Voorkom ruzie bij de kist

Zoals een boek een woord vooraf heeft, zo heeft het erfrecht ook z'n voorafje: de schenking. Schenken is erven zonder te sterven. Het kan met een warme hand of op koud papier, met veel gejubel of zonder fiscaal geruis, met veel genot of een beetje genot. Schenkers kunnen insluiten, maar ook uitsluiten. En schenken kan onherroepelijk of herroepelijk. In het laatste geval is eens gegeven niet meer voor altijd... een gegeven.

Zo'n gift herbergt nog een belangrijk ander kenmerk in zich: een behoorlijke dosis emotioneel vergif. In dit boek zullen allerlei tegenpolen van vrijgevigheid de revue passeren. Het is altijd maar van welke kant je het bekijkt: van de schenker of van de ‘beschonkene'. De een vindt het zalig om te geven, de ander om het uit te geven. Schenken is niet alleen een voorafje; je kunt het ook over een paar jaar uitsmeren. Overlijden medisch-technisch gezien nog steeds niet.

Nog een voorafje dat zich tijdens het leven afspeelt, is de romantiek van de relatie. Of het verdriet dat gepaard gaat met een relatiebreuk. Niet voor iedereen geldt immers de regel ‘tot de dood ons scheidt'. Allerlei relaties komen in ons boek voor: van beroemd tot onbekend, van echt tot nep en van fictief tot verdacht. De verhalen gaan over echtparen met klassieke ruime gemeenschappen, beperktere gemeenschappen en minuscule gemeenschapjes. Maar ook over een stel met ‘uitsluiting van iedere vorm van gemeenschap'. Zelfs dat kan in het huwelijk, al wordt zo'n akte dan gelukkig echt niet altijd letterlijk genomen.

Een ander belangrijk voorafje is de spelregel dat de omvang van de nalatenschap bepaald wordt door hoe je gehuwd bent. Door voor een klassieke ruime huwelijksgemeenschap te kiezen, kan iemands erfenis gehalveerd worden, zelfs nog in de luchtbrug tussen hemel en aarde. In jargon heet dat boedelmenging: een fiscale toverspreuk die elke notaris bij de hand heeft.

In dit boek is niet alleen plaats voor de kleine man in het erfrecht, maar ook voor de man van 150 miljoen. Voor elk wat wils. Voor opa's, oma's, kinderen, kleinkinderen, overbedeelden en onderbedeelden. Zelfs een paard, papegaai en duif komen voorbij. De duif is dood.

Rollenspel
In het erfrechtelijk rollenspel kom je ook allerlei vertrouwenspersonen tegen die de overledene vertegenwoordigen. Executeurs met één, twee of drie sterren, vereffenaars, bewindvoerders en ook de levensexecuteur. We laten hier alvast vallen dat in Brabant en Limburg de meeste levenstestamenten gemaakt worden. Logisch, daar moet het feest altijd doorgaan, wat er ook gebeurt. Ook de fans van de erfrechtelijk oudgedienden oom Willy en Joop en Toon komen in dit boek aan hun trekken. En uiteraard komt ook de lustige Witwe als heel sterke speler in het erfrechtelijk rollenspel even langs. Een gewaarschuwd man telt voor twee.

We beantwoorden natuurlijk de beladen vraag: ‘Kan ik mijn kinderen nu wel of niet onterven?' Maar pas op, het is maar van welke kant je het bekijkt. Hij die onterft, kan ook zelf onterfd worden. Ook de risico's van het te vroeg snoepen van de pril opengevallen erfenis zijn een bron van erfrechtelijke verhalen. Want niet alle hoofdrolspelers in dit boek zullen erven zonder scherven. Zei een voetbalgod niet ooit: ‘Voordat ik die fout maak, maak ik hem niet'?

De veelal waargebeurde verhalen in dit boek bieden allerlei mooie handvatten om ruzie bij de kist te voorkomen. Voor de fijnproevers die zich verder willen verdiepen in het erfrechtelijk spel, hebben we achterin de originele bronnen opgenomen: de belangrijkste erfrechtelijke wetteksten en fiscale spelregels.

Genieten
De kunst is om zo veel mogelijk te genieten en uiteindelijk op het moment suprême op nul uit te komen. Dan is er niets om ruzie over te maken, en ook niets om met erfbelasting te belasten. De mens kan ook andere zaken dan geld nalaten... Maar wie te veel snoept, laat mogelijk een negatieve erfenis na. En dat gebeurt sneller dan je denkt. Heeft tante nooit de bloemetjes buitengezet en kun je haar erfenis dus rustig aanvaarden? Wie de verhalen in dit boek leest, bedenkt zich waarschijnlijk wel twee keer.

Veel erfrechtelijk leesplezier, ongeacht van welke kant je het bekijkt!

Prof.mr.dr. Bernard Schols is hoogleraar successierecht aan de Radboud Universiteit Nijmegen, oud-notaris en verhalenverteller met een passie voor (fiscaal-)erfrecht. Hij geeft lezingen, combineert humor met dogmatiek.

Heidi Klijsen is journalist, gespecialiseerd in personal finance en recht. Ze is eindredacteur van de Consumentengids, schreef voor diverse landelijke tijdschriften en kranten en coördineert wekelijks voor Elsevier Weekblad de rubriek Lezers Vragen, waaraan ook Bernard Schols meewerkt.