Cultuur van angst

Professor socioloog Frank Furedi (universiteit van Canterbury in Kent) schreef in 1997 al over de raadselachtige Cultuur van angst, die hij in zijn onderzoeken had waargenomen. Nu, elf jaar later, is er een zeer noodzakelijke herziene versie van 'Cultuur van angst', want de cultuur van angst lijkt zelfs verheven tot de Kunst van het bang zijn.

Furedi neemt waar dat er een krachtig geloof is ontstaan in levensbedreigende natuurkrachten waar wij mensen niets tegen zouden kunnen doen. Het verspreiden van griezelverhalen over het veranderende klimaat, het dreigende energietekort, het toenemende geweld op straat, het voortdurende loeren van kinderlokkers op ons loslopend kroost, het gewelddadige gezinsleven of de voortdurende dreiging van grove malversaties en fraude op ons werk... vandaag de dag is het 'big business' geworden. Ook de media doen mee: de televisie toont dagelijks 'crime scene'-series. En het gevaar van grote virusverspreidingen heeft geleid tot de tv-serie 'Medical Investigation' met de vreselijkste bedreigende virusuitbraken en aanvallen.

Als we de mediaboodschappen mogen geloven, dan lijkt het gewone gezinsleven volledig uit de hand te lopen. Tv-nanny's, probleemgezinnen en andere problematische gezinssituaties verschijnen in 'reality shows' vrijwel dagelijks op het scherm. Als u denkt dat u een gewoon leven leidt met uw gezin, dan heeft u het volgens de media en de almaar waarschuwende overheid helemaal mis. U loopt een ongelooflijk risico door zelfs maar gewoon adem te halen! Het is nog een wonder dat we nog aan kinderen durven te beginnen.

Steeds meer bedrijfsleiders zijn bang om leiding te geven en omzeilen de problemen of gaan de confrontatie met het probleem niet aan. Bang als ze zijn, roepen ze voortdurend hulp in van onverschrokken interim managers en adviseurs om hun dagelijkse problemen op te lossen. Voortdurende waarschuwingen vertellen ons dat mensen niet langer een deel van de oplossing zijn, maar juist het probleem.

Angst is genormaliseerd, aldus Furedi. We zijn bang voor onszelf! Neem deze waarschuwing alstublieft ter harte. U loopt grote risico's. 'Geloven we zelf nog wel in de mensheid?' vraagt Frank Furedi zich af. Zijn onderzoek wijst uit dat angst een steeds groter aanzien heeft gekregen. Vrijwel iedere routinehandeling wordt tegenwoordig bestempeld als risicovol en riskant. Ons taalgebruik refereert hier ook voortdurend aan. Kijkt u maar eens in de krant, naar de tv, of luister naar de taal die op uw werkplek gebezigd wordt.

Risicomanagement is 'hot', (risico) ondernemen 'not'. Veel van de geconstateerde risico's zijn niet of nauwelijks gebaseerd op feiten. Veel beleid en regelgeving komen voort uit incidenten. De nieuwe regels moeten risico's en gevaarlijke situaties voorkomen. Mensen zijn bang voor een onzekere toekomst en deze angst wordt misbruikt om mensen op te voeden. Waarmee echter de onzekerheid alleen maar meer wordt aangewakkerd. Risico's worden zogenaamd aangetoond met behulp van 'verfijnde meettechnieken'. Oorzakelijke en causale verbanden worden echter zelden goed onderzocht. Het blijft te vaak bij het tellen van het aantal voorvallen; aangenomen extrapolaties blijken veelal de basis van de zogenaamde kennis over de risico's die we lopen en de uitkomsten zijn vervolgens basis voor regelgeving en acties.

Dit is op zich heel vreemd. Furedi constateert dat de feiten aantonen dat de samenleving vandaag de dag heel veilig is ten opzichte van de afgelopen decennia. De angst en onzekerheid zijn, volgens Furedi, door specialisten in de sfeer van ziektes gebracht en brengen daarmee de mens in een slachtofferrol. Deze rol wordt zo sterk benadrukt, dat mensen de controle over hun leven niet meer in eigen hand nemen. De afhankelijkheid van adviseurs, risk managers, veiligheidsadviseurs en gezondheidsspecialisten wordt daarmee steeds groter. De zelfredzaamheid in het leven en de verantwoordelijkheid over het eigen leven neemt daarmee steeds verder af, met als gevolg dat mensen steeds onmachtiger worden.

Het slachtofferschap is echter een sociaal construct, zo stelt Furedi. Het zit ons tussen de oren! We zijn vergeten dat bepaalde risico's en gebeurtenissen nu eenmaal gewoon bij het leven horen. In het verleden wisten we hoe daarmee om te gaan of leerden we dat wel. Tegenwoordig roepen we om hulp. Het alledaagse leven is plotseling een probleem geworden. De hulpverleners springen er gretig op in, met in hun kielzog ambtenaren die naar een nieuwe zinvolle taakinvulling zoeken.

De daaruit voortvloeiende maatregelen en regelgeving beperken de bewegingsvrijheid van mensen en tasten daarmee ook hun onafhankelijkheid aan. Furedi raakt volgens mij een zeer gevoelige snaar. Rondlopend in de door hem beschreven samenleving, kan ik maar niet begrijpen waarom de mensen zelf niet meer ingrijpen. Het gebrek aan realiteitszin is enorm.

De herziene versie van 'Cultuur van angst' is absoluut van deze tijd en het signaal is waarschijnlijk nog urgenter dan elf jaar geleden. De vraag is natuurlijk wat we er met zijn allen aan gaan doen, wat u er zelf aan gaat doen.