En die boodschap ventileert hij direct maar ook minder rechtstreeks. Want hij heeft zijn boodschap deels verpakt in een roman, deels in theoretische bespiegelingen tussendoor. Samen laten zij zien wat de gevolgen van het maakbaarheidsdenken zijn. Maar gelukkig – en dit is een onvervalste spoiler – komt zijn hoofdpersoon tot inkeer.
Ondanks dat uw boek een lange ontstaansgeschiedenis blijkt te hebben, wekt het de indruk van een grote noodzakelijkheid: dit verhaal moést verteld worden. What took you so long?
Dit boek noem ik ook wel mijn zakelijke coming out. Ik ben vijftien jaar onderdeel van de wereld van consultancy, management en opleidingen en dit verhaal heeft zich stap voor stap ontwikkeld. Een voortschrijdend inzicht. Romanschrijvers zeggen vaak: het boek schrijft zichzelf. Ik herken dat. Door het schrijven ontwikkelden mijn gedachten zich verder en in het zoekproces ontvouwde het verhaal zich. Ik heb dit boek vele malen herschreven, ik ben op momenten enorm bekritiseerd en heb de principes continu getoetst in de veranderprogramma’s die ik uitvoer bij organisaties. Dat heeft bijgedragen aan de kwaliteit van het stuk dat er nu ligt. De manier waarop het nu de wereld in gaat, had ik van tevoren niet zo bedacht. Ik ben van nature ongeduldig, maar net als onze evolutie doet dit soort creatieprocessen niet aan opgelegde versnelling.
Hoe moeten we uw boek vooral lezen: als een aanklacht tegen de cultuur van de (grote) consultancybureaus of als een verslag van uw persoonlijke ontwikkeling?
Het is op vele vlakken een bijzondere tijd. Het klimaat, de problemen in de zorg, de worstelingen in de politiek. Ik heb het gevoel dat het urgent is om de dingen anders te organiseren. Ik kan mij oprecht kwaad maken om vakgenoten die zich voordoen als superheld met standaardmodellen en quick fix oplossingen. De wereld is zoekender dan wij graag willen geloven. Ik denk dat veel mensen dit best weten. Het maakt het werkleven onvoorspelbaar en oncomfortabel. Ik pleit ervoor dit niet uit de weg te gaan en het vakgebied door te ontwikkelen op een elementaire manier. Een organisatie-shift waarbij andere principes leidend zijn. Anderzijds: ik ben onderdeel van het vakgebied dat samenleving, organisaties en mensen verder wil helpen. Het zit in mijn DNA en ik ben in mijn element in dit werk. Daarmee is het boek is dus ook een zakelijke coming of age. Het is als altijd dubbelzinnig.
Met name de verhaallijn van het ontwikkelen van Pokémon GO lijkt te suggereren dat we te maken hebben met een sleutelroman. Is dat ook zo? Wordt het boek nu ergens door mensen met het schaamrood op de kaken gelezen?
Een roman is altijd gebaseerd op bestaande personen en ervaringen. Zo ook dit verhaal. Ik herken mij in Junior, het hoofdpersonage in het boek. Want Junior geniet, net als ik deed, van de verleidingen van de corporate city, de aantrekkingskracht van de sterke mannen en vrouwen, de verhalen over 365 dagen succes en werkgeluk, de bonus en de auto van de zaak. Hij zoekt naar vrijheid in die wereld vol belemmeringen. Ik doe dat ook. En net als Junior heb ik te maken gehad met de financiële crisis, was mijn vader directeur van een jeugdgevangenis en had ik een affaire op het werk. Toch is alles beschreven vanuit een professionele missie. De personages, de gebeurtenissen: ze staan in teken van het verhaal en de boodschap. Alles is gebaseerd op de werkelijkheid, maar ik kan goed fantaseren.
Na Kees Tillema met Ontgroeven bent u voor mij de tweede auteur die gehakt maakt van de consultancywereld. Dat zal ook u geen nominatie voor het Ooa-boek van het jaar opleveren.
De bekende psychiater en hoogleraar Dirk de Wachter zei: ‘Dit boek zette mij wat op het verkeerde been.’ Dat vind ik een groot compliment. Door te wankelen, openen wij ons denken en in de verrassing ontstaat ontwikkeling. Dat ervaar je als je dit boek ontmoet, zowel door de inhoud, de unieke combinatie van een roman en werkprincipes en de vernieuwende vormgeving. Het is een onorthodox boek en raakt daarmee op verschillende manieren de kern van onze tijd: de behoefte aan kwetsbaarheid en het uiten van twijfels, ontregeling en de ontmaskering van oude concepten. Zonder dat ik je vertel hoe het dan wel moet. Ik wil geen lezers die als ze het boek uit hebben zeggen: Nu weet ik hoe het moet, ik ga rustig slapen. Juist niet! Dit verhaal het heeft een open eind. Eigenlijk is het niet af en dat is de bedoeling: ik wil aanzetten tot verder denken, je eigen manier ontdekken, wrijving en de zoektocht naar andere waarden en werkwijzen in onze samenleving. Het vraagt anders kijken en lef, maar tegen elke boeken-jury zeg ik: wij hebben een missie met raakvlakken en dit is een uniek boek.
