Zinnigheid hield in dat het verhaal van de professional beter, vaker en luider moest worden verteld. De professionals moesten vaker en harder zeggen wat goede gezondheidszorg, onderwijs, veiligheidszorg, enzovoort inhielden, en wie daar over gingen: namelijk zijzelf. Waarden als deskundigheid, betrokkenheid, en moed om verantwoordelijkheid te nemen moesten in ere worden hersteld. ‘Een moedige professional vertelt zijn verhaal’ was daarom het motto dat de deelnemers aan de conferentie werd meegegeven.
De pijn van de professionals is inmiddels doorgedrongen tot het politieke bestuur. De publicatie uit 2005 van de special van ‘Christen Democratische Verkenningen’ over ‘Beroepszeer’ en de oprichting van de gelijknamige Stichting hebben veel weerklank gevonden. De conferentie werd mede onder auspiciën van het Ministerie van BZK georganiseerd en geopend door Jaap Uijlenbroek, sinds kort directeur-generaal Organisatie en Bedrijfsvoering Rijk bij BZK. Ook hij pleitte voor meer ruimte voor professionals en voor een juiste balans tussen transparantie en verantwoording: ‘Professionals moeten weer echt kunnen toekomen aan hun werk.’ Hij meldde de lancering van de website www.mijnechtewerk.nl en van een heus Meldpunt Regeldruk & Administratieve Lastenvermindering voor professionals in de openbare sector.
Marc Chavannes, hoogleraar Journalistiek en politiek columnist van NRC Handelsblad, was daar niet van onder de indruk. Het probleem stak volgens hem dieper: de publieke sector werd nog steeds gedomineerd door een ideologie van efficiëntie, productiegerichtheid en getalsmatige afrekening, die in feite de logica van de lopende band had overgeplant naar de publieke dienstverlening. Ook de beoefenaars van de zogenaamd ‘vrije’ beroepen moesten leren uren schrijven, output meten en procedures bewaken. De professionals moesten alles wat ze deden leren bekijken door een marktbril. Allemaal waren ze bureaucratisch afrekenbaar geworden. Wat was er gebeurd met de professionele deskundigheid?
Waarom, zo vroeg Chavannes zich af, waren we in Nederland zo vatbaar voor bestuurlijke modes? Bijna slaafs voerden we allerlei onbewezen invallen uit, zoals rond het Studiehuis. Marktwerking in de zorg was hooguit een vorm van wensdenken. Maar inmiddels begon het inzicht te groeien dat de markt een veel te botte mal was om alles doorheen te duwen. Het hele marktdenken voor de publieke sector was failliet: de kredietcrisis liet zien dat het niet eens werkte in zijn eigen speeltuin. Het onbehagen was fundamenteel. We moesten nu stoppen: geen stappen en stapjes meer in de richting van namaakbedrijvigheid, op grond van een nieuw besef van de inhoud en de waarde van publieke taken. Later, bij de afsluiting, pleitte Chavannes zelfs voor ‘burgerlijke ongehoorzaamheid’ door professionals, ‘uiteraard in via intervisie getoetste varianten’ om de ‘rekenkundige trucs’ en ‘voze transparantierituelen’ die voor kwaliteitsbeleid moesten doorgaan te ontmaskeren.
Oprichter van de Stichting Beroepszeer Thijs Jansen presenteerde op de conferentie zijn essay ‘Publieke beroepstrots: een onbenutte kracht’. In 2005 was hij nog hoofdredacteur van Christen Democratische Verkenningen, maar hij werd spoedig daarna door het CDA vanwege zijn onafhankelijke opstelling uit zijn functie gezet. Ook Jansen hekelde de smalle invulling van het publieke belang als ‘meer doen met minder’ en het wegdrukken van de intrinsieke motivatie van professionals door extrinsieke financiële en bureaucratische prikkels. Hoe kon zoveel mogelijk vrijwillige binding aan de publieke zaak worden gerealiseerd? De noodzaak van ‘Zivilcourage’ bij de professionals: de moed om zich te verzetten tegen de zuinigheid van de marktdenkers en op te komen voor de zinnigheid van hun vak: dat was het terugkerende thema van deze zinnige bijeenkomst.
Over Dick Pels
Socioloog en filosoof Dick Pels is essayist voor onder andere NRC Handelsblad, de Volkskrant, De Groene Amsterdammer en Hollands Diep. Hij is (hoofd)docent maatschappijtheorie en sociale filosofie aan de universiteiten van Amsterdam en Groningen. Daarnaast is hij een van de oprichters van de progressieve denktank Waterland.
