Steeds vaker verschijnen er berichten in de media over bedrijven, zorginstellingen en overheden waar een Angstcultuur zou heersen. Maar wanner kun je nu bepalen of er echt sprake is van angst in organisaties? En hoe stel je vast dat het een structureel onderdeel is geworden van de bedrijfscultuur? Daarom besloot ik een boek te schrijven over angstcultuur voor organisaties en bedrijven die ermee worstelen of het willen voorkomen.
De perverse prikkel: bange mensen werken harder
In de basis is angst een gezonde emotie: het houdt ons scherp, alert en veilig. Angst helpt de mens om gevaren tijdig te herkennen en adequaat te handelen om te voorkomen dat we gekwetst raken. Pijn is de prikkel die we voelen als de schade er al is, angst is de emotie die ons helpt die pijn juist te voorkomen. Angst is een bijzonder onprettige emotie: door een onheilspellend gevoel gaat ons hart sneller kloppen, stijgt de bloeddruk, komt adrenaline los en spannen spieren zich aan, klaar om te vluchten, te vechten of te ontwijken. Omdat het zo onprettig is, willen we zo snel mogelijk van ons angstige gevoel af. Een intimiderende baas die dreigt met ontslag biedt vaak een pasklare manier om van angst af te komen: “doe wat ik zeg, bemoei je nergens mee en doe gewoon je werk”. Bottom line: door te gehoorzamen heb je niks te vrezen. Sterker nog: door de druk op te voeren gaan mensen harder werken, zodat zij zo snel mogelijk van hun angst af zijn.
Een intimiderende leider kan dan denken: missie geslaagd! Zijn mensen gehoorzamen hem en lopen harder, deadlines worden gehaald en hij is echt ‘de baas’ op de afdeling. Op korte termijn lijkt het te werken, maar de werkelijkheid haalt organisaties al snel in. Stelselmatige angst leidt tot meer ziekteverzuim, meer fouten en minder creativiteit. Omdat mensen in angstculturen zich nergens mee bemoeien, is ook het risico op misstanden groter.
Quickscan: angstcultuur herkennen
Naast onprettig, is angst ook een ongrijpbare emotie. De meeste mensen geven liever niet toe dat ze bang zijn, of zich geïntimideerd voelen door hun baas. Maar waar woorden niet altijd gehoord kunnen worden, zijn daden wel zichtbaar. Het boek begint met een Quickscan, waarmee je een beeld kan vormen van jouw organisatie, en welke kenmerken van angst daar aanwezig zijn. Hier alvast een Sneak Peek. Geef bij elke stelling punten op basis van hoe vaak het gedrag in jouw organisatie voorkomt; nooit (0) , zelden (1), soms (2), regelmatig (3) of altijd(4)?
- Wat mensen in de organisatie écht voelen of denken, houden ze voor zichzelf
- Leiders dreigen met ontslag of andere repercussies als medewerkers niet gehoorzamen
- Medewerkers werken ‘volgens instructie’, ook wanneer dat niet bevorderlijk is voor het resultaat
- Als er om inbreng of eigen initiatief wordt gevraagd, komt er van medewerkers weinig respons
- Managers worden door de directie niet aangesproken op kwetsend/ grensoverschrijdend gedrag
Scoor je 15 punten of meer? Dan is het opletten geblazen. Dit zijn natuurlijk maar 5 van de in totaal 65 stellingen van de quickscan, maar met een score van meer dan 15 punten heb je een hoge score te pakken in deze Sneak Peek, waarin de 5 meest kenmerkende stellingen beschreven staan.
Grip op angst in organisaties
Waarom worden mensen eigenlijk bang in organisaties? Wat doen bange mensen om van hun angst af te komen en hoe brengt dat een angstcultuur dichterbij? Waarom bange nemen mensen geen ontslag, of komen ze niet in verzet? Wat zijn de tekens aan de wand bij een angstcultuur en wat doe je eraan om het te voorkomen en te genezen? In Angstcultuur geef ik antwoord op die (en meer) vragen, zodat lezers grip krijgen op een moeilijk grijpbare emotie in organisaties.
Peter Fijbes is organisatieadviseur en teamcoach. Zijn focus ligt op het ontdekken en oplossen van samenwerkingsproblemen in organisaties en teams. Daarnaast doet hij op aanvraag van organisaties onderzoek naar angstcultuur. Via zijn onderneming Fijbes Consultancy & Training kunnen managers en HR-professionals training volgen over groepsdynamiek, angst in organisaties en relationeel leiderschap. Hij is de auteur van Angstcultuur.