‘Zonder overheid was ik dood geweest op mijn 22ste’

Wat was de aanleiding om het boek te schrijven?

Meerdere, maar een belangrijke is dat ik veel mensen tegenkom die vastlopen; studenten die naar een psycholoog moeten terwijl hun docent dat zou moeten en mensen met Alzheimer die niet op een vakantiepark mogen wonen terwijl ze zich juist dáár op hun gemak voelen. Er zijn gewoon veel mensen die het slecht getroffen hebben met deze overheid en dat komt doordat Nederland een geweldig land is als je toevallig maat 42 hebt of schoenverkoper bent.

Dat is de kern van jouw verhaal toch? Dat uitzonderingen het zwaar hebben?

Zeker en personen die deze weeffout een beetje moeten repareren - namelijk mensen bij de overheid - worden daar niet op afgerekend. Ik las over een Masteropleiding om leraar te worden waar 50 procent van de studenten onderweg afhaakt. Dan zeg ik tegen vrienden: het zal je gebeuren dat je in een tv-fabriek werkt en 50 procent van de beeldschermen het niet doet. Van de achttien sollicitanten moet de Politie er zeventien afwijzen; blijkbaar kan het ene gedeelte van de overheid niks met de producten van een ander gedeelte van de overheid.

Waar is het misgegaan in jouw ogen?

Terwijl in het bedrijfsleven klanten bepalen en kritisch zijn is dat bij de overheid niet het geval. Er worden ook veel onverstandige dingen gedaan waarover niet wordt nagedacht. Er zijn in Nederland bijvoorbeeld 200.000 mensen met een baan waar ze geen Nederlands hoeven spreken dus waarom leg je daar zoveel nadruk op bij de inburgering? Afghaanse vertalers doen prima werk voor Nederlandse militairen, maar als ze hier komen, moeten ze een talencursus volgen. Terwijl ze vloeiend Engels spreken.

Je pleit bijvoorbeeld voor wat meer vrijheid in het onderwijs. Dus dat je jongeren meer ruimte geeft om een eigen pad te kiezen.

Het is helemaal niet slecht om altijd een lekker menu aan te bieden op school, maar mag niemand wat lekkers van huis meenemen? Ik vind het raar dat de mensen die nu dat menu leveren ook beslissen over alternatieve programma’s. Waarom zou een kind op zijn veertiende niet één keer per week bij zijn vader in de zaak mogen werken? Daar word je toch niet slechter van?

Wordt het dan geen rommeltje?

Ik ken managers uit het Jongerenwerk die zeiden: ik heb liever een taxichauffeur hier werken dan iemand van het HBO. Taxichauffeurs hebben immers gevoel voor de grap op het juiste moment, kunnen goed met mensen omgaan. Studies bereiden jongeren niet meer voor op een functie en dat geldt vooral voor promovendi in het sociale domein. Iemand die promoveert moet zes jaar over bijna niks alles weten en dan moet hij dingen opschrijven die slechts twaalf andere mensen begrijpen. Ikzelf had met mijn muziek- en filosofie opleiding zonder overheid dood geweest op mijn 22ste. Die banen bij de overheid zijn bedacht om dat te voorkomen.

Jij bent niet zo’n voorstander van verplichten in het onderwijs?

Als je dat doet, zit er al iets scheef natuurlijk. Als dan die verplichter ook nog eens geld eraan verdient dan is dat niet goed. Het is Ajax-PSV en Ajax mag fluiten.

Waar zit het wantrouwen van mensen die niet maat 42 hebben in?

Als je iets van psychologie weet dan snap je dat dwang in je jeugd slecht voor je zelfvertrouwen is. Ik vind dat een hele grote groep jonge mensen die van timmeren, klussen en koken houdt niet serieus wordt genomen. De CITO-toets is dan ook een toets die bepaalt of je geschikt bent om ambtenaar te worden. Heel veel tienjarigen hebben daardoor het gevoel dat ze niet in de goede race zitten, dat ze niet meedoen. Ik zag laatst een vacature voor een HBO-docent die 53 vakantiedagen zou krijgen en dan hoop ik altijd dat zo’n geweldige schoenmaker  niet leest dat zijn belastinggeld daar naartoe gaat. Elke CAO volgt het Loon naar Lezen-principe; wie het meeste gelezen heeft komt in de hoogste schaal.

Jij zegt wel in je boek dat jij je prima redde omdat jij toevallig wel maat 42 had.

Ik weet nog goed dat ik op mijn tiende een klap op school kreeg en de werkster me liet weten dat ik moest terugslaan. Mijn moeder zei toen: ‘Je kan het beter pratend oplossen.’ Ik wist toen al dat ik beter kon praten en hij beter vechten dus die klap snapte ik wel. Dat besef heb ik altijd gehad want mijn moeder kwam uit een grote familie met voor de helft mensen met een hoge opleiding en voor de andere helft mensen die met hun handen werkten. Ik zag die mix altijd op verjaardagen en besefte hoe bevoorrecht ik was dat ikzelf naar een school ging die voor mij bedoeld was.

