We horen het vaak voorbijkomen: in Zweden lijken veel zaken beter geregeld te zijn dan in Nederland. Is dat volgens jou ook zo?
‘Als je als vrouw op eigen benen wil staan en misschien zelfs nog ooit een kind krijgen, dan is het zeker beter geregeld in Zweden. In Nederland word je als vrouw snel gezien als onderdeel van een partnerschap of gezin en zitten er meer voorwaarden aan om als vrouw een zelfstandig leven te kunnen leiden. Dat je je eigen geld verdient en dus ook zelf je belastingaangifte indient als individu. Hier moeten mannen en vrouwen zodra ze getrouwd zijn of een geregistreerd partnerschap aangaan, samen hun inkomstenbelasting doen. Dat vind ik onbegrijpelijk, in Zweden bestaat dit niet. Daarnaast is het voor Nederlandse moeders bijna onmogelijk om vijf dagen te werken. Naast de sociale druk vanuit de moedermaffia is fulltime kinderopvang onbetaalbaar voor de meeste mensen. Niet iedereen heeft een sociaal netwerk dat kan bijspringen, zoals oppasoma’s of opa’s.’ Wat gebeurt er dan? Mama gaat minder werken, we kennen het verhaal. In Zweden kost fulltime gebruik maken van kinderopvang maximaal omgerekend rond de 160 euro per maand.
Jouw nieuwe boek heet Waarom Zweedse vrouwen niet gratis werken, betekent dit dat Nederlandse vrouwen vaker wel gratis werk verrichten?
Zeker. Onbetaald werk is tegenwoordig het onderwerp van gesprek. Met werk bedoel ik alles wat je moet doen om je leven op orde te hebben. Naast een betaalde baan valt daar dus ook thuis zijn voor de kinderen onder, of zorgen voor een zieke naaste. In Nederland krijgen naasten er niet voor betaald, terwijl wanneer we het uit handen geven, diegene wel wordt betaald. In Zweden is dat anders. Daar worden taken zoals zorgen voor je eigen kind of oma wel als werk gezien en krijg je bijvoorbeeld geld van de gemeente als je mantelzorg uitvoert.
Waarom heb je het boek geschreven?
Juist omdat ik in Zweden ben geboren en opgegroeid en nu in Nederland woon, heb ik beide kanten gezien en kan ik als buitenstaander een beetje provoceren. Nederlanders zien zichzelf vaak als progressief volk: ‘het gaat zo goed hier’. In de jaren ’90 werd zelfs gesteld dat Nederland ‘af’ zou zijn. Wat is ‘af’, denk ik dan? De helft van de vrouwen was nog huisvrouw en afhankelijk van de inkomsten van een man. De aanname dat Nederland in dat opzicht al lang af zou zijn inspireerde mij om dit boek te schrijven. We zijn niet zo progressief als we denken hier. Daarnaast spelen onderwerpen zoals ouderschapsverlof, de financiering van kinderopvang ook heel erg in politiek Den Haag tegenwoordig. Waarom? Dat wilde ik ook gaan onderzoeken door het schrijven van dit boek.
Ik vind niet dat vrouwen per se bepaalde dingen anders zouden moeten doen om de situatie te veranderen. Ik vind vooral dat mannen dingen anders moeten gaan aanpakken. Het boek is dan ook vooral voor hen bedoeld. In Nederland wordt van vrouwen verwacht dat ze als moeder heel erg betrokken zijn, en dat zij ook beter voor kinderen zouden kunnen zorgen. V oor wie wetenschappelijk bewijs nodig heeft: moeders zijn er niet van nature beter in dan mannen, misschien op borstvoeding na. Het verschil tussen mannen en vrouwen wat betreft zorg is vooral sociaal aangeleerd.
In je boek schrijf je: ‘Geld is vrijheid’. Maar is bewust kiezen om niet of minder te werken ook niet vrijheid, namelijk keuzevrijheid?
Ik geloof niet echt in de ‘vrije keuze’. Want wanneer is een keuze echt vrij? Dat is bijna een filosofisch vraagstuk. Die vrije keuze van minder of niet werken betekent namelijk ook je er als vrouw voor kiest om financieel afhankelijk te zijn: van je partner, toeslagen of alimentatie. Dat zijn de consequenties. Dat vind ik een absurde keuze als je denkt de vrijheid te hebben om te kiezen. Een keuze wordt altijd gemaakt door een maatschappelijk raster. Als kinderopvang zo duur is dat men denkt dat het niet loont om te werken en dat moeders zich schamen om veel te werken door de conservatieve moederschapscultus, dan snap ik dat je ervoor kiest om minder of niet te werken. En is het dan echt een vrije keuze? Die keuze is volgens mij sterk afhankelijk van de omstandigheden. In Zweden krijgen vaders even lang en even goed doorbetaald verlof als moeders, en je ziet dus ook dat vaders meer thuis zijn dan mannen in Nederland. Dat wil niet zeggen dat alle Zweedse ouders het helemaal 50-50 verdelen, traditionele genderrollen komen ook onder de Zweden voor. Maar stap één is natuurlijk wel dat de institutionele mogelijkheden er überhaupt zijn. En het nieuwe Nederlandse ouderschapsverlof is helaas verre van gelijk voor mannen en vrouwen. En dan beland je al snel in oude patronen.
