den en beleving rond veranderen kunnen verschillen. Zo is 'change management' wat anders dan verandermanagement. In de Angelsaksische beleving is 'to change' het uitruilen van het oude voor het nieuwe. Wij Nederlanders gaan meer uit van het veranderen van het bestaande en maken dat anders op basis van en rekening houdend met wat er is. Om het beeldender te maken, 'change' kan bij wijze van spreken ook in neonletters boven een geldwisselkantoor op een vliegveld prijken, terwijl de kleermaker in mijn straat zijn diensten treffend aanbiedt onder de noemer veranderwerk. Dollars en euro's zijn geld, maar zien er anders uit met verschillende waarden en kennen lokale toepassingen die elkaar meestal uitsluiten. Mijn pak blijft grotendeels hetzelfde, maar ik kan het weer aan nadat ik dikker (of slanker) ben geworden. Wat de hefboom is voor een verandering in een organisatie is cruciaal. Onder hefboom verstaan verandermanagers dat wat een verandering succesvol doet zijn. Die moeten we identificeren om te weten wat leidt tot belangrijke en duurzame verbeteringen. Voor Erik Reijnders is dat helder. De kernboodschap van 'Samen veranderen' is dat mensen best willen veranderen, maar dat ze niet veranderd willen worden. Hoe mensen te betrekken en wat daarbij de uitgangspunten zijn, is daarbij de leidraad. Het leesbare en zeer praktische boek beschrijft het hoe en wat van een participatief verandertraject. De principes zouden ook op kunnen gaan voor een beleidsproces, maar dat blijft een beetje hangen. Reijnders stelt dat veel veranderingen worden bedacht en uitgewerkt door anderen dan degenen die ze moeten uitvoeren. Hij onderscheidt daarbij de ontwikkelbenadering (steekwoorden onder andere: experimenteren, het draait om het 'wie', doen, dilemma's) en de ontwerpbenadering (steekwoorden onder andere: kennis en concepten, het draait om het 'wat', blauwdruk, overtuigen). Daarnaast onderscheidt Reijnders verandertrajecten in de vorm van een toeristenmodel (blauwdruk met gedetailleerde stappen), een trekkersmodel (geen procedures, werkende weg leren) en een reizigersmodel (een programma met speelruimte). Dat laatste model werkt hij uit in dit boek boek. Hij doet dat met veel voorbeelden, tips en ervaringen via onder meer aansprekende dagboekfragmenten. Reijnders nodigt de lezer ook na sommige hoofdstukken uit om concrete acties te nemen naar aanleiding van het gelezene. De titel 'Samen veranderen' dekt de lading. Centraal thema is de invloed van mensen. Hoe dat te bereiken, maar ook: wat zijn de grenzen? 'Samen veranderen' kent een aantal fases, te weten de start-, inventarisatie- , cluster-, discussie-, besluitvormings- en realisatiefase. Aan de hand van deze kapstok krijgt de lezer keuzemogelijkheden aangereikt voor zijn eigen veranderproces. Niet alleen daarom is het een aangenaam en nuttig boek. Ondanks alles is het voor velen nog steeds niet vanzelfsprekend dat mensen de essentie zijn in een veranderproces. Hoe vaak gebeurt het niet dat het management zijn verantwoordelijkheid ontloopt door veranderorganisaties veilig weg te zetten aan de rand van de organisatie en er gefröbeld en 'gediscuzeurd' wordt aan de hand van bergen papier? En dat er uiteindelijk niets anders gebeurt dan de zoveelste structuurverandering waar iedereen alleen maar moe van wordt? Met name veel overheidsorganisaties hebben nog steeds moeite om uit de bureaucratische reflexen te komen en mensen en gedrag centraal te stellen in de veranderaanpak. Een nieuw organisatieharkje maken is zo lastig niet, zorgen dat je plezieriger en vooral effectiever met elkaar samenwerkt des te meer. Daarbij is van essentieel belang dat de noodzaak van de verandering op de eerste plaats staat in de communicatie. Waarschijnlijk omdat dit een echt werkboek is, komt dit punt merkwaardig genoeg pas halverwege het vertoog aan de orde. Wat niet weg neemt dat ook Reijnders die noodzaak onderstreept. Dit boek is als, in goed Nederlands, toolkit in vergelijking met andere veranderboeken zeker onderscheidend. De boodschap dat mensen centraal kan niet genoeg reliëf krijgen.
Over Erwin van de Pol
Drs. Erwin van de Pol CMC RGVME is werkzaam als organisatieadviseur bij Rijnconsult. Van de Pol heeft enige honderden publicaties over management en maatschappelijke ontwikkelingen op zijn naam staan. Hij heeft een aantal professionele prijzen gewonnen waaronder de Management Essay Prijs en Kunst & Zaken Adviseurs Award.