En dat terwijl we nu juist veel doeners nodig hebben en wat minder lezers…

Ik las laatst een verhaal over een cateringbedrijf dat geen mensen kan krijgen. Ik wilde bellen en zeggen: betaal die leerplichtboete voor veertienjarigen die naar school moeten. Ga hen lekker zelf opleiden… Die initiatieven zie je wel komen. Waarom zou je mensen gaan bijspijkeren in rekenen die een geweldige oppasmoeder, stukadoor of klusser zijn? Ik erger me daaraan en het zal ook niet snel gerepareerd worden omdat veel beslissers in de politiek, kenniscentra en adviesraden zichzelf normaal vinden. Er is een systeem ontstaan waarbij het lonend is om te kiezen voor de relaties in plaats van voor het resultaat.

En dat komt steeds vaker voor?

Ja, steeds meer. Het gaat bij overheidsorganisaties allemaal om zaken als ‘de verantwoordelijkheid laag leggen’ en om ‘consensus’, maar dat leidt wel tot een goed gevoel bij die directies zelf terwijl ondertussen de prestaties achteruit hollen. Woningcorporaties worden misschien geroemd door hun manier van werken, maar tien jaar geleden was de wachttijd voor een woning in Amersfoort vijf jaar en nu tien. En op de een of andere manier zijn ze daar heel tevreden.

In het tweede deel van het boek kom je ook met oplossingen voor het probleem, bijvoorbeeld voor de woningnood.

Je moet als basis vooral heel goed analysereen. Dan zie je bijvoorbeeld dat de woningmarkt veel ingewikkelder is dan ‘we moeten bijbouwen’. Als je het totale probleem compleet hebt in je hoofd moet je denk- en ontwerpvermogen hebben. Dat denken moet heel praktisch zijn: wat gebeurt er als ik dit doe? Je kan bijvoorbeeld woningen opsplitsen waardoor er meer mensen kunnen wonen. En ja, dan moet je ook aan de buitenwereld uitleggen dat je dan echt niet altijd overlast krijgt van studenten of Polen, maar dat het een echte oplossing kan zijn. Beleidsmakers worden vaak verliefd op hun oplossing, maar vergeten te kijken naar het probleem. Als je een lekke band hebt, moet je de band plakken en niet het bedrijf of een cursus fietsen maken sturen.

Want het is verleidelijk om te zeggen: het ligt allemaal aan een rijke prins met teveel huizen?

Ik denk altijd in paralellen en als huizen aandelen waren dan was de handel even stilgelegd nu. Dan zou iedereen de tijd nemen om met een oplossing te komen. Het zou een idee zijn dat gemeenten zeggen: we gaan een jaar lang alleen toestemming geven voor huurwoningen. Als de huurmarkt verstopt is, lijdt dat juist tot problemen in de koopmarkt. Al dertig jaar is kopen de oplossing en huren het probleem, terwijl in de autohandel huren juist helemaal in is. In zo’n sector zit een bepaalde logica die niet meer om te draaien is. Ik merk nu bijvoorbeeld dat corporaties die onderkant van de woningmarkt minder graag bedienen terwijl ze daarvoor juist zijn opgericht. Ik ben met de puzzel begonnen om te bepalen hoeveel sociale huurwoningen er tekort zijn in Nederland en dan ontdek je dat dat getal nooit is vrijgegeven. Daar zou de media eens achteraan moeten, een tandje bijzetten. Blijkbaar willen corporaties niet weten hoe groot de markt is en dus eigenlijk het probleem niet oplossen.

De echte wil om te presteren ontbreekt door het systeem?

Ja, we worden allemaal geboren als lid van een vereniging waarvoor je veertig procent van je inkomen aan contributie betaalt. Tot je 25-ste is deelname verplicht en daarna zijn er ook nog eens allemaal regels waaraan je moet voldoen zonder dat je invloed hebt. En ondertussen ben ik de eerste die daarover schrijft.

Jij zou zeggen: geef de mensen die betalen ook meer invloed en vrijheid?
Ja, zorg in ieder geval dat de volksvertegenwoordigers de kant van de belastingbetalers kiezen, in plaats van de kant van de mensen die belastinggeld mogen uitgeven. De politiek moet zich echt afvragen of mensen wel waar voor hun geld krijgen. Als iemand het plan heeft om een promotieonderzoek te doen dan kost dat vier jaar lang veel gemeenschapsgeld. Dan zou ik het niet zo gek vinden als er een commissie is met twee belastingbetalers, drie cliënten en ouders die zich afvragen of dit verstandig is. Als bij het Diabetes Fonds onderzoek gedaan wordt, kijkt de cliëntenraad daar naar. Er moet wat meer besef komen dat een klant koning is, ook bij de overheid.