Ooit was ik in Ankara voor een bespreking ten paleize. President Demirel was zeven jaar president en daarvoor zeven maal premier. Van een ander politiek allooi dan Erdogan. Hij was een kemalist en zwoer bij de principes van Atatürk, en had een duidelijk seculiere inslag. Zijn DYP heeft zelfs de enige vrouwelijke premier van Turkije voortgebracht, daar kunnen wij nog van leren. Het gesprek met Demirel was inhoudsloos en het gezelschap verstijfd van bewondering. Maar het feit dat ik daar was geweest opende alle deuren in Turkije. De macht straalde af op mijn werk in Turkije. Het Presidentschap is tot nu toe ceremonieel geweest. Maar de macht hing altijd al in de lucht. Nu gaat Erdogan deze macht formaliseren. De president wordt niet alleen staatshoofd, maar ook hoofd van de regering.
Hiërarchie
In Turkije gaan ze anders om met hiërarchie. Voor ons is hiërarchie bedoeld voor het gemak. We willen duidelijkheid over de bevoegdheden die tijdelijk aan iemand gegund worden. In andere landen accepteert men dat de macht ongelijk is verdeeld. Het volk volgt een leider, wíl een leider volgen.
Dat gebeurt al van jongsafaan: in het gezin, op school en later op het werk. Als je wat te melden hebt, kun je beleefd je vinger opsteken en als je toestemming krijgt, kun je beleefd iets vragen of opmerken. Bij de Stichting Connect2us gebruiken we het voorbeeld van Hanan die bij de dokter komt. Ze vertelt hem dat ze pijn heeft in haar buik. ‘Waar denk je zelf dat het vandaan komt?’, vraagt de dokter. Hanan is verbaasd. ‘Waarom vraagt hij dat aan mij?’, denk ze en twijfelt aan de deskundigheid van de dokter.
Rep en Roer
Nu is de EU in rep en roer. Maar machtsconcentratie kan ook in andere landen gebeuren. Niet zo lang geleden waren er dictaturen in Spanje, Portugal en Griekenland. Berlusconi gaf zijn eigen draai aan verdeel en heers. Wat met name problematisch is is hoe die macht wordt aangewend en hoe zich dat verhoudt tot waar de EU voor zou moeten staan. In de tijd dat de kemalisten in Turkije aan de macht waren, waren kerk en staat keurig gescheiden. Nu is die secularisatie in het geding en kondigt Erdogan ook nog eens de doodstraf aan. Met absolute macht kan hij die plannen doorvoeren. Zolang hij zijn macht in Turkije belangrijker vindt dan zijn relatie met de EU zal hij fel uithalen naar de Europese kruisvaarders. Hij heeft het vijandbeeld nodig om zijn plannen uit te voeren.
Turkije staat in cultureel opzicht weer een stap verder weg van Europa en zeker van Noord en Centraal Europa. Portugal en Roemenië kennen ook grote cultuurverschillen met Noord en Centraal Europa. Machtsongelijkheid is groot in beide landen, maar hun internationale machtspositie is kleiner dan die van Turkije. Ze zullen zich sneller schikken naar de EU. Portugal heeft minder dan helft van het aantal bewoners dan Istanbul. Bovendien zijn beide Christelijke landen.
Verdeeldheid
Het was geen overweldigende overwinning van Erdogan: 49% van de bevolking stemde tegen. Het is de kwetsbaarheid van de democratie. Het volk cijfert zich weg. De AKP heeft over de jaren macht verzameld in ruil voor gunsten. Een voorbeeld daarvan is het opheffen van het verbod op hoofddoekjes. Daarmee gaf de partij in de ogen van conservatieve bevolkingsgroepen vrijheid terug aan vrouwen. Zij konden weer met een gerust hart over straat lopen. Erdogan noemt het ‘Wederopstanding’.
Er is altijd verdeeldheid geweest in Turkije, men identificeert zich zeer sterk met de groep en men deinst er niet voor terug mensen uit een andere groep uit te sluiten. Het wil niet zeggen dat de helft die ‘verloren’ heeft een heel democratisch beleid zou gaan voeren als die aan de macht zou komen. Een andere overwinnaar is geen garantie dat er geen machtsconcentratie zal plaatsvinden. We moeten nog maar afwachten wie er in 2019 wint. En wat het leger doet…
Jan Vincent Meertens is intercultureel ondernemer, adviseur, trainer en coach. Hij geeft praktische tips om zaken doen met mensen met een andere culturele achtergrond effectiever te maken. Zijn boek Do we have a deal? en trainingen geven inzicht in de verschillen die er zijn tussen de culturen en hoe dat inzicht de kans op succesvolle afspraken verbetert.
Over Jan Vincent Meertens
Jan Vincent Meertens heeft jarenlange ervaring met internationaal onderhandelen als ondernemer, expat en internationaal onderhandelaar. Hij is partner van cultureel instituut Itim International, gastdocent bij onder meer Nyenrode Business University en NHTV/Penn State University en werkt als trainer en adviseur voor onder meer de Europese Unie.
