We leven in een wereld die maar niet wil ophouden met veranderen. Wie een beroep als bestuurder, manager of professional heeft, wordt continue uitgedaagd om een niet aflatende stroom aan nieuwe informatie te verwerken, een standpunt te kiezen, hiernaar te handelen en hierop te reflecteren. Dat vraagt niet alleen specifieke vaardigheden, maar ook een bepaalde attitude en positionering in processen.
Proces?
Als het in organisaties over ‘het proces’ gaat, wordt het woord vaak wat abstract gebruikt. Dan zegt men dingen als ‘Dat moet je aan het proces overlaten’ of 'Het proces is er nog niet klaar voor’. En, onbewust en onbedoeld, geeft dat een beleving van onvermogen en onmacht. Proces is voor veel mensen daarom vooral vaag. Ons boek ‘Proceskunde, een pleidooi voor werken met aandacht’ gaat over die ongrijpbare kant van samenwerken, organiseren en ontwikkelen. Wij betogen dat het werken in processen een kunde is, waar mensen zich in kunnen bekwamen.
Het proces of een proces?
Bij het woord proces denken veel mensen aan een technische opvatting van het begrip. Of het nou over ‘het werkproces’ in een fabriek gaat, of over ‘the patient journey’ in een ziekenhuis; het gaat over een vaste reeks van handelingen die leiden tot een vooraf bepaalde uitkomst. Wat als een chassis de lopende band op gaat, wordt nooit opeens een koelkast en wie een ziekenhuis binnenloopt gaat nooit eerst naar een operatiekamer en dan pas naar een arts die de diagnose stelt. Het proces bestaat uit een vaste reeks van handelingen, in een vaste volgorde, met een min of meer bekende uitkomst.
Hoe anders gaat het in een proces. Stappen lijken wel geen vaste volgorde te hebben. Of moeten ze opnieuw worden gezet. En beweegt een proces zich wel de ‘juiste’ kant op? Of gaat het juist alle kanten op? Nou ja, ‘het proces is er nog niet klaar voor’, zullen we maar zeggen.
Dimensies
De wetten die in het ene proces gelden, lijken dat helemaal niet te doen in andere, en omgekeerd. Deze moeilijk ‘pakbare’ kant staat niet in boeken met tien stappen naar succes, noch staat het in de (beleids)plannen die we maken. Het vraagt in onze ogen daarom om aandacht voor de unieke context, de specifieke samenstelling van mensen en om alertheid op de processen die tussen de mensen in deze context spelen. In het boek werken we een vijftal dimensies uit, om naar proces te kijken. Die dimensies bieden een perspectief op wat aandacht vraagt, en wat er aan gedaan kan worden.
Aandacht?
Wij reiken een zienswijze aan die recht doet aan de dynamiek tussen mensen en datgene wat zich ín het proces voltrekt. We willen met dit perspectief een ‘andere’ manier van veranderen en realiseren uitwerken, in plaats van oplossingsgericht te grijpen naar een aanpak. Het adagium is daarbij ‘processen zijn van mensen’, en vragen de volle aandacht die daarbij past. Proceskunde richt de aandacht op deze sociale kant van processen als belangrijk aangrijpingspunt voor beweging en ontwikkeling.
Ons boek heeft daarom als ondertitel ‘een pleidooi voor werken met aandacht’ en is geschreven voor mensen die vragen hebben als: De procesdimensie in mijn werk, wat is dat? En van wie zijn processen? Hoe verhoudt de procesdimensie zich tot de inhoudelijke doelen? Wat betekent het voor mijn rol in het werk? Wat betekenen woorden als ‘Aandacht’ en ‘Onderzoekend kijken en luisteren’ hierbij?
Interventies en invloed nemen in processen
Waar we in de eerste hoofdstukken ons vooral concentreren op het perspectief, gaan we in de laatste hoofdstukken dieper in op het handelingsrepertoire dat hierbij past. Dat is een vraag die adviseurs, projectleiders en managers toch vooral bezig houdt: ‘hoe zijn processen te beïnvloeden?’ Wij betogen dat wanneer alles op rolletjes verloopt er niet veel aanleiding is om diepgaand bij processen stil te staan. Maar wanneer het proces stokt, vertraagt of ‘de verkeerde kant’ opgaat, zoeken mensen naar invloed en een manier van doen om verder te komen. We werken langs de vijf dimensies van proces concrete interventies en voorbeelden uit.
Persoonlijk professioneel onderzoek
De beweeglijke en ongrijpbare kant van organiseren en samenwerken boeit ons, omdat daar de verrassingen van het werken (en leven) zitten. Nieuwsgierigheid naar juist de moeilijk grijpbare processen brengt een groot plezier en een bron van inspiratie en creativiteit die we anderen ook gunnen.
We reiken een zienswijze aan waarmee de lezer zelf op een persoonlijk professioneel onderzoek gaat naar de vragen die mensen in hun werk en leven bezig houden. De lezer vindt verschillende definities, vormen en stijlen om zelf een weg te vinden in het ongrijpbare, niet-lineaire domein van procesdenken. We voegen daarmee een aantal onderbelichte perspectieven toe op de gangbare kijk op organiseren. We hopen dat deze perspectieven licht kunnen schijnen op de ongrijpbare, geheimzinnige en mysterieuze kant van het werken aan ontwikkeling en verandering.
Met het boek willen we een palet aan inspiratie bieden waarbij de lezer zijn route kiest die op dat moment relevant en ondersteunend is. Daarmee is het boek nooit uit, zoals processen nooit klaar zijn.
Barbara van der Steen en Aart Goedhart zijn de auteurs van Proceskunde: Een pleidooi voor werken met Aandacht. Ze zijn als adviseur verbonden aan Kessels&Smit.
