‘Er is een groot verschil tussen streven naar perfectie en lijden aan perfectionisme’

Laten we beginnen bij het begin. Wie is Chantal van der Leest?
Een duizendpoot, met een enorme interesse in mensen en in wat hen beweegt. Vandaar ook mijn opleiding psychologie. En ik vertel graag, ik vind het fijn om dingen te delen op een manier die aanspreekt. Dat heb ik geprobeerd in mijn eerste boek, Ons feilbare denken op het werk en dat doe ik nog steeds. In Psychologie Magazine, in Quest, en in het AD. Als ik mensen daarmee verder kan helpen, dan is het helemaal mooi.

Dat perfectionisme waar je nieuwe boek over gaat, wat is dat eigenlijk?
Bij perfectionisme leg je de lat zo hoog voor jezelf en laat je daar zoveel van je eigenwaarde van afhangen, dat je verzandt. Je gaat allerlei dingen doen die eigenlijk overdreven zijn of overbodig, waardoor je resultaat niet meer beter wordt maar alleen maar slechter. Er is een groot verschil tussen streven naar perfectie aan de ene kant en lijden aan perfectionisme aan de andere kant. Het een kan gepaard gaan met hele positieve emoties, van het ander ga je je alleen maar slecht voelen.

Je zegt ergens dat perfectionisme tegenwoordig steeds vaker de kop opsteekt. Hoe komt dat?
In de vakliteratuur worden vier factoren genoemd. De eerste is de meritocratie: je wordt geacht het maximale uit jezelf te halen en daar word je ook op afgerekend. Die druk is de afgelopen decennia sterk toegenomen. De tweede factor is het neoliberalisme: iedereen heeft gelijke kansen, wordt er gezegd, en iedereen kan de top bereiken. Haal je het niet, dan heb je gewoon niet hard genoeg gewerkt. De derde is de globalisatie: als je vroeger iets goed kon, hoefde je alleen maar te concurreren met mensen uit je eigen dorp. Tegenwoordig moet je de beste zijn van de hele wereld.

Dat waren drie factoren. Wat is de vierde?
Dat is hoe mensen hun kinderen opvoeden. Nu heb ik zelf geen kinderen, dus ik wil niet doen alsof ik daar alles van afweet. Maar wat ik wel weet is dat je tegenwoordig van die ‘curling ouders’ hebt die alle oneffenheidjes op het pad van hun kind wegpoetsen zodat het moeiteloos naar de top kan schuiven. Het komt ongetwijfeld voort uit liefde, maar voor een deel ook uit angst. Je wilt niet dat je kind iets overkomt, maar wat je ook doet: teleurstellingen zal het altijd tegenkomen in het leven. Dan is het maar beter als het leert daar op een gezonde manier mee om te gaan.

De titel van je boek belooft een antwoord op de vraag Waarom perfectionisten zelden gelukkig zijn. Vertel eens?
Jaap van der Stel, lector GGZ aan de Hogeschool Leiden, heeft ooit gezegd dat perfectionisme het organiseren is van je eigen teleurstellingen. Het is onmogelijk om als perfectionist te voldoen aan je eigen normen, want die zijn per definitie onhaalbaar. Als je daar je hele gevoel van eigenwaarde van laat afhangen en je geeft jezelf structureel te weinig credit – dan word je dus ongelukkig.

Als het nou zo ver is gekomen dat je echt lijdt onder dat perfectionisme, valt er dan nog wat aan te doen?
Niet in de zin dat er een algemeen geaccepteerde behandeling is. Er zijn wel programma’s waar je iets mee kunt, maar die zijn psychologisch nog niet gevalideerd. Ondertussen zijn er wel grotere en kleinere dingen waarmee je jezelf een duwtje in de goeie richting kunt geven. Compassie hebben met jezelf is een hele belangrijke: een beetje aardig zijn voor jezelf, jezelf op een vriendelijke manier toespreken in plaats van jezelf de hele tijd te lopen afkatten. We zijn allemaal maar mensen, we maken allemaal fouten, dat hoort er gewoon bij.

Dus er is nog hoop?
Ik heb dit boek geschreven omdat ik het belangrijk vind dat mensen het er over gaan hebben, dat we ophouden met elkaar de hele tijd dat perfecte plaatje voor te spiegelen en te doen alsof alles maar bereikbaar is. Het leven is gewoon een aaneenschakeling van dingen die goed gaan en dingen die mislukken. De kunst is om te genieten van de momenten dat het goed gaat en er voor elkaar zijn op de momenten dat het niet zo lekker gaat. Daarin zit de hoop.