruist Hickel de intellectuele degens met de (groene ) groeiadepten rond de vraag: kan technologie ons redden? Hickel’s plannen zijn erg actiegericht. Zo ziet hij een flinke rol bij de overheid om regels op te stellen die elektrische apparaten een langere gebruiksduur geven, net zoals er beleid is ontwikkeld om voedselverspilling tegen te gaan. Een andere actie is meer vanuit gebruik dan bezit te denken en te handelen. Waarom moet iedereen een eigen auto e.d. hebben. De deelfiets (Swap bijvoorbeeld) is een innovatie die op dit model inhaakt. Regelgeving kan ook ontwikkeld worden voor bedrijven die aantoonbaar slecht zijn voor de ecologie. In Nederland is dit precies de discussie over de stikstofmaatregelen.

Dematerialisering

Een voorbeeld van een groeiadept is Andrew McAfee. In zijn boek Meer uit minder zet hij in op voornamelijk technische oplossingen voor de huidige problemen. Een aanpak die in het verleden al vaker toegepast is. Zo werd de voedselproblematiek door de bevolkingsgroei na de Tweede Wereldoorlog opgelost met innovatieve vormen van landbouw en veeteelt. Kunstmest was zo’n innovatie. Veel van de oplossingen in Meer uit minder vallen onder de noemer dematerialisering. Een concept waarin de geleverde dienst gelijk blijft, maar ontkoppeld is van grondstofgebruik. Een standaardvoorbeeld is de smartphone en alle diensten die je daar nu op kunt gebruiken. Je kunt muziek luisteren zonder vinyl, de krant lezen zonder papier etc. McAfee is niet de enige die hierin gelooft. Neem de verhalen van ‘groene’ economen, die alles zetten op investeren in techniek voor het oplossen van klimaatproblemen.

In veel verhalen wordt financiële groei slim gegreenwasht. Het boek Groene groei van Barbara Baarsma heeft daar voorbeelden van. Allereerst spreekt de auteur niet meer over kapitalistisch of financiële groei maar over groene groei. Want onze kinderen hebben ook het recht op hetzelfde welvaartsniveau als wij, en zouden niet moeten consuminderen (brrr gruwelwoord). Groei is noodzakelijk want er is veel meer geld nodig voor publieke voorziening als zorg, veiligheid en onderwijs. Baarsma schat in dat 3% groei per jaar voldoende is. Economische groei niet om de groei, maar omdat het een doel dient. Er zijn natuurlijk macro-economisch gezien andere manieren om aan deze gelden te komen. Hogere belastingen op vervuilende producten kan eerst leiden tot een financiële groei én afname van het gebruik van deze producten. Met deze zelfde argumentatie is de belasting op tabak en alcohol ook toegenomen. En hier zitten we bij één van Hickels stokpaardjes om de vrije marktwerking terug te dringen en de overheid zaken te laten regelen.

Hickel vs McAfee

Hickel en McAfee (interventies) hebben beide een route naar een betere groene wereld. Bij Hickel loop die via ‘actiestappen’ waar hierboven al wat voorbeelden van staan. McAfee hanteert ‘interventies’ om klimaat en duurzaamheidsvraagstukken met technologie op te lossen. Hij pleit ervoor om in te zetten op technologie voor verminderen van vervuiling, voor het beschermen van habitats en soorten, en voor meer geld voor fundamenteel onderzoek. Inzet van moderne vormen van kernenergie en promoten hiervan komt langs, net zo als het bevorderen van genetisch gemodificeerde organismen. Zo kunnen volgens McAfee allerlei vormen van technologie bijdragen om meer uit minder te doen.

Beide auteurs (en boeken) worden tekort gedaan door deze korte samenvatting van hun gedachtengoed. Ze kijken door compleet verschillende brillen, antropologisch versus technologisch naar de wereld. Van beide invalshoeken is veel te leren.