De klassieke, conservatieve rolverdeling van mannen en vrouwen leek in naoorlogs Zweden op die van Nederland. Daarna lijkt er iets te zijn veranderd, in minder dan 100 jaar?
Ten eerste is het goed om te weten dat geschiedenis en de overheid sterk van elkaar verschillen in beide landen. Die verandering van de klassieke man-vrouwverhouding begon in Zweden in de jaren ’30 na de Eerste Wereldoorlog. Toen werd er vanuit de politiek een groot sociaal plan ontworpen om het volk democratisch te ‘herinrichten’, vanwege de crisissituatie in het land: eenvijfde van het Zweedse volk was vertrokken naar de VS en Zweden was een arm en achtergesteld land. Vrouwen zouden meer moeten gaan werken om bij te dragen aan de nieuwe kenniseconomie. Het echtpaar Alva en Gunnar Myrdal speelden een sleutelrol in het creëren van deze Zweedse welvaartsstaat. Denk aan het invoeren van een uitgebreid pakket aan sociale voorzieningen, waaronder bijna gratis crèches en kinderopvangcentra. Het gevolg van de geplande hervormingen was niet onderzocht, maar ze zijn dus verrassend goed uitgepakt. In de jaren zestig waren er nog steeds te weinig vrouwen aan het werk, en dus werd er vanuit het Zweedse UWV een campagne opgezet waarbij inspecteurs van deur tot deur gingen om vrouwen over te halen om weer aan het werk te gaan. Ik kon mijn oren bijna niet geloven toen ik een onderzoeker hierover hoorde, zoiets kan je je in Nederland toch niet voorstellen?
Wat is er volgens jou nodig voor meer gelijkheid tussen man en vrouw in Nederland?
Ten eerste dat de kinderopvang betaalbaar wordt voor iedereen, en niet alleen voor mensen die werken. Goedkopere of gratis kinderopvang zorgt er niet per se voor dat mensen meer uren gaan werken, wat de Nederlandse regering wel meent te geloven. Die prikkel is er niet. Dan nog is kinderopvang voor álle kinderen een hele goede investering voor de overheid. Kinderen die naar de opvang gaan zullen op langere termijn betere levens leiden. Uit onderzoek blijkt dat ze minder snel de criminaliteit in gaan en dus rendabeler zijn voor de samenleving.
Ten tweede is tijdens het verlof een minimale doorbetaling van 80% van het salaris nodig voor beide ouders, want dan zal de man ook thuisblijven. Dit weten we uit onderzoek uit andere EU-landen. Nederlandse vrouwen krijgen nu 100% doorbetaald en mannen 70% van hun salaris. Dan geef je als overheid al het signaal af dat de vrouw de primaire zorggever is. Met deze percentages zeggen veel stellen dat het te duur wordt als de man - vaak dus de kostwinner - met verlof gaat, en dat snap ik.
Tot slot worden jongens en meisjes op de kinderopvang en op school al verteld waar ze goed in zijn en daardoor indirect, aangestuurd om andere keuzes te maken. Dit heeft niet alleen gevolgen op macro-economisch niveau voor Nederland, in de zin dat jongens en meisjes sneller voor bepaalde beroepen kiezen. Het is ook problematisch op individueel niveau. We weten uit onderzoek dat genderstereotypen beperkend zijn voor mensen, ongeacht leeftijd. Kinderen die veel waarde hechten aan genderstereotypen zijn onzekerder over zichzelf; ze hebben een slechtere mentale gezondheid en een minder gevoel van eigenwaarde dan andere kinderen.
Is hier nog een rol weggelegd voor managers of leidinggevenden?
Vooral mannelijke leidinggevenden met een hoge positie kunnen het goede voorbeeld geven door zelf met geboorteverlof te gaan als zij een kind krijgen. Ondersteun en normaliseer verlof onder mannelijke werknemers, juich het toe. Op die manier moedig je mannelijke werknemers aan om verlof op te nemen. Het feit dat er vanuit de politiek een verlofregeling is, wil niet zeggen dat het in de praktijk op de werkvloer ook wordt gebruikt. In Duitsland bestaat gelijk verlof bijvoorbeeld al jaren, maar men kijkt daar op je neer als je als man met verlof gaat. In eerste instantie is met verlof gaan een investering in jezelf en je gezin. Volgens onderzoek ervaren vaders die met verlof zijn gegaan minder stress, hebben ze een betere gezondheid, ze melden zich minder vaak en ze zijn meer tevreden met hun seksleven. Wie wil dat nou niet? Op grotere schaal is vaderschapsverlof ook een investering in de maatschappij. Want vaderschapsverlof zorgt voor meer betrokken vaders thuis, meer ruimte voor moeders om buitenshuis te werken, een betere benutting van talent en kennis in de samenleving. Dit leidt heel erg versimpeld tot hogere productiviteit, meer belastinginkomsten en een hogere welvaart.
Over Fidessa van Rietschoten
Fidessa van Rietschoten is freelance journalist en tekstschrijver. Na haar studies kunstgeschiedenis en erfgoedstudies, liep zij stage bij Het Parool en Residence. Momenteel schrijft zij voor o.a. FD Persoonlijk, Quote en Harper’s Bazaar over kunst en interieur, de werkplek, tijdgeest/generaties en bijzondere ondernemersverhalen.
