Al tijdens mijn studie bedrijfskunde werd ik enthousiast over het inrichten van verandering met in plaats van voor betrokkenen. Daar ging ik als junior adviseur soms wel wat naïef mee om en werd ik de zondebok van groepen die het onderling niet eens konden worden. Zo werd ik door schade en schande wijzer en is mijn interesse in onbewuste processen in groepen alleen maar gegroeid. Het werken met de kennis, belangen en frustraties van diegenen die bij een vraagstuk betrokken zijn, heeft mij altijd veel meer aangetrokken dan het schrijven van een rapport over hoe anderen hun werk in moeten richten.
Aan relevante onveiligheid werken
De onderstroom boven gaat over het naar boven halen van de onderstroom als je mensen bij organisatieverandering betrekt. Hoe je de spanning in een groep zodanig kunt managen dat het voldoende veilig is, zonder dat het werken aan de lastige verschillen wordt vermeden. Hoe je daar als begeleider en procesconsultant een bijdrage aan kunt leveren. Als begeleider door de groep te helpen om de verschillende ideeën over het vraagstuk en mogelijke oplossingen uitgesproken te krijgen. Als procesconsultant door de groep te ondersteunen om datgene wat men tijdens het overleg ervaart te onderkennen, te begrijpen en met elkaar te delen.
Drie soorten onderstroom
Onder de onderstroom versta ik alle gedachten en gevoelens in een groep die belangrijk zijn om een taak goed te kunnen volbrengen en die we niet openlijk met elkaar kunnen of willen delen. Ik onderscheid drie soorten onderstroom die ieder hun eigen oorzaak hebben en die dan ook op verschillende manieren naar boven gebracht moeten worden.
Groepsdynamische processen
Ik hoop met dit boek de veelal lastige, Engelstalige literatuur over groepsdynamische processen toegankelijker te maken. Die literatuur is niet alleen lastig vanwege de taal, maar ook vanwege het systemische perspectief dat wordt gebruikt. Het zien van een groep als ‘een ander beest’ is waardevol, omdat het je andere mogelijkheden tot handelen biedt. Anders dan wanneer je het vizier in een groep alleen richt op de leiding, de dwarsliggers, de afspraken of de individuele competenties van de groepsleden. Een andere manier van kijken die eigenlijk simpel is, maar daarmee nog niet altijd eenvoudig om te begrijpen en je eigen te maken. Dit boek bevat veel praktijkbeschrijvingen, illustraties en concepten om je daarbij te helpen.
Kennis als vingerwijzing
In dit boek bied ik kennis over sociale systemen aan. Dergelijke kennis is niet meer dan een vinger die wijst naar de maan: behulpzaam en misschien nodig om de juiste kant op te kijken. Maar je moet de vinger niet verwarren met waar deze naar verwijst. Want als je al je aandacht richt op de vinger, kom je niets te weten over de maan.
Zo zijn de modellen en concepten bedoeld als ‘vingerwijzing’ tijdens een verandertraject. Behulpzaam en misschien nodig om de juiste kant uit te kijken. Maar je moet ze niet verwarren met waar ze naar verwijzen. Want als je hier al je aandacht op richt, kom je niets te weten over het vraagstuk van betrokkenen en hun oplossing.
Wil jij meer invloed in groepen die onder druk staan? Dan is De onderstroom boven geen oppervlakkige quick fix, maar een waardevolle vingerwijzing.
Over Jan Piet van Deene
Jan Piet van Deene werkt vanuit IOD als consultant, trainer en coach voor een verscheidenheid aan organisaties in Europa. Dat doet hij op het raakvlak van persoonlijke- en organisatieontwikkeling. Hij ontwikkelde afgelopen decennia een praktijktheorie over het werken met de onderstroom en publiceerde daarover.
