‘Elke dollar die China in Afrika investeert is een gift aan de EU’

Wat begrijpen China en het westen niet van elkaar?
Europa en de Verenigde Staten lijken nog steeds te denken dat China hun systeem en de bijbehorende waarden zal overnemen. Ze zijn dankzij hun eeuwenlange dominantie op het wereldtoneel oprecht gaan geloven dat een democratie op westerse leest de enige manier is waarop een land succesvol kan zijn. Maar China draait al duizenden jaren mee, en vormde tussen het jaar 1 en 1820 samen met India de grootste economie ter wereld. Het land is zeker bezig met een moderniseringsgolf, maar doet dat op zijn eigen, pragmatische manier, wat met name voor het Amerikaanse superioriteitsgevoel een bedreiging vormt. Op haar beurt is Beijing ervan overtuigd dat het westen een rationele speler is, en dat het China's opkomst op een nuchtere manier zal bejegenen. Het land wil gewoon handeldrijven, punt. Dat dat in de Verenigde Staten zo'n emotionele reactie oproept is voor veel Chinezen onbegrijpelijk.

Critici stellen juist dat China westerse technologie wil stelen en daarmee een oneerlijk concurrentievoordeel wil opbouwen.
Elke opkomende economie smokkelt. Het waren ironisch genoeg de Verenigde Staten die zich de eind negentiende eeuw schuldig maakten aan grootschalige diefstal van technologie uit Europa en het Verenigd Koninkrijk. Pas toen Amerika zelf patenten begon aan te vragen, vormde het land zich om van dief tot politieman. China heeft dat kantelpunt inmiddels ook bereikt. Het land produceert genoeg technologie om de bescherming van intellectueel eigendom tot speerpunt te maken.

Moeten we China vrezen?
Niet in militair opzicht. Anders dan de Verenigde Staten ziet China zich niet als hoeder van de menselijke beschaving. Gelukkig maar, zou ik bijna zeggen, want historisch gezien is die rol gepaard gegaan met een enorme militaire expansiedrift, van de kolonisatie van de Filippijnen tot de inval van Irak. China is de enige wereldmacht die de afgelopen veertig jaar geen grote oorlog heeft uitgevochten. Maar het land is wel vastbesloten om op nummer één te worden op economisch gebied, en beseft als geen ander dat vrijhandel een kwestie is van geopolitiek. Om te voorkomen dat de regio tegen hem gebruikt wordt, hanteert president Xi Jinping daarom een duidelijke strategie, bijvoorbeeld door de economieën van buurlanden zoveel mogelijk aan de Chinese te koppelen. Bij Amerika ontbreekt zo'n China-strategie, en dat is een enorme blunder. Zoals een Indiase diplomaat het tegen me zei: de Verenigde Staten hebben zich de laatste dertig jaar beziggehouden met vechten zonder te winnen, terwijl China zich kon richten op winnen zonder te vechten.

Intussen regeert Xi Jinping met ijzeren hand en heeft hij zichzelf zelfs uitgeroepen tot leider voor het leven. Zal de groeiende Chinese middenklasse daar op den duur niet tegen rebelleren?
Is politieke vrijheid wel wat Chinezen willen? Het klopt dat de Chinese Communistische Partij geen enkele tegenspraak tolereert. Tegelijkertijd heeft de bevolking in vierduizend jaar geschiedenis nog nooit zoveel persóónlijke vrijheid genoten als in de laatste veertig jaar. Toen ik in 1980 het land voor het eerst bezocht waren buitenlandse reizen verboden en stond het Chinezen niet vrij om te besluiten waar ze naar school gingen, wat voor werk ze deden, waar ze woonden, of zelfs wat voor kleren ze konden dragen. Vandaag de dag kunnen ze gaan en staan waar ze willen. In 2019 reisden maar liefst 139 miljoen Chinezen naar het buitenland, en belangrijker nog, ze kwamen allemaal weer terug. Klinkt dat als een volk dat zich onderdrukt voelt?

Is het niet logischer als de Partij het predicaat 'Communistisch' gewoon laat vallen?
In mijn boek betoog ik dat de CCP eigenlijk zou moeten staan voor de Chinese Civilisatie Partij. Het doel van Xi Jinping is niet zozeer om het marxisme voort te laten duren, maar om de Chinese beschaving te doen herleven, en de partij is daar slechts een middel toe. Maar Xi kan het zich niet veroorloven om de naam te wijzigen, want de legitimiteit van Chinese leiders komt in veel opzichten van partij-oprichter Mao Zedong. Hij was degene die China na een eeuw van vernedering weer op de kaart wist te zetten. Veel westerlingen zijn zich niet bewust hoezeer relatief recente geschiedenissen als de Opium-oorlog en de overheersing van Shanghai de Chinese mentaliteit hebben gevormd. Net zoals je de staat Israël niet kunt begrijpen zonder oog te hebben voor de holocaust, zo is het onmogelijk om China te doorgronden zonder kennis van de tijd waarin het land speelbal was van buitenlandse mogendheden.

Inmiddels zijn de rollen omgedraaid, en dreigt Europa gemangeld te worden tussen China en de Verenigde Staten. Welk advies zou u de EU geven?
Het wordt tijd dat Europa haar schuld aan de Verenigde Staten terugbetaalt. Amerika trok na Tweede Wereldoorlog alles uit de kast om het continent weer op de rails te zetten. Nu dat Washington zelf een bondgenoot nodig heeft kan Europa haar dankbaarheid tonen door te helpen bij het formuleren van een doordachte en alomvattende China-strategie. Daarnaast hoop ik dat Europese leiders hun politieke correctheid laten vallen en weer ouderwets sluw durven te zijn. Europa's grootste bedreiging wordt op dit moment niet gevormd door Russische tanks, maar door migranten uit Afrika, dat in demografisch opzicht de meest explosieve regio ter wereld is. Waar het continent in 1950 nog 229 miljoen inwoners telde, zijn dat er inmiddels meer dan vijfhonderd miljoen, en in 2100 zal dat aantal waarschijnlijk gegroeid zijn tot 4,5 miljard. Het is in het belang van Europa dat Afrika zich zo snel mogelijk economisch ontwikkelt, want als het continent geen goederen kan uitvoeren dan zal het mensen exporteren. In plaats van zich bedreigd te voelen door Xi Jinping zou Europa hem als een geopolitieke partner moeten zien. Elke dollar die China in Afrika investeert is een gift aan de Europese Unie.