Waarom heeft u dit boek geschreven?
Ten eerste is er een nogal praktische overweging. Ik heb jarenlang aan de VU niet-westerse (later: mondiale) geschiedenis gedoceerd. Daarbij stelde ik vooral de vraag hoe het kwam dat arm en rijk zo uit elkaar zijn gegroeid. Ik zette mijn teksten voor die colleges op papier. Een soort basistekst waarbij ik in de loop der jaren tal van aantekeningen heb gemaakt. Toen ik met pensioen ging, was het de vraag wat ik met die jungle van papiertjes moest doen. Weggooien of verwerken in de collegeteksten? Ik besloot tot het laatste. Ik had daar veel aardigheid in. Tegelijk realiseerde ik me dat mijn colleges steeds beter waren geworden, maar dat ik ze niet meer gaf. Toen heb ik ze zodanig bewerkt dat ze geschikt werden om in boekvorm te verschijnen. Daarnaast is er een idealistisch motief. We zien ons gesteld voor het morele dilemma dat je zou wensen dat iedereen zo rijk was als wij in het Westen. Tegelijk weet je dat dit praktisch onmogelijk is. De grondstoffen- en energievoorraden raken uitgeput. Het milieu wordt ontoelaatbaar vervuild. Het klimaatprobleem wordt groter. Dat dilemma is bekend. Ik kijk in mijn boek op lange termijn terug. Ik begin bij Columbus, of op zijn minst bij de Industriële Revolutie. Ik hoop dat mensen door de blik zo ver naar achteren te werpen ook ver vooruit zullen kijken. Zodat niet altijd de korte termijn de doorslag geeft, maar dat ook het lange-termijn perspectief in beschouwing wordt genomen.
Hoe zou dat moeten gebeuren?
Ik voel me niet genoeg thuis op het terrein van alternatieve energiebronnen, het duurzaam gebruik van grondstoffen enzovoort om te vertellen wat er exact moet gebeuren. Wel weet ik dat we moeten omschakelen naar een andere levensstijl. Het leek er aanvankelijk op dat dat besef door de huidige crisis tot veel mensen was doordrongen. Maar dat is misschien te optimistisch. Nou de crisis voor een belangrijk deel achter de rug is, lijkt iedereen zich te haasten om te herstellen wat er vóór de crisis ook al was.
Voor wie is uw boek bedoeld?
Het is geschreven als tekstboek voor studenten. Maar ook voor mensen buiten officiële opleidingen die met belangstelling de ontwikkeling in de wereld volgen. Ook kan ik me voorstellen dat het voor ondernemers en managers nuttig is om iets te weten over bijvoorbeeld de onafhankelijkheidsstrijd in India, wanneer ze daar met een lokale partner een joint venture aangaan.
Het is een dik en pittig boek. Kost het niet te veel tijd om het te lezen?
De hoofdstukken kunnen ook afzonderlijk worden gelezen. Het zijn losse kralen die door een dun snoertje bij elkaar worden gehouden doordat ik me iedere keer de vraag stel welke manier van kijken de beste verklaring levert voor het verschil tussen arm en rijk. Is het de economische blik die er van uitgaat dat de kloof een gevolg van westerse uitbuiting is? Is cultuur de belangrijkste verklarende factor? Of hebben we met deze Eurocentrische verklaringen de verkeerde blikrichting gehad en moeten we vooral naar Azië kijken?
Keek u twintig jaar geleden ook al naar Azië als werelddeel dat ‘toevallig’ gedurende twee eeuwen in de coulissen is beland maar dat weldra - als vanouds - midden op het toneel zal komen te staan?
Voor mij zijn de ogen min of meer open gegaan door het in 2004 verschenen boek ‘The Eastern Origins of Western Civilisation’ van John Hobson. Het heeft me in ieder geval geleerd dat het gepast is dat Europa zich iets bescheidener opstelt. Zijn boek is een heilzame correctie op de geschiedenis zoals wij die altijd zien. Jammer is wel dat Hobson zelden een sluitend bewijs geeft voor zijn these dat veel westerse vindingen hun oorsprong in Azië hebben liggen.
Bovendien hebben de Chinezen zo weinig met hun vindingen gedaan.
Ja. Ze hebben de boekdrukkunst uitgevonden, maar dat heeft niet de aanzet gegeven tot levendige discussie als tijdens de Verlichting in Europa. Ze hebben het kompas uitgevonden, maar hadden nooit de hegemonie op de wereldzeeën. De schepen waarmee de Chinese admiraal Zheng He de kusten van Oost-Afrika waren veel groter dan de Santa Maria van Columbus. Maar de Chinezen hebben nooit Afrika veroverd. Zoals ze ook het buskruit hebben uitgevonden, maar het nooit hebben gebruikt in oorlogen tegen andere landen. Er wordt druk over gespeculeerd hoe dat komt. Een verklaring is dat Europa en China heel andere manieren hebben gezocht om hun groeiende bevolking te voeden. Europa zocht het buiten de grenzen en is als het ware geëxplodeerd. China daarentegen zou zijn geïmplodeerd en de oplossing hebben gezocht in een steeds intensievere rijstbouw. Het verhaal over de oude wereldorde waarin China weer het belangrijkste land is, wordt ook mooi verwoord door Kishore Mahbubani in zijn boek De eeuw van Azië.
Over Annegreet van Bergen
Annegreet van Bergen is econoom, auteur van de bestseller Gouden jaren en journalist.
