‘Er is geen blauwdruk’

Het spelletje BS BINGO, wat is dat?
Ja, ik kende het ook niet, totdat een vriend van mij die bij een financiële instelling werkte mij enkele jaren geleden vroeg: ‘Weet jij wat wij tijdens vergaderingen doen?’ Het is een soort bingo, maar dan met managementtermen. Je hebt een kaart met daarop allemaal managementtermen en als die term tijdens een vergadering gebruikt wordt, zet je een kruisje. Heeft iemand de kaart vol, dan roept hij of zij keihard: ‘bullshit!’. Erg leuk, ik kan het iedereen aanbevelen.

Dat geloof ik zo. U heeft in uw boek de nodige managementtermen verzameld. Er wordt een hoop onzin geroepen door managers en organisatieadviseurs.
Ja, en het erge is dat ze het zelf nog zijn gaan geloven ook. Ze zijn zo gedrild en gevormd in die zogenaamde waarheden, ze kunnen bijna niet anders meer. Ik zelf ook, hoor, ik heb daar zelf ook aan meegedaan. Maar het klopt gewoon niet. Organiseren is geen wetenschap. Het is hooguit een kwestie van logisch nadenken. Steeds meer mensen voelen dat nu ook wel aan, maar zij worden nog niet echt gehoord. Daarom vond ik het nodig om nog harder op tafel te slaan en te roepen: ‘bullshit!’.

Dat heeft u zeker gedaan, het boek is van dik hout zaagt men planken. Wat is uw voornaamste verwijt aan managers?
Nou, het ligt niet aan de individuele manager, maar gewoon aan het hele idee dat er een aparte laag nodig is die dingen bedenkt die anderen dan moeten uitvoeren. Dat is honderd jaar geleden bedacht door Taylor, maar het werkt gewoon niet. Het werkt zelfs averechts. En toch hollen we er nog steeds met zijn alleen achteraan. Het is een geloof geworden.

Dat is nogal een boude uitspraak. Kunt u dat onderbouwen?
Ik heb zelf geen empirisch onderzoek gedaan, maar er duiken steeds meer wetenschappelijke onderzoeken op waaruit blijkt dat management niet werkt. Het is inmiddels aangetoond dat Taylor gelogen heeft over de resultaten van zijn eigen onderzoek waaruit zou blijken dat die manager meer oplevert dan hij kost. Peters en Waterman, de auteurs van ‘In Search of Excellence’, nota bene het standaardwerk op het gebied van management en strategie dat door alle businessschools wordt gebruikt, hebben zelf toegegeven dat ze gejokt hebben over de uitkomsten van hun onderzoeken om zo hun verhaal rond te krijgen. Ik ben in de research van mijn boek geen enkel onderzoek tegengekomen dat laat zien dat management werkt. Integendeel: de meeste onderzoeken laten een negatief effect zien. Mintzberg bijvoorbeeld laat een negatieve correlatie zien tussen het hebben van een mba en het succes van een organisatie. Er is een Delfts onderzoek waarin een negatief verband wordt aangetoond tussen het aantal managers en innovatie. Moet ik nog doorgaan?

Ja, graag.
Ook zijn er tientallen onderzoeken die aantonen dat de instrumenten waar managers zich van bedienen, niet werken. Neem zoiets gangbaars als de brainstorm. Dat is vijftig jaar geleden ontwikkeld door een directeur van een reclamebureau, maar nog geen vijf jaar later heeft wetenschappelijk onderzoek aangetoond dat vier individuen onafhankelijk van elkaar veertig procent meer ideeën bedenken dan een brainstormgroep van vier mensen. Beoordelingsgesprekken, het geven van feedback: allemaal kul. Het heeft helemaal geen zin om mensen te trainen in dingen die ze niet kunnen, het is veel effectiever datgene te versterken wat ze al wél kunnen. Daar zijn de gedragswetenschappers heel helder over, maar toch blijven we mensen in 360-graden feedback gesprekken duwen, om over de bonus nog maar te zwijgen.

Oké, mij heeft u overtuigd. Maar wat is het alternatief? Managers afschaffen en overgaan tot zelfsturing?
De grootste valkuil voor mij zou zijn dat ik nu ga voorschrijven hoe het dan wel moet. Dat hangt honderd procent af van wat je doet, waar je als organisatie voor staat. Er is geen blauwdruk. Groot, klein, centraal, decentraal, hiërarchisch of plat: er is niets over te zeggen. Doe het vooral op je eigen manier. Wees net zo uniek in de manier van organiseren als in je product of dienst. Er worden trainingen gegeven voor managers waarin ze moeten leren loslaten. Maar wie durft tegen Steve Jobs te zeggen dat hij moet loslaten en dat hij zich niet met de details mag bemoeien? Wie durft tegen John de Mol te zeggen dat hij zich niet met de details mag bemoeien? Laat hen het lekker op hun eigen manier doen, daar zijn ze kennelijk succesvol in.

En dat hangt dus vooral af van wat je doet, waar de organisatie voor staat?
Precies. Neem de thuiszorg: als je echt vindt dat er weer gezorgd moet worden voor ouderen, dan richt je daar alle energie op. En niet op verandertrajecten, leiderschapstrainingen en andere bullshit. Er zijn gelukkig veel ondernemers die dat begrijpen. Dat zijn vaak familiebedrijven, die je meestal niet in de casestudies terugziet. Die zijn helemaal niet bezig met zichzelf te promoten, maar gewoon met waar het in hun ogen echt om draait. Als dat voor iedereen glashelder is, heb je geen managementinstrumenten nodig.

Dat klinkt goed. Maar denkt u dat grote, strak gemanagede organisaties dat ook kunnen? Die manager zal niet snel zijn eigen stoelpoten doorzagen.
Nee, dat verwacht ik ook niet. Als je honderd jaar te horen hebt gekregen dat dit het is en dat het wetenschappelijk bewezen is, ga je er zelf op een bepaald moment in geloven. Er staat bovendien veel op het spel, voor sommigen. Er is geen adviesbureau dat zal zeggen: ‘We stoppen ermee.’ En ook managers zullen niet snel hun eigen bestaan in twijfel trekken. Maar ik denk dat we wel moeten, want dit is zo slecht voor het ondernemerschap en voor onze economie als geheel. En ook voor die managers zelf is het niet goed. Achtenzeventig procent van de werknemers verlangen naar een heel ander beroep. Ook veel managers zijn doodongelukkig met hun baan en gaan veel liever weer inhoudelijk aan de slag. Zou het niet mooi zijn als iedereen weer iets kon doen waar hij wel gelukkig van wordt?