Macht der gewoonte

In 'Macht der gewoonte' ontrafelt de wetenschapsjournalist Charles Duhigg de bestanddelen van gewoontes. Vervolgens wordt het mogelijk om aanwijzingen te geven hoe ons gewoontegedrag te wijzigen. Het blijft een flinke opgaaf, zo blijkt, maar wel te doen. Voor een enkele gewoonte om te beginnen. Dan volgen er als vanzelf andere gewoonten.

Op zich zit gewoontegedrag niet zo opmerkelijk in elkaar. Charles Duhigg legt het uit in 'Macht der gewoonte'. We reageren op een prikkel - bijvoorbeeld een wekker die afgaat - en een reeks handelingen volgen gedachteloos elkaar op: slag op de knop, weerstaan neiging om weer in het kussen te kruipen, dekbed opzij gooien, geeuwen, uit bed, toilet, computer aan, gezoete granen en vruchtensap, enzovoorts. Tot we 'fris en vrolijk' de deur uitstappen. De prikkel wordt gevolgd door een bepaalde 'routine' waarop vervolgens een zekere 'beloning' deze routine de moeite waard maakt.

Deze 'beloning' neemt allerlei vormen aan, zoals, hier ter illustratie, het naar betaald werk kunnen gaan. Hoewel we wel eens dag liever onderuit in de zon willen hangen, wordt deze beloning in principe gevoed door bepaalde 'verlangens' - in onderhavig geval naar werk, waardering, collega's, samenwerking en dergelijke.

Met deze elementen - prikkel, routine, beloning en verlangens - kunnen we aan de slag willen we iets in ons routineuze handelen wijzigen. Wanneer we merken dat we langzaam maar zeker enkele kilo's zwaarder worden, dan zullen de 'gezoete granen en vruchtensap' onze aandacht vragen: teveel calorieën. Lijkt zo voor de hand te liggen, maar wijzig dat ontbijt maar eens! Hebben we die zoete hap misschien juist hard nodig om ons op te peppen en naar het werk te gaan? Is het alleen een kwestie van andere boodschappen doen? (Het doen van boodschappen is op zich al een stevig verankerde gewoonte.) Of kunnen we beter een half uur eerder opstaan, ruimte inbouwen voor twintig minuten ochtendgym en vervolgens ons geen zorgen maken om de calorieën?

Onderzoek heeft kenbaar gemaakt dat wanneer we in ons gewoontegetrouwe doen en laten 'iets' veranderen, er vrijwel steeds andere zaken meebewegen en ook veranderen. Als je het voornemen en de wil hebt om het een en ander te veranderen, pak dan vooral niet van alles en nog wat tegelijk op. Begin eens met wat vroeger naar bed gaan, bijvoorbeeld. Dan volgen andere aangelegenheden: wakker worden vóór de wekker gaat, je levendiger voelen waardoor je gezonder wilt eten en wat wilt bewegen, enzovoorts.

Aan de hand een overweldigende hoeveelheid wetenschappelijk onderzoek duikt Duhigg in de componenten van gewoontes. Met de beschikbare kennis en inzichten illustreert hij niet alleen ons persoonlijk doen en laten, maar evenzeer de gewoontes in bedrijven. Zo toont hij veranderingen bij de Aluminum Company of America (Alcoa), die gerealiseerd werden door in te zoomen op één belangwekkend deelelement, namelijk veiligheidsnormen. Terwijl alle aandacht als het ware op dit key stone-gedrag werd gericht, bogen andere gewoontes mee en veranderden evenzeer. Er ontstonden nieuwe bedrijfsgewoontes die - niet onbelangrijk - ook een ongekend financieel resultaat opleverde.

Fascinerende voorbeelden haalt Duhigg ook bij onder meer Starbucks, Hallmark, de warenhuisketen Target, ziekenhuizen en de top van de honkbalcompetitie. Hoe bemoedigend Duhigg ook is met voorbeelden en in toon, we ontsnappen er niet aan om mét hem te concluderen dat het een opgave is om gedrag - thuis en in een (bedrijfs)organisatie - te veranderen. De inspanning om routineus handelen te veranderen, wordt nog lastiger wanneer hij de neurologische fundering in zijn beschouwing meeneemt. Sommige vormen van verslaving (gokken, drank, seks, eten, slaapwandelen) zijn wel als 'gewoontes' te kwalificeren, maar zitten zo 'vast' in ons neurologische bestel. Dan wordt een verandering als het beklimmen van de Mount Everest. Dát is lang niet iedereen gegeven.