Een ring door je neus is voor veel mensen gekker dan eentje door je oor. Getrouwd zijn als 19 man met drie vrouwen tegelijk is gek, maar drie hartsvriendinnen hebben als vrouw is heel gebruikelijk. Je eigen hond opeten is gek, maar je eigen varken niet. Op de Dam ‘Allahu Akbar’ roepen tijdens de dodenherdenking geeft problemen. Kannibalisme mag ook niet, al geeft iemand toestemming om een hapje van je te nemen. Maar als een priester in de kerk zegt dat hij het bloed van Jezus gaat drinken, vinden we dat heel gewoon. Als je jezelf in Nederland snijdt met een mes moet je naar de psychiater, maar als je op het jaarlijkse Thaise Vegetarian Festival in Phuket een zwaard door je wang boort, ben je juist heilig.
Tribale wezens
Hoe vaak heb je vandaag al een oordeel over iets gehad? Over iets wat je las in de krant? Over een nieuwe procedure op je werk? Over het kapsel van de buurvrouw? Over het nieuwe standbeeld in jouw stad? We oordelen de hele dag over gek en normaal.
Maar wat is dan precies gek en wat is normaal? Wie bepaalt dat eigenlijk, en hoe? Mensen zijn tribale wezens. We leven in groepen en daarbinnen meestal bij voorkeur in paren of gezinsverband. Om de groep veilig te houden en te kunnen overleven, spreken we onderling omgangsvormen af. Eigenlijk ontstaan die in de loop van de tijd. Die afspraken, normen en waarden noemen we cultuur. En cultuur bepaalt wat je gek vindt en wat niet. Als jouw wieg ergens anders had gestaan, had je waarschijnlijk van andere dingen gezegd: ‘Da’s gek.’ In dit boek daag ik je uit te bepalen of gek wel echt gek is of best normaal. En andersom. Ik wil vertrouwd maken wat gek is, en gek maken wat vertrouwd is.
We bouwen gekmakende tribes
We creëren tribes met elkaar en daaruit ontstaat cultuur. Op ons werk ontstaan daardoor systemen en organisaties. Soms echter zijn deze ver afgedreven van wat mensen eigenlijk met elkaar willen. We leven het liefst in veilige tribes, waar we elkaar zien en onze eerste levensbehoeften kunnen vervullen. Waar we kunnen liefhebben en vertrouwen. Toch bouwen we in organisaties en in de samenleving soms ook rare, ontzielde tribes. Omdat we onze systemen zo inrichten dat we procedures en papier belangrijker vinden dan menselijk contact, maken we bijvoorbeeld de zorg en het onderwijs afstandelijk en minder lief. Dan vergeten we wat wij als mensen zo nodig hebben.
Elkaar echt zien en aan elkaar vragen wat de ander nodig heeft. Mensen zijn nu eenmaal niet allemaal hetzelfde en hebben ook niet hetzelfde nodig. Die bureaucratie en standaardisatie kunnen gekmakend zijn. Als je goed om je heen kijkt, zie je dat we op sommige plekken in de samenleving en in organisaties ver zijn afgedwaald van onze tribale, menselijke behoeften. En daarmee onthechten we misschien ook wel de samenleving; voelen we ons minder veilig, vervreemd van elkaar en ons- zelf en worden we eenzamer. Esther van Fenema heeft dat indringend beschreven in haar boek Het verlaten individu.
Een beetje in de war
Van nadenken over wat gek is en normaal kun je een beetje in de war raken. Dan ga je alles ter discussie stellen wat je van tevoren gewoon voor waar aannam. Cultuurrelativisme noemen we dat. Dan leer je dat wat jij gek vindt, ook maar een idee is.
Het helpt als je als het ware je camerastandpunt een beetje verder uitzoomt dan je gewend bent. Dan kijk je door nieuwe ogen naar jezelf en je omgeving. Als je dat steeds opnieuw doet en jezelf leert je oordeel uit te stellen, wordt gek opeens normaal en normaal gek. Je traint je verwonderde blik en je compassiespier als het ware. Dat vraagt om een beetje dissociëren. De blik van de buitenstaander, de reiziger, de antropoloog. Een onwaarschijnlijk belangrijke vaardigheid voor leiders en begeleiders van verandering in organisaties.
Dat is precies wat ik je met mijn boek Da’s gek wil laten ervaren. Dat vanzelfsprekendheden minder vanzelfsprekend zijn. Wees dus gewaarschuwd. Ik neem je mee op reis in je eigen leven, in relaties met anderen, in de wereld, in organisaties en in de zorg – waar de zorgzaamheid soms zoek is. Ik hoop oprecht dat je als je dit boek hebt gelezen anders kijkt, vragen stelt, meer ziet. Uit je denkbubbel stapt. Minder oordeelt. En daardoor origineler en vrijer wordt, op je werk en thuis.
kunst van het vragen stellen
Antropologen kijken graag een beetje scheef naar de wereld. Door een uitzoomlens. Antropologie is een narratief vakgebied. Overal op de wereld geven mensen betekenis aan hun omgeving door verhalen te vertellen. Ik laat je in de verhalen in dit boek graag kijken door de bril van de antropoloog. Elk verhaal sluit ik af met een begrip, een tool uit de antropologische gereedschapskist. Stiekem heb je als je dit boek hebt gelezen het begrippenkader van een eerstejaarsstudent culturele antropologie in je rugtas zitten.
Verder zal het je opvallen dat ik in Da’s gek veel vragen stel. Soms meer dan dat ik antwoorden geef. Dat is typisch iets van de antropologie; de kunst is niet zozeer het juiste antwoord te geven, maar te bedenken welke vraag er eigenlijk ten grondslag lag aan de culturele antwoorden, het gedrag dat mensen met elkaar hebben afgesproken. De vragen die je tegenkomt zijn vragen vanuit mijn eigen verwondering en reflectieve vragen voor jou als lezer. Voor thuis en voor op je werk. Om zelf na te denken, door te mijmeren, met anderen in gesprek te gaan. Ik hoop dat je de antwoorden in jezelf vindt en met elkaar op zoek gaat naar de vraag of het ‘anders’ kan.
Over Danielle Braun
Dr. Danielle Braun is corporate antropoloog. Spreker. Directeur van de Academie voor Organisatiecultuur. Auteur van de Corporate Tribe (Managementboek van het Jaar 2016), Building Tribes, Patronen en Da's gek.
