‘Is het u bekend dat een groot deel van deze zogenaamd excellente ondernemingen in de jaren na de publicatie van het boek Gebouwd voor de toekomst in grote problemen is geraakt?’ Uiteraard komt er geen concreet antwoord op mijn vraag, wel een nieuwe stroom clichés. Dus deel ik nog een speldenprik uit en vertel dat het onderzoek van Collins op z'n zachtst gezegd aanvechtbaar is. Met deze opmerking en de daarop volgende toelichting torpedeer ik het gesprek vakkundig en lijdt mijn verkooppoging definitief schipbreuk. De man maakt zich er vanaf met een ‘heel interessant allemaal, u hoort nog van ons!’
Als er iets is waar mijn maag van in de knoop raakt, is het wel blinde volgzaamheid. Ik heb van jongs af aan geleerd mijn hersenen te gebruiken en er een eigen mening op na te houden. Overigens met wisselend resultaat, maar dat terzijde. Ik ben telkens weer verbaasd als ik merk hoe mensen anderen op een voetstuk plaatsen en kritiekloos slikken wat hun helden beweren. Waarin schuilt toch die geweldige aantrekkingskracht van al dat goeroegekakel?
De onderliggende boodschap van veel managementgoeroes is van een ontstellende eenvoud. Hun boodschap voelt intuïtief goed aan en appelleert aan ons gezonde verstand. Daarnaast zijn het vaak geweldige presentatoren die hun verhaal larderen met overtuigende anekdotes. Het verklaart de plakkerigheid van hun boodschappen. Bijvoorbeeld de bekende theorietjes over de zegeningen van klantgerichtheid. De stappen zijn uitermate voor de hand liggend: luister naar je klant, geef hem wat hij vraagt, en leg hem in de watten. Daarmee zou u klanten tot fans omtoveren. Het klinkt bijzonder aannemelijk. Maar in de praktijk pakt het regelmatig anders uit. Er zijn bijvoorbeeld nogal wat ondernemingen die niet bijzonder klantgericht zijn en toch uitermate succesvol in zaken. Denk maar even aan IKEA, Apple, Lidl, Wallmart of McDonalds.
Het relatief eenvoudige verhaal is één aspect van de grote populariteit van goeroes. Een ander aspect is terug te voeren op onze voorouders. De evolutie heeft ons brein voorzien van een in talloze situaties uitermate nuttige eigenschap, namelijk het constant zoeken naar patronen. Soms hebben wij aan een paar verschijnselen genoeg om een patroon te herkennen. Heel nuttig als je door een bos sluipt met allerlei wilde dieren om je heen. Dan is het adagium ‘better save than sorry’ van levensbelang.
Helaas herkennen wij ook regelmatig patronen die er niet zijn. Zoals Stephen Covey met zijn zeven eigenschappen van effectief leiderschap. Neem Covey’s idee van synergie en creatieve samenwerking. Een succesvol leider als Stalin kon je niet op deze eigenschap betrappen. Integendeel, hij wantrouwde iedereen. Daardoor belandden zelfs zijn familieleden in de Goelag. Stalin was een geweldige schurk en een van de grootste massamoordenaars van de vorige eeuw. En toch loodste hij Rusland succesvol door de Tweede Wereldoorlog. En zo kan ik nog veel meer leiders opnoemen die uitermate succesvol waren, maar weinig van de door Covey bewierookte eigenschappen bezaten. Deze effectieve eigenschappen zijn een illusie, net zoals de onderliggende patronen.
Het is een illusie die wij graag op onszelf betrekken, want wij hebben de neiging onszelf nogal te overschatten. Naar deze zelfoverschatting, vooral bij complexe en slecht meetbare vaardigheden, is al heel veel onderzoek naar gedaan. Voeg daarbij dat wij grote moeite hebben onze eigen persoonlijkheid objectief in te schatten. Het resultaat van zo'n karakteronderzoek wil ik u niet onthouden. Een professor nam bij een groot aantal studenten een persoonlijkheidstest af. Na een week ontvingen de studenten de uitslag. Daarna werd de studenten gevraagd in hoeverre zij zichzelf herkenden in de uitslag. Ze beoordeelden hun profiel als zeer herkenbaar. Toen kwam de aap uit de mouw: iedereen had dezelfde standaarduitslag ontvangen.
Kortom: eenvoudige boodschap, herkenbare patronen en koketteren met onze vermeende positieve eigenschappen zijn een aardige verklaring voor het succes van wat we maar even ‘goeroeboeken’ noemen. Helaas word je er niet veel wijzer van. Het is zalf voor de ziel, en houdt de illusie in stand dat er voor ons nog hoop is.
PS. Plotseling realiseer ik me dat u het recept hebt ontvangen voor het schrijven van een bestseller. Wilt u dit artikel alsjeblieft zo snel mogelijk vergeten?
