In verschillende werkgroepen waar opleidingsprofielen voor het HBO worden opgesteld wordt de omslag gemaakt van kwalificaties naar competenties, van kennis naar kunde. Maar, niet alleen HBO. Duaal onderwijs, bedrijfsacademies, action learning en ook universitaire opleidingen zoals Nijenrode en de Open Universiteit kiezen voor een meer of mindere toepassing van competentie leren.
Het boek 'Competentiegerichte leeromgevingen' is het tweede deel in een serie van drie over werken met competenties. De bundel is met name een schets over de praktijk anno 2000, voortgekomen uit de werkgroep Competentie Leren in het Economisch onderwijs. Samen zouden de artikelen een antwoord moeten geven op de huidige status van het competentiegericht onderwijs, zowel ontwikkelen als uitvoering en toetsing. Hoe je traditioneel vakgericht onderwijs kan 'ombouwen'. Een kennismaking met de voor competentie onderwijs zo belangrijke 'krachtige leeromgeving' en de toepassing van ICT.
Als iemand die zich betrokken voelt bij (beroeps)opleidingscurricula, heb ik me voor mijn didactiekexamen in de jaren 70 door Bloom heen geworsteld en helaas, ook nu weer ging het lezen van het boek opnieuw gepaard met de nodige inspanning. Inspanning die voortkomt uit de reeks van auteurs, en de soms ingewikkelde en tegenstrijdige definities in soms wat theoretische opleidingskundige paragrafen.
Het boek bestaat uit vier delen: 1-Competentiegericht leren: Hoe, Wat, Waarom? 2- Voorbeelden: de Asian Trade Mangement, een HEAO opleiding aan de Hogeschool Rotterdam en een onderdeel van de studie Psychologie aan de Open Universiteit. 3- Voorbeelden van een 'krachtige leeromgeving', en gebruik van ICT. Tenslotte: 4- Toetsen en Beoordelen.
De rode draad moet aangebracht worden door de door de redactie geschreven inleiding. Competentiegericht leren: Hoe, Wat, Waarom? In de inleiding lezen we dat er geen eenduidige definitie is van het begrip competentie. Zijn we daar nu blij mee? Wat mij betreft had de redactie wat knopen mogen doorhakken. De bundel is toch voor een grotere groep bestemd dan de bezoekers van het seminar in Amersfoort? Competentiegericht onderwijs lijkt makkelijker te liggen: 'Het ontbreken van een eenduidige geaccepteerde definitie van het begrip in de praktijk echter geen belemmering te vormen voor het invullen van competentiegericht onderwijs.'
In het tweede deel komen voorbeelden van Competentiegericht leren. Voorbeelden van de faculteit economie en management van de hogeschool Utrecht, de HEO opleiding Asian Trade Management in Rotterdam en de vakgroep Methoden & Techniek van de faculteit psychologie aan de Open Universiteit. In deel drie volgen nogmaals vijf voorbeelden met het accent op de 'krachtige leeromgeving', en ICT. Toetsen en Beoordelen, lijkt de laatste stap binnen een leerproces. Als ontwikkelaar is het vaak verstandig dit direct na het formuleren van de competenties aan te pakken. Juist bij het toetsen van een competentie blijkt het duidelijkst dat de formulering van de competentie nog aangescherpt moet worden.
Een voorbeeld over 'autorijden' illustreert dit. Uit de uitwerking van de toets blijkt dat de definitie van de competentie 'autorijden' richtinggevend is voor de uitwerking. Het is daarom zaak eerst hierover overeenstemming en eenduidigheid te hebben
. Bij het lezen van de bundel heb ik mezelf een aantal vragen gesteld: Snap ik nou wat competentiegerichtleren is, is dit echt nieuw of een iets andere presentatie van een oude aanpak. Is het boek ook interessant als je deel een en drie niet leest, of niet in het economische onderwijs werkt. Betekent competentiegericht leren eerst twee jaar in stilte werken aan een nieuw curriculum. 'Verengt' competentieleren het curriculum niet op een onaanvaardbare wijze. Geeft het boek een volledig beeld, of alleen het hobbyisme van een aantal voorlopers. In hoeverre zijn de voorbeelden aansprekelijk genoeg om zelf aan de slag te gaan. Is het boek ook interessant als je deel een en drie niet leest, of niet in het economische onderwijs werkt? Niet de moeilijkste vraag, en wat mij betreft: een volmondig 'Ja'.
Ikzelf heb meer ervaring met competentieleren bij het Politie onderwijs en bij IT De artikelen zijn ook vanuit die optiek goed te volgen en interessant. Deel drie gaat dieper in op de rol van de docent, dus voor vragen daarover geeft deze bundel niet het laatste woord. Betekent competentiegericht leren eerst 2 jaar in stilte werken aan een nieuw curriculum.? Dat is natuurlijk de grote valkuil. Alles van te voren incl. Toetsen ontwikkelen of een: 'de verkoop gaat door tijdens de verbouw'.
Competentiegericht leren komt ook veelal voort uit de zeer snel veranderende samenleving. Twee jaar voorbereiding is dan haast een 'contradictio interminus'/ vloeken in de kerk. Maar goed: beide kan. Beide is succesvol gebleken. Het Politie-onderwijs heeft de, zoals dit in de bundel genoemd wordt, koninklijke weg gevolgd. Een andere route, maar even succesvol ken ik uit mijn ervaringen in de IT. Een situatie van levenslang leren, zodat in de turbulente dynamische (werk)omgevingen van tegenwoordig verdere competentieontwikkeling gewerkt kan worden. Bestaat er geen gevaar voor 'Verenging'? Ja! Wat mij betreft een volmondig : Ja. Het gevaar is aanwezig. Bij het invoeren van competentiegericht leren moet dan ook uitgebreide aandacht gegeven worden aan het 'lint-onderwijs', aanvullend onderwijs. Maar menig mooi nieuw onderwijsconcept is al de vernieling ingegaan door het slordig toepassen van de methodiek. Juist dit 'lintonderwijs' zou wel eens het stiefkind van dit concept kunnen zijn.
Geeft het boek een volledig beeld, of alleen het hobbyisme van een aantal voorlopers. In hoeverre zijn de voorbeelden aansprekend genoeg om zelf aan de slag te gaan? Alle auteurs beschrijven successen. Alle auteurs zijn grote voorstanders van het competentie leren. Toch denk ik dat het geen ivoren toren is, als gemotiveerde lezer maakt het competentie leren concreet en in veel situaties toepasbaar. En last but not least: snap ik nou wat competentiegerichtleren is, is dit echt nieuw of een iets andere presentatie van een oude aanpak? Lastig. Veel punten die worden genoemd, worden al lang toegepast, toch denk ik dat ik me aansluit bij de inleiders: De combinatie van eisen en technieken maakt competentie leren tot iets nieuws. Laten we als opleiders niet in de val trappen dat we het al kennen. Lezen van het boek kan ik iedere opleider van harte aanraden.
Over Jan Wouter van der Straaten
Majoor drs Jan Wouter van der Straaten (1955) is als humanistisch raadsman werkzaam bij de Koninklijke Landmacht. Daarnaast verzorgt hij als docent en mediator opleidingen voor PE-punten van NMI-Mediators.
