Roel Janssen, die in 1991 voor NRC Handelsblad verslag deed van de Europese top in Maastricht, ging onlangs in gesprek met ministers en topambtenaren die verantwoordelijk waren voor de totstandkoming van het verdrag: premier Ruud Lubbers, minister van Financiën Wim Kok, minister van Buitenlandse Zaken Hans van den Broek, de Belgische premier Wilfried Martens, thesaurier-generaal Cees Maas en directeur van De Nederlandsche Bank André Szász. In een terugblik onthullen zij wat er achter de schermen plaatsvond. Ze vertellen over de verwachtingen die ze koesterden, over de tekortkomingen in het verdrag en over de ontwikkelingen die tot de huidige crisis hebben geleid.
De eerste jaren was de euro een succes. Ook al koesterde de bevolking niet direct warme gevoelens voor de nieuwe munt, maakten de eurolanden een periode van economische opgang mee. De Europese bestuurders schreven die maar wat graag toe aan de stabiliteit van de euro. Na de onvermijdelijke aanpassingen van de prijzen bij de omwisseling bleef de gemiddelde inflatie onder het als doelstelling geformuleerde plafond van twee procent per jaar. De burgers raakten gewend aan de munteenheid en het grensoverschrijdend gemak bleek groot. In 2010 brak echter de schuldencrisis van de eurozone uit. Het begon met de onthulling van begrotingsfraude in Griekenland en vervolgens verspreidde de crisis zich als een schijnbaar onbeheersbare besmetting over meer landen. Het bejubelde systeem bleek kwetsbaar. Vele halfslachtige politieke besluiten en talloze gedeeltelijke reddingspogingen later dreigde het eurostelsel aan zijn eigen tekortkomingen ten onder te gaan. Achteraf is het onbegrijpelijk dat de weldenkende gemeenschap van Europese monetaire en financiële autoriteiten, topambtenaren, parlementariërs, regeringsleiders, opinieleiders en economen zichzelf ervan overtuigd had dat een monetaire unie zonder een politiek centrum en zonder vereveningsmechanisme tussen landen probleemloos zou kunnen functioneren in een geliberaliseerde kapitaalmarkt. Tegen de tijd dat de muntunie van start ging, waren alle beperkingen op het kapitaalverkeer in Europa opgeheven. In goede tijden maakt dit het makkelijker en goedkoper om overheidstekorten te financieren; in slechte tijden blijkt dit een ingebouwde tijdbom als kapitaalstromen opdrogen. Landen kunnen in acute liquiditeitsproblemen raken en het gebrek aan liquiditeit kan in korte tijd omslaan in insolvabiliteit. In een onvolmaakte muntunie kan geldgebrek leiden tot een landenbankroet. Wat Roel Janssen zich in 'De euro' afvraagt is wat de opstellers van het Verdrag van Maastricht in het hoofd hadden. Zes hoofdrolspelers bij de totstandkoming van dat verdrag komen in dit boek aan het woord. Hun standpunten zijn niet eensluidend. Soms staan hun opvattingen haaks op elkaar, vaker vullen ze elkaar aan. Terwijl de een het Verdrag van Maastricht hartstochtelijk verdedigt, ook al zitten er zwakke plekken in, legt de ander de nadruk op de tekortkomingen die al ten tijde van de onderhandelingen voorzien waren. Ze erkennen allen dat in Maastricht niet voldoende is beseft waartoe het ontbreken van mechanismen om economische onevenwichtigheden aan te pakken en het ontbreken van sancties om de naleving van de convergentiecriteria af te dwingen, konden leiden. Overeenstemming is er ook over de oorzaak van de crisis: de regels zijn niet nageleefd. Twintig jaar na Maastricht lijken de fundamentele meningsverschillen die toen speelden nog steeds te bestaan. De Europese regeringsleiders begonnen ten tijde van Maastricht vol overtuiging aan de monetaire unie, waarbij ze meer gevoel aan de dag legden voor de politieke opportuniteit dan voor de economische fundamenten die onmisbaar zijn voor een duurzame gemeenschappelijke munt. De prijs voor die tekortkoming is hoog, volgens Janssen. Maar, zegt hij, de prijs van afbraak is nog hoger. De geschiedenis laat zich niet terugdraaien.
Over Perry Oostrum
Per Oostrum begon met schrijven op de middelbare school. Wie niet? Serieus werd het toen hij over zijn grote passie, popmuziek, begon te publiceren in verschillende tijdschriften. 'Mannenleed, een crisisroman' is zijn eerste fictieve werk. Hij werkt als zelfstandig adviseur op het vlak van het onderkennen en beheersbaar maken van risico's en het realiseren van organisatieveranderingen. Per is getrouwd, heeft twee zonen en woont in Wassenaar.
