Deze ontwikkelingen vergen van organisaties een grotere flexibiliteit en wendbaarheid. Flexibele werkstructuren die vertrekken vanuit de wil om samen te werken in plaats vanuit afspraken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden. Volgens Jo Bos c.s. vraagt dat om een manier van werken waarin visie, verantwoordelijkheid en het vakmanschap van mensen optimaal tot hun recht komen in flexibele werkstructuren waarin die mensen zich verbinden aan een gemeenschappelijk verhaal. De auteurs noemen dat programmatisch creëren; werken in programma's op basis van commitment, visie en verbinding in plaats van op structuur en beheersing. 'Programmatisch creëren' borduurt voort op zijn al even omvangrijke voorganger over projectmatig creëren. In twintig hoofdstukken worden alle aspecten van de programmatische aanpak behandeld. Een daarvan gaat over communicatie. Op zich een prima hoofdstuk, maar wel wat traditioneel. De communicatieaanpak wekt een sterk lineaire indruk, wat zich slecht verhoudt met de netwerksamenleving met al zijn complexiteit en dynamiek. Onzekerheid en onvoorspelbaarheid voeren daar de boventoon. De vele interacties tussen mensen in steeds wisselende gemeenschappen maken het ingewikkeld en omdat alles met alles samenhangt, is er sprake van continue beweging die het onzeker maakt waar men uit zal komen. Onzekerheid en onvoorspelbaarheid voeren de boventoon bij complexiteit. Die is niet op te lossen, hooguit te reduceren. Dit alles vraagt om een echte paradigmawisseling. Strategie en (communicatie)planning horen bij het oude paradigma van de geordende en maakbare wereld. Nieuwe manieren om op een cyclische en iteratieve manier gestalte te geven aan communicatie ontbreken. Programmatisch creëren staat vol met uitstekende informatie en (bekende) inzichten die goed aansluiten bij projectmatig werken en de gangbare manieren van managen en organiseren. Het boek is prachtig uitgevoerd: ivoorkleurig papier, een prettig lettertype, keurig gebonden en rond gezet en illustraties in kleur. De auteurs doen hier en daar wel pogingen om doorkijkjes naar complexiteit en dynamiek te bieden, maar pakken niet door. De nadruk ligt nog te veel op sturen en beheersen. Programma- en verandermanagers zullen het boek gemakkelijk omarmen omdat het aansluit op hun denkwereld. De drempel naar een ander paradigma zullen zij er niet door nemen. En dat terwijl complexiteit en dynamiek alomtegenwoordig zijn, steeds meer toenemen en er steeds vaker voor zorgen dat lineaire manieren van plannen en organiseren mislukken.
Over Nico Jong
Nico Jong is senior adviseur bij het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.
