De ontvanger van een cadeau zal een plicht voelen om iets terug te geven, al is het slechts dankbaarheid. Een gift kan, ongevraagd, een verplichting met zich meebrengen en kan zelfs worden beschouwd als een slimme manier om juist iets voor elkaar te krijgen. Voor wat, hoort wat!
Op het thema ‘voor wat, hoort wat’ kan naar hartenlust worden gevarieerd. Denk eens aan de volgende variant. A is betrokken in een gecompliceerd bestuurlijk proces. A wil daar iets uit halen wat belangrijk voor hem is, maar hij alleen kan het proces niet naar zijn hand zetten. Hij heeft steun nodig van anderen. En, gelukkig voor A, B is bereid A te steunen. Dankzij de steun van B krijgt A wat hij wenst. A, dankbaar voor deze steun, voor dit ‘cadeau’, voelt een druk om iets terug te doen als het even kan. B voelt dat goed aan en meldt zich na een tijdje bij A met een verzoek. Dit verzoek is extreem groot. A ziet ook wel in dat het verzoek buitenissig is, maar tegelijkertijd voelt hij zich verplicht jegens B. Na zwaar beraad besluit A niet in te gaan op B zijn verzoek. B verklaart dit te begrijpen en te respecteren. Na weer een tijdje slaat B definitief toe. B laat wederom een verzoek uitgaan naar A. Ook dit verzoek is weer substantieel, zij het bescheidener dan het vorige. A kan nu bijna niet meer weigeren en B scoort. A stond in eerste instantie al in het krijt bij B. De openstaande rekening werd nog groter door A zijn weigering om in te gaan op B zijn eerste verzoek waarna het tweede verzoek niet meer geweigerd kon worden.
Maar het kan nog mooier. Je kan mensen ook aan je binden door ze jou iets te laten geven! De slimme politicus weet dit. Jimmy Carter, de voormalige president van de USA, benaderde kandidaten die hij in zijn aanloop naar het presidentschap had verslagen, met het verzoek of zij hem wilden helpen in zijn campagne. Deze voormalige concurrenten gingen in op zijn verzoek en gingen voor Carter aan de slag. De verrassing is dat Carter hierdoor niet in het krijt kwam te staan bij hen, maar de verhoudingen bleken juist andersom te liggen. De ex-concurrenten voelden zich verplicht naar Carter toe! Politiek analist Chris Matthews formuleerde het zo: Carter offered them the one thing he himself wants: the opportunity to get involved. It is better to receive than to give!
De op het eerste gezicht zinloze en op zijn best koddige gewoonte om elkaar over en weer steeds maar weer cadeaus te geven, krijgt nu toch wat meer betekenis. De gever en ontvanger houden elkaar in evenwicht met hun giften en verplichtingen. Dat mag zinloos lijken maar is het niet. Er verandert namelijk wel degelijk iets: de band tussen beiden intensiveert, de relatie tussen hen wordt steeds moeilijker te verbreken en dat is betekenisvol. Niet alleen voor de gever en de ontvanger maar ook voor derden.
De moraal ligt voor de hand. Niets is wat het lijkt. Een geschenk kan zo maar een plicht en zelfs een schuld blijken te zijn. De gever wordt ontvanger en de ontvanger zal weer gever worden. Het ‘zalig zijn zij die geven’ blijft geldig. Maar derden kunnen buitengesloten raken. En de aanbeveling is: wees ruimhartig. Het is voor iedereen prettig te verkeren in een wereld vol ruimhartige schenkers en zelfs de schenkers worden er beter van!¶
Do’s:
- Schenk ruimhartig.
- Ontvang met waardering.
Don’ts
- Giften berekenen.
- Giften als een verlies beschouwen, in plaats van als een geschenk zowel aan jezelf als aan een ander.
Over Ernst ten Heuvelhof
Ernst ten Heuvelhof is hoogleraar bestuurskunde aan de faculteit Techniek, Bestuur en Management van de Technische Universiteit Delft en aan de faculteit der Sociale Wetenschappen van de Erasmus Universiteit Rotterdam.
