De functie van frictie - 'Een boek dat uitmunt in diepgang'

In De functie van frictie - zo stelt de auteur - wordt de schijnwerper gezet op wat een veranderaar doet in interactie en de reactie die dat losmaakt bij de ander.
Annemarie Mars biedt een model dat ze consistent hanteert: Een twee bij twee matrix dat bestaat uit de assen functioneel versus disfunctioneel en rust versus frictie. In dit boek legt ze de focus op de functionele frictie, maar ze sluit de ogen niet voor de donkere kanten van verandering. Dus ook disfunctionele frictie komt aan de orde.

Mars laat bijvoorbeeld zien dat veranderen zonder richting of veranderen als ‘doel op zich' tot disfunctionaliteit kan leiden. Als lezer word je je ervan bewust dat het verheerlijken van zowel verandering als rust tot disfunctionaliteit kan leiden.

Mars biedt twintig universele spanningsvelden die ze vervolgens terugbrengt tot haar overzichtelijke model. Een spanningsveld dat direct tot de verbeelding spreekt is dat van ‘gevoel en verstand'. Over dit onderwerp hebben al heel wat filosofen en psychologen verstandige dingen gezegd, maar Mars weet je aandacht vast te houden en je te verrassen met de metafoor van de double date. Ze stelt dat er twee stemmen zijn die afzonderlijk van elkaar het stuur kunnen overnemen: het gevoel en het verstand. Je voert als het ware een innerlijke dialoog.
Nu weten we van grote psychologen zoals Kahneman en Haidt dat het verstand het ruimschoots aflegt tegen het gevoel. Mars maakt dat op haar eigen manier duidelijk. Hoe? Ze geeft een voorbeeld dat iedereen herkent: wanneer we iets kopen dat we niet van plan waren te kopen... Dat zal bij veranderen niet veel anders zijn, luidt haar duidelijke boodschap.

Zo worden zware onderwerpen op basis van een metafoor, een voorbeeld en helder geformuleerde zinnen behapbaar gemaakt. Ontdaan van clichés en soms van andere woorden voorzien. Zo spreekt Mars niet van ‘extrinsieke motivatie' maar van 'leeg gedrag'. De reis van A naar B kan gemaakt worden zonder dat de reizigers erachter staan. Mars schrijft: 'Ze vertonen weliswaar het gedrag van B, maar niet vanwege B.' Hiermee laat ze zien dat ze heeft nagedacht - als taalkunstenaar - wat er aan de orde is. Ze gaat niet als een olifant door de porseleinkast, maar staat stil bij wat er in het hier en nu aan de orde is. Dat maakt dit boek uniek. Geen smeuïge voorbeelden en praktijkcases, maar verdieping door helderheid.

Dit boek maakt je bewust waar verandering over gaat en biedt op basis van een schijnbaar simpel model een rijkdom aan interventies. Sterk is ook dat de auteur niet vanuit één perspectief de wereld in kijkt, en bijvoorbeeld niet alles vanuit het positiviteitsdenken beziet. Terecht lijkt me: dingen lopen niet allemaal soepel en er is frictie die zeker niet allemaal functioneel is. Mars sluit daar de ogen niet voor.

Al met al is De functie van frictie een boek dat uitmunt in diepgang mede door het krachtige en originele taalgebruik van de auteur. Ze zet je aan het denken over je rol als veranderaar, en over wat je aan zult treffen in een verandertraject.