Evenals Tillema richt uw kritiek zich vooral op de schijnzekerheid die consultants aan hun klanten verkopen. Maar hij wijst er ook op dat je daar moeilijk kunt zeggen: ik weet het ook niet, maar laten we het eens samen proberen.
Kees Tillema, Jan Rotmans, Jaap Peters, er zijn steeds meer mensen die op een activistische manier bijdragen aan een nieuw verhaal over organiseren. Het is een verborgen beweging die sterker is dan wij nu denken. Ook binnen organisaties en managementteams. Want we praten er wel over, maar vooral in de spreekkamer van de coach of in de kroeg met een goede vriend. Ik leg het met dit boek in de openbaarheid: de ongepolijstheid, onvoorspelbaarheid en onoplosbare dubbelzinnigheid van de complexe vraagstukken in organisaties. Daarbij gaat het er vooral om dat wij organisaties en opdrachtgevers sterker laten zien wat dit ons oplevert. Opluchting en ontspanning voor meer welzijn op de werkvloer. Vakmanschap en het opleveren van concrete resultaten in organisaties, omdat belemmerende patronen en procedures in organisaties worden doorbroken. Het werken vanuit dubbelzinnigheid en onvoorspelbaarheid zorgt voor gezonde spanning, het ontregelt en brengt een mens en organisatie tot leven. En daarin zit de innovatie, de creatieve oplossing en verbetering. Dat sluit aan bij de wensen of missie van het hoger management, alleen moet je het lef hebben het samen te ervaren. Het doorleven. Het vraagt om ander gedrag en een andere manier van werken: Stap voor stap radicaal veranderen, de onderlinge verbinding centraal zetten, de confrontatie niet schuwen en blijven leren. Ik geloof in het kijken wat past bij de situatie en daarin samen op-denken: wat is de juiste volgende stap die wij samen zetten? Dat zorgt voor oplossingen die in harmonie zijn met de omgeving en is dat niet hetgeen waar het bij duurzaamheid in de kern overgaat?
Overigens krijgt ook de managementindustrie nog een veeg uit de pan. De grote baas van Bureau X bijvoorbeeld blijkt ook een gevierd auteur te zijn en wie uw pleidooi serieus neemt, koopt nooit meer een hei-dag of (prestigieuze) opleiding in.
Ik verzet mij tegen gemaks-bijeenkomsten waar alleen slechts comfortabel wordt gebabbeld en er een goeroe op het podium staat te schermen met sociaalpsychologisch onderzoek en een paar quick fix tips. Maar ik ben voor heidagen en opleidingen! Net zoals ik iedereen aanbeveel meer managementboeken te lezen. Het gaat erom wat er bij het lezen van zo’n boek of tijdens een opleiding gebeurt. Wat is de ervaring? Ik heb een nieuwe opleiding ontwikkeld voor de Hogeschool Utrecht en ondersteun in de jeugdzorg bij het vormgeven van een nieuwe besturingsfilosofie. Daar krijgen de principes uit het boek concreet vorm: de complexiteit van de werkrealiteit is het vertrekpunt, leerteam-leren en kritische vriendschap. We hebben het over de intentie waarmee je in het werk staat, gedrag en de manier van werken. Wezenlijke vragen als: is er oprechte aandacht voor elkaar? Is ruimte voor verontwaardiging? Mogen wij überhaupt iets voelen en hebben we het daar dan over? Er wordt in organisaties enorm veel gesproken over psychologische veiligheid. Ik denk dat wij het veel beter kunnen hebben over: hoe gaan we om met onveiligheid, risico’s en onmaakbaarheid? Dat is een hele kunst, maar op die manier kunnen heidagen en opleidingen van enorme waarde zijn voor onze samenleving.
Waarom heeft u voor een hybride vorm gekozen – een verhaal afgewisseld met meer beschouwende hoofdstukken – en niet het verhaal an sich het werk laten doen?
In een roman is de persoonlijke ontwikkeling toonaangevend. Je kunt je verplaatsen in de personages en beschreven situaties. Het kan je in verwarring brengen, laten glimlachen en irriteren. Je ervaart er de kakofonie en veelheid van het leven in organisaties. Ook zet de ontmoeting met een roman je aan tot fantaseren en helpt het je een eigen verhaal te maken. Tegelijkertijd heb ik de professionele missie om de kunst van het onmaakbare te laten opbloeien in organisaties en samenleving. Dat vraagt om duiding, onderbouwing en handvatten die de lezer verder helpen. Dit is geen roman, geen managementboek en geen zelfhulpboek. Het is een non-binair boek. Een persoonlijke ontmoeting en een ervaring. Ik denk dat ik in die vorm mensen het beste kan raken.
Over Bert Peene
Bert Peene werkte jarenlang als kerndocent bij IMAGO Groep, Via Vinci Academy en C-Lion, opleiders voor het onderwijs. Daarnaast voerde hij als zelfstandige opdrachten op het gebied van organisatieontwikkeling uit in profit en non-proft. Tegenwoordig werkt hij als free lance docent en schrijft hij voor diverse bladen over managementliteratuur.
