'Teamleren' is een theoretische verkenning waarin de lezer een uitstekend overzicht geboden krijgt van de diverse stromingen die zich hebben gebogen over het leren van en in teams. Doordat Homan de nuttige aspecten van elke stroming identificeert, deze aspecten vervolgens combineert met zijn eigen visie, krijgt de lezer handvatten aangereikt om als facilitator het leren van teams voor de eigen organisatie te bevorderen.
'Teamleren' is geen makkelijk leesbaar boek maar wie zich de tijd gunt zich te verdiepen in de vele facetten van het leren in teams, zal daar -onder het motto van: niets praktischer dan een goede theorie- veel nut van ondervinden voor de eigen praktijk.
'Teamleren' bestaat uit drie delen. Het eerste deel gaat over een globale schets van het onderwerp teamleren waarin de auteur laat zien wat er wel en niet bekend van is. In het tweede deel staan de verschillende monodisciplines centraal en wordt behandeld wat er bekend is over teamleren en wat relevante concepten en inzichten zijn. In het derde deel wordt de chaostheorie en de complexiteitstheorie aan de orde gesteld en komt de auteur tot een synthese over wat teamleren volgens zijn opvatting is en eindigt het boek met de rol die de facilitator kan innemen om teams te begeleiden.
Teamleren is gebruikt, zoals Homan dat uitdrukt als een 'sensitizing concept'. Daarmee bedoelt hij dat het concept teamleren van tevoren niet helemaal dichtgetimmerd is. Bij kenniscreatie gaat het volgens de auteur niet alleen om de transmissie van informatie, maar juist ook om de collectieve creatie en de co-constructie van nieuwe kennis en ideeën. Teams spelen hierbij een belangrijke rol. Als teams kunnen leren, pas dan kan de organisatie leren.
Homans vat verandering van gedrag op als het veranderen van mentale modellen. Teams die complexe problemen moeten oplossen, zullen complexe denkstructuren moeten ontwikkelen om die problemen tot een goede einde te brengen. De vraag daarbij is m.b.t. het leerniveau of het team wel over de juiste competenties beschikt. Een ander punt m.b.t. leerniveau:
Homans onderscheidt drie soorten leerniveaus, waarbij de redenering is dat het teamleerniveau samenhangt met de variëteit van het leerdomein.
Niveau 1: zijn tamme problemen waarbij het meest basale leerniveau hoort. Er is hierbij een behoorlijke overeenstemming over de uitgangspunten bij de betrokkenen. (kaderen)
Niveau 2: zijn complexe problemen. Dit is het geval indien de problematiek niet vastomlijnd is, niet door iedereen wordt gedeeld. Deze complexe problemen vragen om een hoog leerniveau. (herkaderen)
Niveau 3: zijn venijnige, rommelige problemen. Niet alleen is er sprake van een complexe problematiek, maar zijn ook de oorspronkelijke vraagstellingen in de tijd aan fundamentele verschuivingen onderhevig. 'Men moet als het ware schieten op bewegende doelen'. (kader verbreken)
Homans geeft aan dat deze drie niveaus overeen komen met de bekende begrippen 'single' en 'double loop learning' van Argyris en de begrippen 'enkelslag', 'dubbelslag' en 'drieslag leren' van Wierdsma en Swieringa. Interessant is het onderscheid naar de wijze waarop het team met informatie omgaat.
Bij een Theoriegedreven informatieverwerking kijkt het team niet naar de buitenwereld en gebruikt men de bestaande kaders van het eigen team. De tegenhanger hiervan is de Data gedreven informatieverwerking. Leren heeft aldus Homan meer te maken met Data gedreven informatieverwerking omdat men hierbij open staat voor nieuwe dingen. Theoriegedreven informatieverwerking is in feite meer van hetzelfde. Managers die veel projecten hebben geleid zullen de term Struikelende groepen herkennen. Dit zijn onstuimige groepen die een vliegende start maken maar gaandeweg steeds meer conflicten krijgen. Zeer herkenbaar, we willen snel beginnen maar halverwege moeten we weer een nieuwe start maken omdat de teamleden niet op één lijn zitten.
De chaostheorie is goed toepasbaar voor de analyse van teams en teamleerprocessen. Bij de chaostheorie ligt het accent niet op Lewins bevriezen, maar juist op het continu uit evenwicht houden van het team. Juist hierdoor blijft het team sensitief voor omgevingsfluctuaties en is het in staat om echt te leren door middel van symmetrieverbreking.
In de praktijk blijkt dat teams niet altijd met een schone lei beginnen en dat niet altijd van begin af aan nieuwe netwerken en relaties (Homan spreekt in dit verband van Groepsweb) opgebouwd hoeven te worden. Homan zijn opvatting is dat teamleerprocessen niet volgens bepaalde vaste patronen of ontwikkelingsfasen verlopen. Het vooraf bepalen wat een team precies gaat leren en hoe het team zich zal ontwikkelen spreekt zijn inziens van een forse dosis optimisme. De rol van de facilitator bij leerniveau twee is een heel andere dan die op het derde leerniveau. De kern van faciliteren op het tweede leerniveau is de eenmalige beweging van divergeren naar convergeren te maken.
Op het derde leerniveau zal het niet mogelijk zijn de uitvoerbare convergentie direct definitief vast te zetten. Al met al is 'Teamleren' een heel boeiend boek dat zeer geschikt is voor adviseurs, P&O managers en teambegeleiders: men zal veel herkennen van en kunnen toepassen in de eigen praktijk.
Over Peter de Roode
Drs. Peter de Roode is zelfstandig adviseur en trainer. Hij ondersteunt organisaties bij het invoeren van grootschalige veranderingen waarbij gedragsverandering centraal staat.
